نقش مردم خطوط اصلی انقلاب اسلامی
کتاب «زمانه‌ات را بشناس» دربردارنده گزیده برخی سخنرانی‌های قابل تامل مقام معظم رهبری در سالهای مختلف است که سطوری از آن را که به 12 فروردین و تاکید امام بر رفراندوم پرداخته‌اند گلچین کردیم و در منظر نگاه مخاطبان قرار دادیم. ایشان درباره ضرورت انتخابات در یک انقلاب مردمی می‌گویند: «یکی از خطوط اصلی امام، نقش مردم است؛ هم در انتخابات که امام در این کار واقعا یک حرکت عظیمی انجام داد، هم در غیر انتخابات، در مسائل گوناگون اجتماعی. در هیچ انقلابی در دوران انقلاب‌ها (که نیمه اول قرن بیستم، دوران انقلاب‌های گوناگون است؛ در شرق و غرب دنیا انقلاب‌های مختلفی با شکل‌های مختلف به وجود آمد) سابقه ندارد که دو ماه بعد از پیروزی انقلاب، یک رفراندوم عمومی برای انتخاب شیوه حکومت و نظام حکومتی انجام بگیرد؛ اما به همت امام در ایران این اتفاق افتاد.» (ص 136)
مقام معظم رهبری با اشاره به تذکر امام به ایشان و برخی انقلابیون در تعجیل برای برگزاری همه‌پرسی می‌فرمایند: «هنوز یک سال از انقلاب نگذشته بود که قانون اساسی تدوین و تصویب شد. در آن ماه‌های اول که تدوین قانون اساسی هنوز انجام نشده بود، یادم هست یک روز امام ماها را خواستند، رفتیم قم(آن وقت ایشان هنوز قم بودند) با اوقات تلخی گفتند که قانون اساسی را زودتر تدوین کنند. آن وقت انتخابات مجلس خبرگان راه افتاد و مردم خبرگان را برای تدوین قانون اساسی انتخاب کردند؛ بعد هم که قانون اساسی تدوین شد، آن را به رای گذاشتند؛ رفراندوم شد، قانون اساسی را انتخاب کردند.» (ص 138)
* کتاب «زمانه‌ات را بشناس، تلخ و شیرین وقایع و تحلیل تاریخ به روایت حضرت امام خامنه‌ای (مدظله)» تالیف موسسه فرهنگی قدر ولایت، تهران، سال 1393)
تبادل آراء درباره نوشتن قانون اساسی
دکتر حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز با اشاره به وضعیت جامعه درباره نوشتن قانون اساسی و تعیین نوع نظام حکومتی می‌نویسد: «از اسفندماه 1357، بحث بسیار مهم در همه محافل، مطبوعات و رادیو(تلویزیون)، مساله تعیین نوع نظام حکومتی بود و بحث‌های مختلفی به راه افتاده بود. عده‌ای معتقد بودند نوع نظام باید قبل از نوشتن قانون اساسی تعیین شود. در مقابل گروه، دیگری می‌گفتند: وقتی مردم نمایندگان خود را برای نوشتن قانون اساسی تعیین کنند و کار نوشتن قانون اساسی آغاز شود، خود به خود در نخستین و مهمترین اصل آن، نوع نظام حکومتی تعیین می‌شود. پیش از پیروزی انقلاب، امام دو اقدام بسیار مهم انجام داده بود که بر اثر آن، انجام دادن اقدامات بعدی تا حد زیادی تسهیل شده بود. اقدام اول، تشکیل شورای انقلاب و تعیین اعضای آن بود و اقدام دیگر، تعیین دولت موقت بود که یکی از وظایف آن، برگزاری رفراندوم برای تعیین نوع حکومت بود.» (ص 560)
روحانی در بخش‌های دیگری از خاطرات خود با اشاره به جمله تعیین دولت از سوی امام (ره) آورده است: «تعیین دولت موقت در 16 بهمن 1357، کار بسیار مهمی بود، زیرا دولت شاپور بختیار که مجلس غیرقانونی شورای ملی به او رای داده بود، هنوز بر سر کار بود و خود را قانونی می‌دانست. به همین دلیل مرتب می‌گفت: دولت من قانونی است و تعیین یک دولت دیگر معنایی ندارد، اما امام از روز اول ورود به ایران و در بهشت زهرا اعلام کرد: «من دولت تعیین می‌کنم. من توی دهن این دولت می‌زنم.» امام با این سخن، رسما اعلام کرد که دولت بختیار غیرقانونی است و باید کنار برود.» (ص 561)
