خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- این روزها شهر در هیاهوی نو شدن و رفتن به سوی سال جدید است و هرازگاهی صدای ترقه‌ای که شنیده می‌شود یاد چهارشنبه سوری می‌افتید. گاهی پس از شنیدن چند انفجار با خود می‌گویید واقعا نیاکان ما در روزگار گذشته این‌گونه چهارشنبه سوری را جشن می‌گرفتند؟ آیا آتشی که برمی‌انگیختند باعث زحمت و آزار دیگران می‌شد؟ در این باره با دکتر بهرام امیراحمدیان، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و استاد محمد بقایی‌ماکان، پژوهشگر و مولف حوزه مردم‌شناسی و تاریخ سخن گفتیم تا آنها از روز و شبی بگویند که این روزها پرهیاهوترین روز سال نام گرفته و اضطرابی ناخواسته برای شهروندان داشته است. قصدمان این است تا دریابیم آنچه امروز به نام چهارشنبه سوری در کوچه و خیابان می‌گذرد چه تشابهی با گذشته دارد.

امیراحمدیان معتقد است آنچه امروز به نام چهارشنبه سوری برگزار می‌شود، حاصل بی‌خبری از جزئیات اجرای این مراسم در گذشته است. وی ضمن انتقاد از رفتار مسئولان شهری در برخورد این رسم دیرینه ایرانیان می‌گوید: به برخی رسوم و آئین‌های پیشا نوروز از جمله چهارشنبه سوری انتقادهایی وارد می‌کنند و آن‌را «چهارشنبه سوزی» می‌نامند، در حالی‌که اگر این جشن به درستی مدیریت و هدایت شود می‌تواند به یک فرصت اقتصادی برای رونق کسب و کار و اشتغال‌زایی تبدیل شود. به شرطی که مسئولان با مردم مهربان‌تر برخورد کنند و این سنت دیرینه را امنیتی نکنند.

وی افزود: در این میان برخی بر این باور هستند که چهارشنبه سوری به معنای آتش‌پرستی است. باید بگویم در دین اسلام نیز آتش پاک‌کننده است و یکی از مطهرات به شمار می‌آید. اگر نجاستی را با آتش بسوزیم خاکستر آن پاک است. آتش‌پرستی یعنی چه؟! مردم ایران از همان ابتدا که اسلام را پذیرفتند و فرهنگ خود را با آن آمیختند، این یکی از ویژگی‌های برجسته ملت ایران است که در عین پذیرش اسلام و خدمات بسیار زیادی که به آن کرد، فرهنگ خود را نیز حفظ کردند.
 
سوق دادن جوانان به فرهنگ غرب در برخورد با رسوم ایرانی

بقایی‌ماکان اما دل پری از بی‌اعتنایی‌ها و برخوردهای مسولان با چهارشنبه سوری دارد. وی بر این باور است که برخورد نامناسب با رسوم ایرانی جوانان را به سوی فرهنگ غرب سوق می‌دهد. وی با انتقاد از بی مهری مسئولان می‌گوید: ما در آیین‌های خودمان جشن‌هایی داریم که امروزه بسیاری از کشورهای تازه به دوران آمده همان جشن‌ها را با محتوای ایرانی برگزار می‌کنند. در حالی که اصل این جشن‌ها ریشه در سنت و فرهنگ ایران دارد.

وی ادامه داد: ما نیاز نداریم که مسئولان برای جشن چهارشنبه سوری پشت‌چشم نازک کنند و نام آنرا بزدایند و چهارشنبه آخر سال بنامند زیرا بعد از چند سال با این رویکرد باید تاسف بخوریم که چرا جشن هالووین جای آن را گرفته یا اینکه به دلیل رسوخ جشن ولنتاین که کم‌کم جایگزین جشن سپندارمذ شده، نیروی انتظامی باید آن همه هزینه و زمان صرف کند تا جامعه و جوانان را از عواقب، تاثیر و تاثر آن دور کند. حال آنکه ما جشن زیبای سپندارمذگان را داریم که سه هزار سال پیش پایه‌ریزی شده و محتوای مهرآمیز آن غلبه بر جشن ولنتاین فرهنگ بیگانه دارد.
 
