خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شیما دنیادار رستمی: کتابی به نام «پرسمان یاد» که با همراهی گروهی از پژوهشگران حوزه خاطره‌نگاری و دفاع مقدس تدوین شده است به زودی منتشر می‌شود. این کتاب به کوشش «شورای سیاست‌گذاری و کارشناسی خاطره» با همراهی شماری از پژوهشگران حوزه دفاع مقدس در گفت‌وگو با علیرضا کمری، مسئول واحد «پژوهش مطالعات و تحقیقات ادبیات پایداری حوزه هنری» نوشته شده است.
در این باره با محسن شاه‌رضایی، رئیس شورای تخصصی خاطره‌نویسی دفاع مقدس گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آقای شاه‌رضایی ایده نوشتن کتاب «پرسمان یاد» چگونه شکل گرفت؟
جلسه شورای سیاست‌گذاری و کارشناسی خاطره سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، از مدت‌ها پیش درصدد این بود که بتواند مبانی نظری خاطره‌نگاری را مطرح کند، مبانی آن را مورد بحث و بررسی و با تدوین کردن مسائل این حوزه، آن را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
من به عنوان دبیر شورای خاطره، این احساس نیاز را درک کردم و به همکاران خود یادآور شدم. کارشناسان شورای خاطره که نسبت به این موضوع واقف بودند، حساسیت بیشتری را در این زمینه دریافتند و خلاء وجود یک اثر مبنایی را در حوزه‌های خاطره‌نگاری و البته خاطره‌گیری در این زمینه احساس کردند. ما نیازمند مبانی تئوری بودیم. آثاری که از تهران و سایر شهر‌ها برای چاپ در شورای خاطره بررسی و داوری می‌شدند، با مشکلاتی مواجه بودند. بسیاری از نویسندگان، به ویژه خاطره‌نگاران نسل جوان نیازمند شناخت مبانی تئوری خاطره بودند. این نیاز باعث شد تا به نوشتن کتاب «پرسمان یاد» اقدام کنیم.
البته پیش از این هم آثاری در زمینه «مبانی نظری خاطره» منتشر شده بود از جمله «خاک و خاطره» نوشته احمد دهقان، «بر سمند خاطره» نوشته محمدرضا ایروانی و ... در این حوزه کارهای خوبی انجام شده اما واقعیت این است که با گذر زمان احساس کردیم که نیازمند به‌روز‌رسانی مطالب هستیم. این بود که شورا تصمیم گرفت تا کتاب تازه‌ای در این باره منتشر کند.
از نظر شورای خاطره، چه تفاوتی بین خاطره‌نگاری و خاطره‌بگیری است و عمده مشکلات آن‌ها چیست؟
من در طبقه‌بندی خودم، فردی را که خاطرات خود را بنویسد، «خاطره‌نگار» یا «خاطره‌نویس» و کسی که خاطراتش را بازگو می‌کند «خاطره‌گو» می‌نامم. این دو گروه مشکلات متفاوتی دارند که از خودِ انتخاب سوژه تا دیگر مسائل را در برمی‌گیرد. همیشه گفته‌ام که خاطره یک ارگانیسم زنده است و همانند یک موجود زنده می‌توان برای آن اجزای حیاتی متصور بود. پیشانیِ خاطره را که سلسله اعصاب و تفکر خاطره در آن شکل می‌گیرد «سوژه خاطره» می‌دانم. مشکلات خاطره‌نگاران و خاطره‌بگیران ما از همین ناحیه آغاز می‌شود و تا دیگر موارد از جمله، نثر، شیوه تدوین و به کار‌گیری آرایه‌های ادبی ادامه می‌یابد.
مثلا ما در دوره‌ای با این مشکل مواجه شدیم که سوژه‌های کاملا تکراری به دستمان می‌رسید. یعنی بر موضوعی در حوزه دفاع مقدس کارهای زیادی انجام می‌شد و به اشباع رسیده بود. در حالی که به برخی موضوع‌ها و سوژه‌ها هیچ توجهی نمی‌شود. باید خاطره‌گو‌های ما در این باره آموزش ببینند. نوع ادبیات و نثری که به کار می‌گیرند حتی منابعی که ارایه می‌دهند باید آموزش داده شود تا مخاطب بتواند راستی‌آزمایی کند و پازل درستی در ذهنش شکل بگیرد. این‌ها نیاز‌هایی بود که ما را به نوشتن این کتاب سوق داد.
از سوی دیگر، افرادی که می‌خواهند خاطره بگیرند هم باید آموزش ببینند چون اولین ارتباط بین خاطره‌گیر و خاطره‌گو «مصاحبه» است. این که پس از انتخاب سوژه چه پرسش‌هایی را مطرح کنید، در چه مکان و موقعیتی مواردی است که باید مورد توجه آن‌ها باشد.
چه سوژه‌هایی به نظر شما هنوز جای کار دارد؟
بسیاری از سوژه‌ها در حوزه دفاع مقدس مغفول مانده است. من به تازگی با یکی از کارشناسان سازمان هواشناسی کشوری صحبت می‌کردم. وقتی درباره «دفاع مقدس» حرف به میان آمد، مطلع شدم که این سازمان چه کارهای با اهمیتی در جبهه‌ها انجام داده است. من به عنوان کارشناس حوزه دفاع مقدس، از تعدد موضوع‌های مغفول مانده تعجب کردم. این صرفا یک مثال بود و ما از این گونه مثال‌ها زیاد داریم. اقشار، افراد، اصناف و قومیت‌ها سوژه‌هایی هستند که اگر اکنون درباره آن کار نشود، دیر خواهد شد.
