خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ چرا انسان به جای بهبود روند صلح‌آمیز تاریخ، بر تکرار تاریخ، اصرار می‌ورزد؟ چرا به جای آموزش خود و نسل‌های آینده با فضایل شهامت، شجاعت، ذکاوت، عشق و برادری، بر مراودات غلط و دروغ‌آمیز، نیرنگ، بی‌اخلاقی و بداخلاقی پافشاری می‌کند؟ آیا پاسخ این پرسش‌ها می‌تواند برای هر فرد، انگیزه‌ای در تغییر روش و شیوه زندگی باشد؟ و آیا در جهان کنونی، صلح دایم را هر کس می‌تواند شخصاً در خود ایجاد و برقرار کند؟ این سوالات، دغدغه‌های ذهنی «هلموت اشمیت»، نویسنده کتاب «در مسئولیت دین» است که در این اثر می‌کوشد از رهگذر نگاه به دین، پاسخی برای آنها بیابد.

رهبران دینی، پاسداران صلح جهانی
از دید هلموت اشمیت ــ صدر اعظم پیشین آلمان و نویسنده کتاب «در مسئولیت دین» ـ تحقق زندگی سهل در امنیت حاصل از صلح پایدار، زمانی به وقوع می‌پیوندد که رهبران سیاسی و دینی جهان برای حفظ صلح جهانی‌ـ‌منطقه‌ای تلاش کنند. در غیر این صورت، همواره شاهد اسفناک‌ترین فجایع بشری خواهیم شد.

نویسنده این اثر در تبیین نگاه خود درباره رابطه دین و دولت مطرح می‌کند که بر این باور اساسی که دولت و دین دو زمینه جداگانه‌اند، باقی مانده‌ است. او تأکید می‌کند که وظیفه حکومت یا دولت، ایجاد و برقراری توافق نظر گسترده تا حد امکان درباره ارزش‌های به‌اصطلاح اساسی نیست؛ زیرا مفهوم «ارزش‌های اساسی» که به طور غیرواقع و به لحاظ سیاسی به کار برده شده است، باورهای اعتقادی دینی و اصول ایدئولوژیکی را در بردارد. همچنین، دولت هیچ دخالتی در مسائل اصولی زندگی دینی و غیردینی یکایک شهروندان ندارد و فقط هنگامی که آزادی افراد از طریق اجرای عملی یک دین تهدید شود، می‌تواند در امور دینی مداخله کند.

او ادامه می‌دهد که از زمان کناره‌گیری‌اش از سیاست، مسائل دینی و اخلاقی دائماً او را به فکر فرو برده‌اند و به کانون توجهش انتقال یافته‌اند. لذا در دهه 60 و 70 قرن گذشته بیش از همه، رابطه میان دو کلیسای بزرگ مسیحی و دولت با توجه به فعالیت سیاسی‌اش او را به خود مشغول داشت چراکه مشکلات عملی که از موافقت‌نامه‌های کلیسای دولتی حاصل شدند، به‌خصوص نقش کلیسای ملی، متعلق به موضوع‌های مطرح آن سال‌ها بودند.

اشمیت به تماس خود با سایر ادیان و فرهنگ‌ها نیز اشاره می‌کند و متذکر می‌شود که سفرهای متعدد به سرزمین‌ها و قاره‌های بیگانه، او را در تماس با دیگر ادیان قرار داده و صحبت‌ها و بحث‌های مختلف، افق فکری‌اش را به طور عمده گسترش داده است. نویسنده تأکید می‌کند که بسیاری از طرف‌های صحبتش توجه او را به موضوع‌های گفت‌وگوی میان‌دینی برانگیخته‌اند؛ به‌ویژه ساموئل هانیتیگتون آمریکایی که به‌وضوح برایش خطر زدوخوردهای آینده میان تمدن‌های مختلف را نشان داده است.