این پژوهشگر فرهنگ درباره رفتارهای لجام گسیخته جامعه در روز چهارشنبه سوری معتقد است: هنگام آماده شدن برای به پیشواز رفتن نوروز می‌توانیم حقایق چهارشنبه سوری را کشف کنیم و به درستی برای جوانانمان شرح دهیم. حال آنکه جزئیات این سنت به درستی بیان نمی‌شود و نتیجه آن است که آنها با دریافت نادرست و باطلی از آن دست به آتش زدن لاستیک و انفجار انواع بمب می‌زنند که اصلا ربطی به چهارشنبه سوری ندارد. این رویکرد باعث می‌شود برخی تلاش کنند از این رفتار لجام‌گسیخته که متناقض با چهارشنبه سوری است این‌گونه برداشت کنند که این جشن خطرناک است و سنت درستی نیست در حالی که این رفتارهای باطل به سنت چهارشنبه سوری ربطی ندارد.
 
بقایی‌ماکان با اشاره به برگزاری چهارشنبه سوری در سراسر ایران می‌گوید: چهارشنبه سوری و سیزده‌به‌در از رسوم منتسب به عالم بالاست. در زمان کودکی چهارشنبه سوری و سیزده بدر باعث می‌شود پیر و جوان به برگزاری آن شوق نشان دهند و با علاقه آن را برگزار کنند. دو سنتی که ما را متوجه آتش و نور می‌کند. حال می‌دانیم نور لطیف‌ترین نشانه در ادیان بزرگ است که به خداوند تشبیه شده است. این در حالی است که مدیریت کلان فرهنگی توجه نمی‌کند که آیین‌هایی از این دست، بهترین عامل و مهم‌ترین سنت برای چسبندگی و پیوند اقوام ایرانی به یکدیگر است.

وی ادامه می‌دهد: در تمام سرزمین ایران زمان برگزاری جشن نوروز و چهارشنبه سوری همه مردم از کودک، پیر و جوان اعمالی را به طور یکسان انجام می‌دهند که موجب حفظ تمامیت ارضی کشور می‌شود. در حالی که در هیچ کشوری چنین عاملی با وجود برخورداری از قومیت‌های متفاوت وجود ندارد. ایران مانند شیخ‌نشینی در خلیج‌فارس با یک میلیون جمعیت و مساحت کوچک نیست که همه مردم آن یکسان بیندیشند. در میان کشورهای اسلامی ایران تنها کشوری است که دارای فرهنگی خاص و آیین‌های ویژه است و همین فرهنگ به قول هانری کربن چیزی به نام اسلام ایرانی ساخت. بلی فرهنگ اسلامی با فرهنگ ایرانی آمیزش پیدا کرد و اسلام ایرانی را شکل داد. فرهنگی که مروج مدنیت در جهان شد که نظیر آن در هیچ کدام از کشورهای اسلامی وجود ندارد.
 
 وی درباره جمله‌ای که در چهارشنبه سوری مکرر بیان می‌شود، توضیح داد: بنابراین بشر زمانی که از زیبایی‌های طبیعت تمجید می‌کند و آتش را که تجسم نور است تحسین می‌کند به خاطر نشاطی است که در ذات اوست تا برای این نشاط از پروردگار سپاسگزاری کند. یکی از زیباترین جمله‌هایی که در فرهنگ ایرانی و تاریخ فرهنگی جهان وجود دارد این جمله است «زردی من از تو، و سرخی تو از من» معلوم نیست چرا این جمله را مورد تمسخر قرار می‌دهند و آنرا خنده‌دار عنوان می‌کنند در حالی که چنین آرزویی برای یک انسان می‌تواند سازنده و دلپسند باشد.

وی ادامه می‌دهد: درست مانند اینکه انسان کنار یک گل سرخ بایستد و آرزو کند زندگی‌اش مانند آن گل با نشاط و خرم باشد آیا چنین آرزویی مسخره است؟ به قول هراکلیوس فیلسوف یونانی آتش از قدیم ماده‌المواد بوده و پیوسته نمادی برای تحرک و سازندگی و پیوستگی به شمار آمده است. اگر حرارت را از آتش بگیرید دیگر جهانی وجود نخواهد داشت. بنابراین کنار آتش ایستادن و در دل امید بستن بر اینکه افسردگی و یاس که نماد آن رنگ زرد است و آن‌ سوزندگی و سرخی به وجود آدمی راه پیدا کند یکی از زیباترین اندیشه‌هایی است که در دل او جا گرفته و برای هر جامعه‌ای امید به همراه دارد.