مشکلات رایج در خاطره‌نگاری دفاع مقدس چقدر به خاطره‌نگاری در دیگر حوزه‌ها شباهت دارد؟
به نکته خوبی اشاره کردید. اگر بخواهیم گونه‌ها و ژانر‌های مختلف ادبی درگیر با حوزه دفاع مقدس را در نظر بگیریم، قطعا این کتاب اثری کاربردی خواهد بود.
موضوع «پرسمان یاد» خاص دفاع مقدس است؛ چون شورای خاطره رسالتش این بود اما مباحث عنوان شده می‌تواند عام باشد. یعنی اگر مثال‌ها را تغییر دهند، می‌تواند برای عموم قابل استفاده باشد. ما در حوزه‌های مختلف نیازمند خاطره‌گویی هستیم. نیازهای جامعه ما در اقشار مختلف می‌طلبد که سرآمدان هر حوزه، خاطره‌های خود را بازگو کنند. از این‌رو کتاب «پرسمان یاد» می‌تواند مورد توجه عموم افرادی قرار گیرند که قصد خاطره‌نگاری و خاطره‌گیری دارند.
آیا «پرسمان یاد» صرفا اثری تخصصی است یا می‌تواند برای مخاطبان عام هم مفید باشد؟
سطح «پرسمان یاد» برای افرادی است که تجربه‌ای از قلم‌زدن داشته‌اند. این کتاب اثری تخصصی است و از مبانی خاطره‌نویسی اندکی بالاتر است. به این دلیل که با «علیرضا کمری» صحبت کرده‌ایم.
به این دلیل که کمری قبل از «پرسمان یاد» تجربه نوشتن در این باره را در کتاب‌هایی چون «یاد مانا»، «با یاد خاطره» «درآمدی بر خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاشته‌ها در گستره ادب و مقاومت و فرهنگ جبهه» و « جنگ و خاطره» داشته است. وی فردی نام‌آشنا در حوزه خاطره‌نگاری است و از جوانی درباره خاطره جنگ و مبانی‌نگاری خاطره‌نگاری جنگ کارگرده‌اند. درِ اتاق او به عنوان پژوهشگری حقیقی به روی همه علاقه‌مندن باز است. افزون بر این، او فردی نیست تا سوال برای او برسد. بلکه خودش فردی فعال است؛ وارد پژوهش می‌شود و در شهر‌های مختلف در پی پرسش خود و طرح مساله است. از نظر شورا چنین فردی مورد تایید بود.
چرا «پرسمان یاد» را به صورت پرسش و پاسخ تدوین کرده‌اید؟
یکی از دلایل این بود که پرسشگران این نشست‌ها، خودشان درگیر مسائل خاطره‌نگاری و خاطره‌گیری بودند و آثار متعددی نیز از این کارشناسان در حوزه خاطره منتشر شده بود. بنابراین، شیوه پرسش و پاسخ در نگارش، حالتی از پرسش و پاسخ را برای مخاطب «پرسمان یاد» در نظر گرفته‌ایم تا تداعی‌کننده فضای کارگاهی برای او باشد. بنابراین، پویایی مصاحبه‌ها حفظ شده است. از سویی این کتاب، اثری نقد‌گونه است زیرا پرسش‌ها و پاسخ‌ها ضمن گفت‌وگو نقد هم شده‌اند.
به نظر می‌رسد سنت خاطره‌نگاری در جامعه ایرانی کم‌رنگ است. آیا ضرورتی برای تدوین کتاب‌هایی ویژه عموم جامعه هم وجود دارد؟
گفته شما درست است. هرگز علم تعطیل‌بردار نیست. هر حوزه‌ای از علم نیازمند به روز رسانی است. علم در خاطره و خاطره‌نگاری که هنوز ضعف‌ها و کاستی‌هایی دارد نیز از این امر بری نیست و نیاز است هر از چند‌گاهی کتاب‌هایی در این حوزه برای سطوح مختلف تدوین شود. هر کتاب هم مخاطب خودش را دارد و مخاطبان ممکن است بخواهند برای ایجاد انگیزه در خاطره خواندن یا خاطره نوشتن آثاری را بخوانند.
«پرسمان یاد» به این دلیل که کتاب‌های قبلی در این باره وجود داشت و پرسشگران نیز از کارشناسان حوزه خاطره بودند که تجربه حضور در استان‌ها را داشتند و نیازسنجی نیز در این حوزه صورت گرفته بود، سطح پیشرفته‌ای دارد و تکمیلی است بر تجربه‌های قبلی نویسنده. البته باید گفت که با این کتاب کار تمام نیست و می‌تواند پرسش‌های تازه‌ای را ایجاد کند. اگر به خاطره به عنوان صنعت نگاه کنیم، صنعت مادر است و سایر گونه‌های ابدی از آن نشات می‌گیرد.
چهارشنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۴ - ۱۰:۵۵
نظر شما