رئیس‌جمهوری با اشاره به جزئیات ملموس‌تری از نحوه رفراندوم سال 1358 می‌نویسد: «درباره نظام حکومتی ایران همه‌پرسی جمهوری اسلامی و چگونگی انجام آن نیز در حزب جمهوری اسلامی بحث‌های زیادی شد که در نتیجه پیشنهاد شد نظام «جمهوری اسلامی ایران» به رای گذاشته شود و مردم با انداختن برگه «آری» یا «نه» در صندوق‌های اخذ رای، نظر خود را ابراز کنند. این پیشنهاد خدمت امام مطرح شد و در شورای انقلاب به بحث گذاشته شد و سرانجام امام تصمیم گرفتند و رفراندوم به صورت برگه «آری» یا «نه» باشد. درباره نام نظام نیز امام در سخنرانی خود در قم فرمودند: «جمهوری اسلامی، نه یک کلمه کم، نه یک کلمه بیش.» سخنان امام درباره جمهوری اسلامی و چگونگی همه‌پرسی همه توطئه‌های داخلی و خارجی را خنثی کرد و رفراندوم جمهوری اسلامی در دهم و یازدهم فروردین 1358، در کمال آرامش برگزار شد و بیش از 98 درصد مردم ایران به « جمهوری اسلامی» رای دادند.» (ص 564)
همه‌پرسی؛ثبیت انقلاب اسلامی در افکار عمومی جهان
خاطرات روحانی ضمن پرداختن به جزئیات تبلیغاتی که درباره همه‌پرسی انجام شده، نگاه ریزبینانه‌تری نیز به شرایط کشور درباره این رویداد مهم دارد. به طوری‌که در خاطرات وی می‌خوانیم: «در اینجا لازم است درباره تعیین فوری نخستین زمان ممکن (یعنی روزهای جمعه و شنبه دهم و یازدهم فروردین) برای همه‌پرسی تعیین نظام، خاطرنشان کنم که وقتی امام در دهم اسفند به قم عزیمت کردند، به رغم تمام التهاب‌ها و مشکلات مختلف ناشی از تحولات انقلاب و درگیری‌ها و تنش(در کردستان، خوزستان، ترکمن صحرا و ...» گرچه از دید افکار عمومی مردم و حتی کشورهای مختلف جهان، انقلاب اسلامی تثبیت شده بود و اوضاع عمومی کشور، به تدریج رو به آرامش و استقرار می‌رفت، اما از لحاظ سیاسی، مهمترین موضوع استقرار نظام نوین در کشور با رای مردم بود. بدین منظور قرار شد پس از تعطیلات نوروز، تعیین نظام حکومتی کشور به همه‌پرسی گذاشته شود. چند شب قبل از تاریخ همه‌پرسی، شهید مطهری چند شب در تلویزیون راجع به جمهوری اسلامی صحبت کرد و مردم را از ماهیت نظام حکومتی موردنظر آگاه کرد. شهیدبهشتی نیز چند سخنرانی در این خصوص ایراد کرد و به آگاهی عمومی درباره جمهوری اسلامی افزود. این سخنرانی‌ها در کنار نطق های امام در برانگیختن مردم برای حضور در همه‌پرسی بسیار موثر بود. در این میان رادیو و تلویزیون وظیفه خود را در آگاه کردن مردم به خوبی انجام داد و در تهیج مردم، نقش فعالی به عهده گرفت. مرحوم آیت‌الله طالقانی و دیگر علما نیز وظیفه خود را به خوبی انجام دادند و مردم را برای حضور در پای صندوق‌های رای تشویق کردند. دکتر طباطبایی هم در آن ایام در تلویزیون بیانات مهیجی داشت.» (ص 565)
