به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از پژوهشکده حج و زیارت، حج در مقام بزرگترين كنگره ايماني از يك سو عظيمترين اجتماع مؤمنان را به خود اختصاص ميدهد و از سوي ديگر نگاه حمايتي خود از حجگزار را به نمايش ميگذارد. با دقت در مناسك حج و احكام حرم و محرمات احرام و ماههاي حرام مشخص ميشود، دين مقدس اسلام براي مكان و زمان حج امنيتي ويژه ايجاد كرده است تا حجاج، يعني ميهمانان الهي با حضور در سرزمين وحي بتوانند آزادانه و در امنيت كامل، بندگي و عبوديتشان را اظهار كنند.
هر چند اين راهكار اسلام براي تأمين امنيت حجاج كافي است، اما باتوجه به وضعيت كنوني كشور ميزبان، و مقررات ناعادلانه درباره برخي مذاهب اسلامي و برداشتهاي گوناگون از احكام اسلام، ميتوان با استفاده از قوانين بينالمللي و كنوانسيونهاي حقوق بشر، رويكردي حمايتي از حجاج داشت و از حقوقشان دفاع كرد.
حقوق بشر كه براي حمايت از انسانها و برپايه پذيرش كرامت انساني شكل گرفته به دنبال آن است كه بتواند منزلت انساني را ارتقا دهد؛ هرچند قوانين بينالمللي حقوق بشري بهطور ناقص و گاهي مغرضانه است. استفاده از اين موقعيت و ظرفيت جهاني براي حمايت از حجاج، بهويژه حجگزاران ايران، دستمايه اين پژوهش بوده است.
نويسنده در مقدمه كتاب آورده است: «در بدو امر ميتوان دو نگرش را درباره مسئله حج و حقوق بشر مطرح كرد؛ نگاه حج به حقوق بشر، و نگاه حقوق بشر به حج. اما رسالت اصلي اين تحقيق، يافتن سازوكارهايي است كه براساس آن بتوان در سرزمين وحي، با تكيه بر هر دو بعد مسئله، بيشترين حمايت را از حجاج به عمل آورد. پرسش مدنظر در اين تحقيق آن است كه با استفاده از كداميك از آموزههاي حقوق بشر ميتوان از حجاج حمايت كرد. در پاسخ ابتدا بايد با رجوع به آموزههاي حقوق بشري حج، و سپس با استفاده از نظام بينالمللي حقوق بشر، ابعاد حمايتي رصد شود.
حاصل اين كوشش گوياي آن است كه آموزههاي حقوق بشري حج، در چند لايه، حمايتهاي خاصي را از حجاج به عمل آوردهاند. شناسايي حقوق حجاج در منابع مختلف فقهي، وضع احكام خاص حمايتي در سرزمين وحي، امن دانستن حرم الهي، تعقيب و مجازات نقضكنندگان حريم الهي و حريم مؤمنان و تعيين سازوكارهاي خاص حمايتي، ابعاد اين حمايت را نشان ميدهند. در كنار آن، نظام بينالمللي حقوق بشر، اعم از آنچه در اسناد بينالمللي آمده، و آنچه در آراي محاكم شبهقضايي حقوق بشري مطرح شده، ابعاد حمايتي متعددي را در حوزه آزادي ديني و انجام دادن مناسك ديني بيان كرده است.
درمجموع بايد گفت هم آموزههاي حج و هم نظام بينالمللي حقوق بشر، ظرفيت و توانايي بالايي براي حمايت از حجاج دارد. عمليكردن اين حمايتها در مواردي برعهده دولتهاي اعزامكننده و در موارد بسياري برعهده دولت ميزبان است و چون بيشتر كشورهاي اسلامي خود را به رعايت اسناد بينالمللي حقوق بشر متعهد كردهاند، تخلف از اين تعهدات منجر به مسئوليت آن دولت خواهد شد.»
اين پژوهش در سه فصل منتشر شده است: در فصل نخست كليات و مفاهيم بحث شده است. فصل دوم با عنوان «آموزههاي حقوق بشري حج» شامل سه بخش است كه عبارتند از: ابعاد مختلف حمايتي؛ حقوق حمايتي حجاج؛ ساز و كارهاي حمايتي. نويسنده در فصل سوم «نظام بين المللي حقوق بشر» را مورد بررسي و تحليل قرار داده است.
در بخش نتيجه گيري این كتاب ميخوانيم: «حقوق بشر در معناي حمايت از انسانها به دليل برخورداري از كرامت ذاتي تفسير شده است. در آموزههاي ديني اين حمايت بهمنظور ايجاد فرصت در رشد و تعالي معنوي انسان تلقي شده است؛ هرچند كرامت ذاتي او نيز مورد پذيرش است. اين نكته گفتني است كه رويكرد حقوق بشر، رويكرد حمايتي است؛ درحاليكه رويكرد آموزههاي اسلامي، هدايتي و حمايتي است و حمايت انجامشده از مؤمنان نيز بهمنظور تحقق هدف خلقت در راستاي هدايت است. تلاش اين تحقيق بر آن بود كه هم با رويكرد حمايتي و هم رويكرد هدايتي، سازوكارهاي حمايتي از حجاج، بهويژه حجاج ايراني، در سرزمين وحي روشن شود.»
