خبرگزار کتاب ایران (اینبا)- کتاب «نظریه و روش در تحلیل گفتمان» اثر ماریان یورگنسن و لوئیز فیلیپس با برگردان هادی جلیلی در حلقه مطالعاتی جهاد دانشگاهی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با حضور دانشجویان و علاقه‌مندان بازخوانی شد.
دکتر رحیم محمدی در این نشست با اشاره به نظریات آدرنو و هورکهایمر در کتاب «دیالکتیک روشنگری» گفت: این دو نظریه‌پرداز در این کتاب انسان را در جهان مدرن سوژه می‌پندارند، اما در جای دیگری از کتاب اعتقاد دارد که مدرنیته دست و پای انسان (سوژه) را می‌بندد و راه آزادی او را ناهموار می‌سازد.

وی ادامه داد: این دو نویسنده در این کتاب چاره انسان عصر مدرن را بازگشت به ارزش‌های قرن هجدهم، یعنی آغاز مدرنیته می‌دانند، البته هابرماس نیز مدرنیته را پروژه ناتمام در دنیا ارزیابی کرده است.

محمدی در تعریف «سوژگی» اظهار کرد: سوژه به معنای این است که انسان به آگاهی خودش آگاهی پیدا می‌کند و از مجرای همین آگاهی به موجودی فعال تبدیل می‌شود.

فوکو و گفتمان

مدیر حلقه مطالعاتی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه نشست به نظریات فوکو درباره انسان مدرن نیز پرداخت و افزود: فوکو نیز در برخی از متون خود سوژه و ابژه را یکی می‌انگارد اما پارتر در کتاب خود به گفتمان فوکو و تحلیل او انتقاد کرده است. پارتر معتقد است، فوکو نیز مانند دورکیم دچار شی‌زدگی شده است؛ به عبارتی دورکیم واقعیت اجتماعی را شی می‌انگاشت، و فوکو نیز «گفتمان» را شی می‌داند، در حالی‌که گفتمان جدا از اجتماع  و فضای گفت‌و‌گو است.



مؤلف کتاب «جامعه‌شناسی عقلانیت» در ادامه نشست با اشاره به نظریه تحلیل گفتمان نشانه‌‌شناسی، رویکرد انتقادی و نظریه تحلیل گفتمان روان‌‌شناختی گفت: در این کتاب «زبان» از جمله حدفاصل‌ها و تفاوت‌های این سه نظریه است، به‌عبارتی در نظریه تحلیل گفتمان روان‌شناختی «زبان» متفاوت‌تر از  دو نظریه دیگر است و بیشتر شکل «برساختی» دارد.

محمدی در بیان دومین تفاوت «زبان» در نظریه روان‌شناختی با دو نظریه دیگر اظهار کرد: در نظریه مربوط به روانشناختی «زبان» در موقعیت‌ها کاربرد پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: در این کتاب به رویکرد تحلیل گفتمان روان‌شناختی به‌عنوان نوعی اعتراض به نظریه شناخت‌گرای روان‌‌شناسی اشاره شده است.

ژاک دریدا و زبان‌شناسی

مدیر حلقه مطالعاتی جهاد دانشگاهی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با بیان این‌که آخرین نظریه‌های «زبان»ی به آثار ژاک دریدار مربوط می‌شود گفت: «گراماتولوژی» آخرین نظریه ژاک دریدا درباره زبان است که در آن به زبان،‌ خارج شدن آن از ذهن و ورود به معنا اشاره کرده است.

محمدی با اشاره به کتاب «نظریه و روش در تحلیل گفتمان» عنوان کرد: در این کتاب  سه شاخه دیدگاه پساساختارگرایانه متکی بر نظریه فوکو، دیدگاه تعامل‌‌گرایانه متکی بر نظریات اتنومتدلوژی و تلفیق این دو رویکرد برای گفتمان روان‌شناسی متصور شده است. البته باید بگویم برخی از متفکران اعتقاد دارند که نظریات فوکو خارج از مباحث تحلیل روان‌شنختی است اما  وی در کتاب «تاریخ جنون» و «مجازات و انضباط» با نگاه روانشناختی دست به تحلیل زده است و نویسندگان این کتاب نیز گفتمان را نظامی می‌دانند که که به گفتار نظم می‌دهد و نظام معنایی آن را به ثبات می‌رساند.

درباره کتاب
در کتاب «نظریه و روش در تحلیل گفتمان» نویسندگان اعتقاد دارند که «گفتمان» 10 سالی است که واژه‌ای مد روز شده است. آن را بی‌هدف و غالباً بی‌آنکه تعریف کنند در متن‌ها و بحث‌های علمی به‌کار می‌گیرند. اکنون گفتمان به واژه‌ای مبهم و گاه بی‌معنا بدل شده است که حتی زمانی که آن را با دقت به‌کار می‌برند در هر بستری معنایی متفاوت دارد. اما در بسیاری از موارد منظور از «گفتمان» این است که زبان در چارچوب قالب‌هایی ساختاربندی شده و مردم به هنگام مشارکت در حوزه‌های مختلف حیات اجتماعی در گفتار خود از این قالب‌ها تبعیت می‌کنند.

 در این کتاب  به‌سرعت درخواهیم یافت که تحلیل گفتمان نه یک رویکرد واحد بلکه مجموعه‌ای از رویکردهای میان‌رشته‌ای است که می‌توان از آن‌ها در انواع گوناگون مطالعه‌ها و برای کندوکاو در قلمروهای مختلف اجتماعی استفاده کرد. در ضمن، هیچ اجماع روشنی درباره چیستی گفتمان‌ها و نحوهٔ عملکرد و نحوهٔ تحلیل آن‌ها وجود ندارد.

«نظریه و روش در تحلیل گفتمان» در 366 صفحه به قیمت 18 هزار تومان از سوی نشر نی به چاپ چهارم رسیده است.