قانون طلایی ادیان: چنان عمل کن که مایلی با تو عمل شود
نویسنده کتاب «در مسئولیت دین» از تلاش خود برای تکوین موضعش نسبت به دین نیز یاد می‌کند و مطرح می‌سازد که همیشه خود را حتی در زمان مایوس شدنش از محتویات اعتقادی و در شرایطی که انکار آموزه‌های جزمی دائماً در حال افزایش بوده، باز خود را یک مسیحی احساس کرده و در مقابل، به وسیله ارتباط برقرار کردن با ادیان بزرگ غیراروپایی طی دهه گذشته، آموزه مرزهای مسیحیت را درک کرده است. او تصریح می‌کند که در بسیاری از برخوردهایش با نمایندگان رهبران اسلام، یهودیت، هندوئیسم، بودیسم و دیگر ادیان و فلسفه‌های شرق دور، درک کرده است که تمام ادیان از یک قاعده طلایی برخوردارند: «تو باید فقط چنان عمل کنی که مایلی با تو عمل شود.» او در راستای باورهای مذهبی خود، در بخشی از این اثر می‌گوید:

«حقیقت دارد که خداوند، خدایی فراتر از تاریخ بشریت باقی می‌ماند. اعتماد به خداوند بود که اکثر ما در دوران جنگ و دوران نازی‌ها زنده ماندیم و به خواسته پروردگار، زندگی ما حفظ شد. خواست خداوند بود که مدت‌ها ما را از قتل‌های تروریستی، گروگانگیری، آدم‌ربایی و تهدید‌های متعدد و مکرر در ادامه عملیات قهرآمیز دفع کرد و ما را از تمام آنها حفظ کرد و ... در راه اخلاق و حقوق خرد نظام‌یافته قرار داد. من معتقدم اعتماد به بزرگان تاریخ به ما جرأت می‌دهد در برابر ترس‌ها صبور باشیم و این دنیای واقعی را به عنوان وطن خود فرض کنیم و این دنیا را در جایی که هنوز وطن نیست و در جایی که آن دیگر وطن نیست، دوباره به وطن تبدیل کنیم.» (صفحه 108)

مبارزات دینی، سلاح جنگ و تروریسم
اشمیت به‌صراحت اعلام می‌کند که صلح در جهان به میزان بالایی بستگی بدان دارد که رهبران ادیان جهان مسئولیت‌شان را برای صلح درک کنند و پیروانشان را به احترام متقابل و تساهل فراخوانند. مادامی که ادیان بزرگ جهان آماده نباشند که متقابلاً یکدیگر را بپذیرند و تساهل داشته باشند، می‌توانند صلح را به خطر بیندازند.

نویسنده کتاب «در مسئولیت دین» هدف کتاب خود را ارائه مختصری درباره درک ضروری تمام جزمیت‌های اعتقادی می‌داند و متذکر می‌شود که به عدم توافق بسیاری از مواضع اصول‌گرایی دینی آگاهی یافته ‌است. او همچنین تاکید می‌کند که هیچ‌ گاه مشکلات شدیدی را که درباره پرسش‌های اعتقادی و درباره پذیرش و تساهل بر اثر گفت‌وگو ایجاد می‌شود، دست کم نگرفته‌ است بلکه از رهبران دینی درخواست کرده‌  عادلانه‌تر به مسئولیت‌شان برای صلح، عمل کنند و به یکدیگر نزدیک‌تر شوند زیرا به دلیل توده‌ای‌شدن در سطح جهان، مبارزات دینی می‌توانند به تلفیق زیان‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مبدل شوند و به‌راحتی مورد استفاده جنگ‌های داخلی، جنگ‌های جهانی و تروریسم قرار گیرند و دیگر چیزی مانع برخورد تمدن‌ها نیست.

صفات اختصاصی مسیحی؛ سیاست و علم اخلاق؛ ارزش‌های اساسی در حکومت و جامعه؛ اصول عملکردهای سیاسی؛ به مناسبت سیصدمین سالگرد تولد یوهان سباستین باخ؛ علم اخلاق مسیحی و مسئولیت سیاسی؛ سقف مشترک، هدف باقی می‌ماند؛ در اروپا راه‌ها هموار می‌شوند؛ ما پیامبران مشابهی داریم؛ ضرورت مقیاس‌های جهانی؛ مسیحی در مسئولیت سیاسی؛ تساهل دینی در عصر جهانی‌شدن؛ وجه اشتراک اصول اخلاقی؛ از ضرورت گفت‌وگو؛ به یادبود پاپ اعظم؛ پیروزمندان و بازندگان جهان فردا؛ در رابطه با علم اخلاق سیاستمداران؛ ملاحظات در رابطه با وضعیت فعلی جهان؛ و دین در مسئولیت یک اندیشه پایانی، فصل‌های کتاب حاضر را تشکیل می‌دهند.

محبوبه شمشادیان، عهده‌دار برگردان کتاب «در مسئولیت دین»، نوشته هلموت اشمیت به فارسی شده است. این کتاب در هزار نسخه به بهای 149 هزار ریال از سوی انتشارات روزنه در سال 1393 به بازار آمده است.