وی سراغ یکی از روزهای رای‌گیری می‌رود و با ترسیم حضور شوق‌انگیز مردم در صف‌های طویل می‌نویسد: «من در روز جمعه دهم فروردین برای دادن رای به مدرسه سپهسالار(مدرسه عالی شهید مطهری فعلی) رفتم و رای خود را به صندوق انداختم و پس از آن به بسیاری از حوزه‌ها سر زدم و از نزدیک حضور بی‌مانند مردم را در پای صندوق آراء دیدم. ایران برای نخستین بار چنین منظره باشکوهی را به خود می‌دید که همه مردم برای رای دادن خود به حوزه‌ها اخذ رای آمده و صف‌های طویلی را تشکیل داده بودند. من شاهد هیجان مردم از پیر، جوان، زن و مرد در حوزه‌های مختلف بودم. در آن روز با دیدن صف طویل و آن همه شور و هیجان مردم، چندین بار اشک شوق ریختم. امام در روز جمعه 10/1/1358 در ساعات اولیه رای‌گیری در محله چهار مردان قدم که مرکز تحرکات انقلابی در سال 1357 بود، رای خود را به صندوق انداختند. امام همان روز فرمودند: قدم بعدی، انتخابات برای مجلس موسسان است و قدم سوم انتخابات مجلس شورای ملی خواهد بود. ایشان از ملت ایران خواستند که امروز و فردا(جمعه و شنبه) همه مردم پای صندوق رای بروند و رای خود را بدهند. حتی امام فرمودند: برای اخذ رای همه مردم، اگر دو روز نباشد، باز هم زمان اخذ رای را تمدید خواهیم کرد. (ص 566)
روحانی با تحسین نظم و اجرای خوب همه پرسی و شمارش آراء آورده است: «اجرای همه‌پرسی که خیلی خوب برگزار شد، بر عهده وزارت کشور دولت موقت بود. از صندوق‌ها خوب محافظت شد و با نظارت دقیق، آرای ریخته شده شمارش شد و با اعلام نتیجه رفراندوم، نخستین سنگ بنای نظام اسلامی در کشورمان گذاشته شد و مهمترین اقدام برای تثبیت نظام نوین انجام شد. نتیجه همه‌پرسی باعث شد همه نیروهای انقلابی، حاصل تلاش خود را مشاهده نمایند و احساس کنند به نخستین هدف متعالی خود دست یافته‌اند. در عین حال دشمن نیز ضربه کاری خورد و علی رغم توطئه‌ها و تلاش‌های فراوان با چشم خویش استقرار نظام اسلامی را مشاهده کرد.» (ص 566)
رئیس‌جمهوری با اشاره به پیام امام (ره) در روز 12 فروردین می‌نویسد: «پس از اعلام نتیجه همه‌پرسی، امام روز دوازده فروردین را روز جمهوری اسلامی و روز نخستین حکومت ا... خواند و آن را به ملت ایران تبریک گفت. امام در روز دوازده فروردین به عنوان تشکر از ملت ایران به خاطر حضور چشمگیر در رفراندوم پیام مهمی صادر کردند و در آن پیام فرمودند هر سال روز دوازده فروردین روز عید ملت ما خواهد بود. پس از همه پرسی و تعیین روز دوازدهم فروردین به عنوان روز جمهوری اسلامی معطوف شد.» (ص 567)
* (جلد نخست کتاب خاطرات «دکتر حسن روحانی(1341-1357»، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سال 1387)
جمهوری اسلامی، فریاد مردم ایران
علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی در کتاب «کارنامه و خاطرات سالهای 1358 و 1357 انقلاب و پیروزی» درباره عبارت «جمهوری اسلامی» آورده است: «با تاکید امام مبنی بر این‌که:«آنچه اینجانب به آن رای می‌دهم «جمهوری اسلامی» است و آنچه ملت شریف ایران در سرتاسر کشور با فریاد از آن پشتیبانی کرده، همین «جمهوری اسلامی» بوده است نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم. من از ملت شریف انتظار دارم که به جمهوری اسلامی رای دهند که تنها این مسیر انقلاب اسلامی است. محتوا و شکل رفراندوم تعیین نظام سیاسی آینده کشور، مشخص‌تر شد. تا پیش از این، نخستین اختلاف جدی ما با اعضای دولت موقت، بر سر چگونگی برگزاری رفراندوم، شکل عملی گرفته بود. نقطه اختلاف در این بود که ما به تبعیت از امام می‌گفتیم نام حکومت «جمهوری اسلامی» بگذاریم و آنها اصرار بر «جمهوری دموکراتیک اسلامی» و یا حتی «جمهوری دموکراتیک» تنها داشتند.» (ص 249)
