شهریار عدل، ایرانشناسِ شهیر و دانشمند متخصصِ تاریخ، باستانشناسی و تاریخ هنر دوران اسلامیِ ایران، یکشنبه 31 خرداد در فرانسه درگذشت. وی کتابهای «هنر و جامعه در جهان ایرانی» و «تهران، پایتخت دویست ساله» را در کارنامه خود دارد.
تحقیقات عدل با ورود و عضویت او در «مرکز ملّى تحقيقات علمى فرانسه» (CNRS) شکل حرفهایتری به خود گرفت. او در این مرکز پژوهشهای خود را به ایران، افغانستان و آسیای میانه معطوف کرد و از عضو به مدير ممتاز تحقيقات ارتقا یافت. طی سالها، به رغم آنکه بسیاری از خارجیهای عضو «مرکز ملّى تحقيقات علمى فرانسه» ملیت فرانسوی اختیار میکردهاند، وی هیچ گاه ملیت خود را تغییر نداد و حتی تابعیت دوگانه نگرفت.
عدل همچنین عضو هیأت تحریریه مجله استوديا ايرانيكا بود که از آغاز دهة 70 میلادی در فرانسه منتشر میشود و دیگر اعضای تحریریة آن دانشمندانی چون ژيلبرت لازار، پل برنار، ژان كالمار، يان ريشار و فيليپ ژينیو هستند که به خوبی معرّف سطح اعتبار این نشریه است.
شهریار عدل از اواخر دهة 70 میلادی رياست «كميتۀ بينالمللى تدوين تاريخ تمدنهاى آسياى ميانه» را در یونسکو بر عهده داشت که در چارچوب آن با حضور دانشمندانی از نقاط مختلف جهان، مجموعهای پرمایه و مفصل در این زمینه به زبان انگلیسی منتشر شد. در سالهای گذشته از سوی وزارت امور خارجه کشورمان دو جلد از این مجموعه به فارسی ترجمه و منتشر شده است.
تحقیقات تاریخی و تاریخ هنری شهریار عدل بیشتر در زمینه قرون میانۀ اسلامی و بهویژه دورههای صفوی و قاجار متمرکز بود. او سلسله مقالههايى مهمی دربارة آغاز نقاشى مكتب مغول در هندوستان و همچنین نقاشى و صورتگران دوره صفوي نگاشته است. همچنین جنبههای تاریخی، هنری و فنّی مواد فرهنگی این دوره مورد علاقه او بود. کتاب «هنر و جامعه در جهان ایرانی» که به فارسی نیز ترجمه شده از جمله کوششهای او در تدوین مقالاتی در این باره است.
تحقیقات میدانی باستانشناسی دکتر عدل نیز بیشتر بر دوران اسلامی متمرکز بود. او پژوهشها و کاوشهای باستانشناسی گسترده و دامنهداری در زوزن خراسان، بسطام سمنان، ری، مسجد نُه گنبد بلخ و بم به انجام رسانیده یا در دست انجام داشت. نتایج این تحقیقات نیز به طور پیوسته در نشریات اروپا یا ایران منتشر شده است. کتاب «تهران، پایتخت دویست ساله» از دیگر تلاشهای او و همکار فرانسوی وی برنار اورکاد است که به مناسبت دویستمین سالگرد پایتخت شدن تهران در سال 1992 از سوی انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران منتشر شد.
از دیگر کارهای عدل ثبت نخستین آثار ایران در فهرست میراث جهانی است که مقارن با روزهای اول انقلاب و با هزینۀ شخصی وی انجام شد. چند ماه پس از وقوع انقلاب، در اردیبهشت سال 1358 او با سفر به مصر اقدام به پیگیری و ثبت میدان نقش جهان اصفهان، معبد چغازنبیل و تخت جمشید نمود. پس از آن به مدت 24 سال هیچ اثری از ایران در فهرست میراث جهانی ثبت نشد تا آن که بار دیگر در اواخر دهة 70 خورشیدی با پیگیریهای مدیریت وقت سازمان میراث فرهنگی، دوباره وی و جمعی از همکارانش اقدام به تهیه و تدوین پروندههای ثبت جهانی کردند و مجموعه تخت سلیمان در این فهرست به ثبت رسید. با وقوع زلزله بم در دی ماه 1382 نیز عدل در بم حضور یافت و به مدت بیش از یک دهه تحقیقات گستردهای را درباره این منطقه غنی تاریخی پایه گذارد و ادامه داد.
از جمله کارهای ماندگار شهریار عدل یافتن فیلمهای زمان مظفرالدین شاه قاجار در فیلمخانة کاخ گلستان و تلاشهایی است که با همکاری نهادهای مسئول برای ترمیم و معرفی آنها در مرکز ملّی سینماتوگرافی فرانسه انجام داد. این اقدام پرتویی نو بر آغاز تاریخ سینمای ایران افکند. عدل به این کار بسنده نکرد و مقالات مهم و راهگشایی نیز درباره «آشنايي با سينما و نخستين گامها در فيلمبرداري و فيلمسازي در ايران» نوشت. او با اشرافی که به تاریخ و هنر دورة قاجار داشت مقالاتی کلیدی نیز دربارۀ تاریخ عکاسی نوشت و در کنار یحیی ذکاء و ایرج افشار از معدود صاحبظران در این زمینه به شمار میآمد.
شهریار عدل به دریافت مدال فرهنگ جهانی یونسکو نیز نائل آمد. در سال 1388 خ (2009 م) کویچیرو ماتسورا، دبیر کل وقت یونسکو، طی مراسمی در حضور ایرینا بوکوا، دبیر کل منتخب و کنونی آن سازمان، مدال فرهنگ جهانی یونسکو موسوم به «پنج قاره» را در مقر یونسکو در پاریس در مقر یونسکو در پاریس به شهریار عدل اعطا کردند.
پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در گذشت این ایرانشناس نامور ایرانی و باستانشناس پیشکسوت را به بازماندگان آن مرحوم، مردم ایران و دوستداران میراث فرهنگی صمیمانه تسلیت گفته و برای او که به حق یکی از افتخارات ایران زمین است علو درجات بارگاه الهی را طلب میکند.
نظر شما