هر چند اين راهكار اسلام براي تأمين امنيت حجاج كافي است، اما باتوجه به وضعيت كنوني كشور ميزبان، و مقررات ناعادلانه درباره برخي مذاهب اسلامي و برداشتهاي گوناگون از احكام اسلام، ميتوان با استفاده از قوانين بينالمللي و كنوانسيونهاي حقوق بشر، رويكردي حمايتي از حجاج داشت و از حقوقشان دفاع كرد.
حقوق بشر كه براي حمايت از انسانها و برپايه پذيرش كرامت انساني شكل گرفته به دنبال آن است كه بتواند منزلت انساني را ارتقا دهد؛ هرچند قوانين بينالمللي حقوق بشري بهطور ناقص و گاهي مغرضانه است. استفاده از اين موقعيت و ظرفيت جهاني براي حمايت از حجاج، بهويژه حجگزاران ايران، دستمايه اين پژوهش بوده است.
نويسنده در مقدمه كتاب آورده است: «در بدو امر ميتوان دو نگرش را درباره مسئله حج و حقوق بشر مطرح كرد؛ نگاه حج به حقوق بشر، و نگاه حقوق بشر به حج. اما رسالت اصلي اين تحقيق، يافتن سازوكارهايي است كه براساس آن بتوان در سرزمين وحي، با تكيه بر هر دو بعد مسئله، بيشترين حمايت را از حجاج به عمل آورد. پرسش مدنظر در اين تحقيق آن است كه با استفاده از كداميك از آموزههاي حقوق بشر ميتوان از حجاج حمايت كرد. در پاسخ ابتدا بايد با رجوع به آموزههاي حقوق بشري حج، و سپس با استفاده از نظام بينالمللي حقوق بشر، ابعاد حمايتي رصد شود.
حاصل اين كوشش گوياي آن است كه آموزههاي حقوق بشري حج، در چند لايه، حمايتهاي خاصي را از حجاج به عمل آوردهاند. شناسايي حقوق حجاج در منابع مختلف فقهي، وضع احكام خاص حمايتي در سرزمين وحي، امن دانستن حرم الهي، تعقيب و مجازات نقضكنندگان حريم الهي و حريم مؤمنان و تعيين سازوكارهاي خاص حمايتي، ابعاد اين حمايت را نشان ميدهند. در كنار آن، نظام بينالمللي حقوق بشر، اعم از آنچه در اسناد بينالمللي آمده، و آنچه در آراي محاكم شبهقضايي حقوق بشري مطرح شده، ابعاد حمايتي متعددي را در حوزه آزادي ديني و انجام دادن مناسك ديني بيان كرده است.
درمجموع بايد گفت هم آموزههاي حج و هم نظام بينالمللي حقوق بشر، ظرفيت و توانايي بالايي براي حمايت از حجاج دارد. عمليكردن اين حمايتها در مواردي برعهده دولتهاي اعزامكننده و در موارد بسياري برعهده دولت ميزبان است و چون بيشتر كشورهاي اسلامي خود را به رعايت اسناد بينالمللي حقوق بشر متعهد كردهاند، تخلف از اين تعهدات منجر به مسئوليت آن دولت خواهد شد.»
اين پژوهش در سه فصل منتشر شده است: در فصل نخست كليات و مفاهيم بحث شده است. فصل دوم با عنوان «آموزههاي حقوق بشري حج» شامل سه بخش است كه عبارتند از: ابعاد مختلف حمايتي؛ حقوق حمايتي حجاج؛ ساز و كارهاي حمايتي. نويسنده در فصل سوم «نظام بين المللي حقوق بشر» را مورد بررسي و تحليل قرار داده است.
در بخش نتيجه گيري این كتاب ميخوانيم: «حقوق بشر در معناي حمايت از انسانها به دليل برخورداري از كرامت ذاتي تفسير شده است. در آموزههاي ديني اين حمايت بهمنظور ايجاد فرصت در رشد و تعالي معنوي انسان تلقي شده است؛ هرچند كرامت ذاتي او نيز مورد پذيرش است. اين نكته گفتني است كه رويكرد حقوق بشر، رويكرد حمايتي است؛ درحاليكه رويكرد آموزههاي اسلامي، هدايتي و حمايتي است و حمايت انجامشده از مؤمنان نيز بهمنظور تحقق هدف خلقت در راستاي هدايت است. تلاش اين تحقيق بر آن بود كه هم با رويكرد حمايتي و هم رويكرد هدايتي، سازوكارهاي حمايتي از حجاج، بهويژه حجاج ايراني، در سرزمين وحي روشن شود.»
كتاب «حج و حقوق بشر» نوشته مسعود راعي در گروه فقه و حقوق پژوهشكده حج و زيارت تهيه شده و از سوی نشر مشعر منتشر شده است.
نظر شما