وی با مروری بر نظرات برخی رجال سیاسی درباره برگزاری رفراندوم می‌نویسد: «البته عبارت «جمهوری دمکراتیک اسلامی»، در متنی که به عنوان اساسنامه شورای انقلاب تهیه شده بود، آمده بود اما چون اساسنامه شورای انقلاب برای مشخص کردن نحوه اداره شورا و تفکیک وظایف شورا از وظایف دولت موقت، در همان روزهای نخست انقلاب تهیه شده بود و بحث کاملی در جزئیات آن متن نشده بود، کسی از جمع ما، در این ارتباط، مدافع آن متن نبود؛ خصوصا بعد از آن‌که نظر امام با صراحت بیان شد، دیگر تکلیف همه ما روشن بود. در این ایام برخی هم به شدت اصرار داشتند که رفراندومی صورت نگیرد و می‌گفتند که نیازی نیست. این افراد معتقد بودند با اعلام حمایت‌های مکرر مردم از امام و انقلاب، خواست و نظر مردم روشن و برای همگان مسجل است، بنابراین نیازی به برگزاری رفراندوم نیست. اما امام این نظر را نپذیرفتند و بر برگزاری هر چه سریعتر رفراندوم تاکید کردند. (ص 249)
برگه‌های «آری» یا «نه» در دو رنگ
در برخی سطور دیگر خاطرات رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظم درباره نحوه تعیین برگه‌های همه‌پرسی می‌خوانیم: «به هر حال نظر قطعی امام، نقطه پایان این اختلافات بود و همگان، چه آنهایی که رفراندوم را ضروری نمی‌دانستند و چه آنهایی که عنوان دیگری برای جمهوری، پیشنهاد می‌کردند، این نظرات را پذیرفتند و تسلیم شدند و سرانجام در مورد نحوه اجرای رفراندوم قرار شد برگه‌هایی با سوال مشخص جمهوری‌اسلامی، آری، نه و در دو رنگ (که انتخاب آنها نیز مورد اختلاف بود.) چاپ و منتشر شود. البته با توجه اجازه امام، مقرر شد به کسانی که نوع حکومت دیگری موردنظرشان هست، فرصت داده شود که نام حکومت دلخواه خود را بر روی برگه «نه» بنویسند و در صندوق بیندازند، همچنین روز آغاز رای‌گیری، 10 فروردین و مدت آن دو روز و حداقل سن رای دهندگان 16 سال تمام تعیین شد و هر نوع تظاهرات در روزهای همه‌پرسی و حمل سلاح به جز توسط ماموران انتظامی، ممنوع شد.» (ص 250)
هاشمی رفسنجانی پس از بیان خط مشی‌های همه پرسی با اشاره به اتفاق‌هایی که پیرامون این رویداد در حال شکل‌گیری بود، می‌نویسد: «با مشخص شدن این خصوصیات، اکثریت احزب و گروه‌های سیاسی با انتشار اعلامیه‌هایی بر حضور گسترده در این رفراندوم تاکید کردند با سمپاشی و پخش شایعاتی در بین برادران اهل سنت در برخی از مناطق از جمله گنبد، زاهدان و اردبیل، مردم را از حضور در رفراندوم بازدارند. که پیام به موقع امام، در یک روز قبل از شروع رای‌گیری و با تاکید ایشان مبنی بر این‌که: ما به برادران خود اطمینان می‌دهیم که تمام اقشار کشور (چه اهل سنت و چه شیعه) به حقوق خود خواهند رسید و هیچ فرقی بین طوایف مسلمین در حقوق سیاسی و اجتماعی و غیر آن نیست، توطئه این گروه‌ها نقش بر آب شد، به طوری که در صبح روز 10 فروردین، همه چیز مهیای حرکتی تاریخی و ماندگار شد و نخستین انتخابات کاملا آزاد در طول تاریخ معاصر کشور برگزار شد. باور این رویداد دشوار اما دیدن آن لذت‌بخش بود.» (ص 250)
وی درباره حضور امام (ره) و مردم در پای صندوق‌های همه‌پرسی آورده است: «چیزی از صبح نگذشته بود که صف‌های طویل زن و مرد، از پیر و جوان، دختر و پسر، با حجاب و بی‌حجاب، در مقابل باجه‌های رای‌گیری تشکیل شد و انبوه آرای مردم به صندوق‌ها ریخته شد. به طوری که طی آن روز بعد تقریبا تمامی واجدین شرایط، برای اظهارنظر و اعلام رای خود به پای صندوق‌ها آمدند. امام(ره) و مراجع معظم تقلید نیز در همان ساعات اولیه روز نخست رای‌گیری، در پای صندوق‌ها حاضر شدند و آرای خود را درون آنها انداختند و به این ترتیب میلیون‌ها انسان، در حرکتی شوق‌انگیز آمدند و با رای آزاد خود، زوال 2500 سال نظام شاهنشاهی را گواهی دادند و پایه‌های نظام نوپای جمهوری اسلامی را پی‌ریزی کردند.» (ص 251)
12فروردین؛ روزی که کنگره‌های قصر 2500 سال حکومت طاغوتی فرو ریخت
رئیس مجمع تشخیص مصلحت با اشاره به جزئیات همه‌پرسی از لحاظ موافقین و مخالفان می‌نویسد: «در پایان دو روز رای‌گیری و شمارش آراء برای تعیین نظام سیاسی کشور، آقای [احمد] صدر حاج سیدجوادی وزیر کشور دولت موقت(که مجری رفراندوم بود.) طی گزارشی مقدماتی از نتیجه انتخابات، اعلام کرد که بیش از 98 درصد از واجدین شرایط [معادل بیست میلیون و دویست و هشتاد و هشت هزار و بیست و یک نفر]، برای دادن رای و نظر خود در این رفراندوم شرکت کردند و بیش از 97 درصد آنها[معادل بیست میلیون و یکصد و چهل و هفت هزار و پنجاه و پنج]، رای «آری» دادند. در نتیجه از ساعت 12 شب یکشنبه 12 فروردین ماه 1358 هجری شمسی، رژیم کشور ایران با پیام امام خمینی، رسما جمهوری اسلامی اعلام شد.» (ص 255)
پس از ترسیم جزئیات همه پرسی از سوی هاشمی و اعلام نتایج با آمار دقیق سراغ پیام تاریخی امام(ره) در روز 12 فروردین می‌رود و به انعکاس بندهای مهم پیام ایشان می‌پردازد. در صفحه 255 این خاطرات می‌خوانیم: «خاطرات پیام تاریخی امام، شیرینی و حلاوت این روز را جاودان کرد: ... من در این روز مبارک که روز امامت است و روز فتح و ظفر ملت، جمهوری اسلامی را اعلام می‌کنم... مبارک باد بر شما روزی که پس از شهادت جوانان برومند و داغ دل مادران و پدران و رنج‌های طاقت‌فرسا، دشمن غول‌صفت و فرعون زمان را از پای درآوردید و با رای قاطع به جمهوری اسلامی، حکومت عدل الهی را اعلام کردید حکومتی که در آن جمع اقشار ملت با یک چشم دیده می‌شوند و نور عدالت الهی بر همه و همه به یک طور می‌تابد و باران رحمت قرآن و سنت بر همه کس به یکسان می‌بارد. مبارک باد شما را چنین حکومتی که در آن اختلاف نژاد سیاه، سفید، ترک، فارس، لر، کرد و بلوچ مطرح نیست. همه برادر و برابرند، فقط و فقط کرامت در پناه تقوی و برتری به اخلاق فاضله و اعمال صالحه هست... صبحگاه 12 فروردین که روز نخستین حکومت الله است از بزرگترین اعیاد مذهبی و ملی ماست. ملت ما باید این روز را عید بگیرند و زنده نگهدارند. روزی که کنگره‌های قصر 2500 سال حکومت طاغوتی فرو ریخت و سلطه شیطانی برای همیشه رخت بربست و حکومت مستضعفین که حکومت خداست، به جای آن نشست. هان ای ملت عزیز، که با خون جوانان خود، حق خود را بدست آوردید، این حق را، عزیز بشمرید و از آن پاسداری کنید و در تحت لوای اسلام و پرچم قرآن، عدالت الهی را با پشتیبانی خود اجرا کنید.» (ص 255)
* چاپ دوم کتاب «کارنامه و خاطرات سالهای 1358 و 1357 انقلاب و پیروزی» خاطرات هاشمی رفسنجانی، عباس بشیری، دفتر نشرمعارف انقلاب، سال 1383
نظر شما