«از حاصل عمر رفته جز یاد نماند
و آن یاد چو شمع بر ره باد نماند
و آنگاه ز یاد نیز بنیاد نماند
بر جای بغیر سرو آزاد نماند»
این استاد دانشگاه ادامه داد: در جست‌وجوی حاصل عمر دکتر اسلامی‌ندوشن باید به مجموعه آثارشان به‌ویژه کتاب مستطاب «روزها» که زندگی خودنوشت ایشان است مراجعه کرد. بی‌شک وی از صاحب‌قلمان کم‌نظیر عصر ماست که در حوزه‌های مختلفی از ادبیات، حقوق و اجتماع با سبکی سلیس و روان قلم زده و مخاطبان گسترده‌ای از طیف‌های مختلف اجتماعی طی دهه‌های گذشته با مهم‌ترین مسائل ادبی و اجتماعی روزگار خود آشنا ساخته است. وی در میان ده‌ها کتاب ماندگار خود روایتی دلنشین از زندگانی پُرثمر خویش نیز در چهار مجلد از کتاب «روزها» به دست داده که در واقع عصاره بسیاری از گفته‌ها و ناگفته‌های این نویسنده سخن‌شناس و تواناست که در خلال بازتاب حوادث ایام و با تحلیل وقایع و رویدادها در کمال صداقت و اخلاص، به بازگویی بسیاری از حکمت‌های زندگی می‌پردازد.
دکتر جعفری گفت: شاید پرسشی مقدر در پس روزهای زندگی دکتر اسلامی‌ندوشن که با تأمل و دقت فراوان در ایام گذشته به تقریر آمده است، این باشد که «آن»، آن عصاره بی‌نام نگفتنی که پاک است و ماندگاری‌اش طلب می‌شود، چیست؟ اگر به قول نویسنده روزها، همان باشد «که پس از عمری پر‌فراز و نشیب بر جای می‌ماند و دستاورد زندگی آدمی است» این سؤال پیش می‌آید که آیا این غرض حیات و غایت زندگانی تاکنون به آوا و ایمائی در پیدا و پنهان آثار دکتر اسلامی رُخ نمایانده است؟»
وی در پاسخ به این پرسش، گفت: برابر روایت کتاب روزها آن «کودک چند ساله محجوبی که موهای سیاه مجعد» دارد، از آن گاه که در آن «اطاق سه دری‌ای رو به باغچه» چشم به جهان می‌گشاید، همواره مشتاق است تا به دنیای وسیع ناشناخته‌هایش راه یابد و این‌گونه است که در نگاهش کوچک‌ترین جنبش و جهشی از تأمل باز نمی‌ماند و گاهی زندگی و طبیعت به همان ظرافت و زیبایی که خالق هستی بر کشیده است به تصویر در می‌آورد. قهرمان «روزها» آغاز زندگی را در ده، در «پهناوری بیابان، برهنگی خاک و تنهایی تپه‌ها و خشکی رودخانه و خلوت شب و غربت ماهتاب» می‌گذراند، سپس همچون «پرنده‌ای آزاد در جستجوی هدفی نامعلوم به پرواز در می‌آید» «هدفش شکفتن است در حد اعلای وجود»، لذا تا حد امکان از پیمودن مجاری معمول و دست یافتن به «تعیٌن زمان» حذر می‌کند. بیش از پیش به نیروی درونی خویش متکی است. به همین جهت از «جولان فکر و پویش خرامان آن» بی‌بهره نمی‌ماند. هرگز از دغدغه جستجوگری و روشن‌بینی باز نمی‌ایستد. گویا سر زندگی و ماندگاری خویش را در کنجکاوی و روندگی می‌یابد. انتخاب‌گر است، اصل و قلب را باز می‌شناسد، جوهر و عرض را از هم می‌گسلاند. از زوائد می‌پرهیزد، «در حواشی و فروع نمی‌ماند» جوهر و خلاصه می‌طلبد. آن‌چه بر ذائقه‌اش شیرین می‌افتد، پیش‌آمدهایی است که «شگفتگی در بر دارد و یا رو به وصول»
جعفری افزود: شاید از همین جهت باشد که وی جوهره این چند ده ساله عمر خویش را «دریافت» نامیده است: «من به خود که نگاه می‌کنم، می‌بینم که پیمانه‌ام همان خود «دریافت» بوده است غوطه زدن در لجه زندگی نوشیدن اشک‌هایی که از بریدگی‌های تاک ایام چکیده‌اند …» لذا لحظات خوش زندگی‌اش همان «ساعت‌های شکفتن و برافروختن» است. سرانجام شکوفایی خود را در «گفتار» می‌یابد و در هم آغوشی «کلام» زندگی را به این پایه می‌رساند. تا آنجا که در رباعیات خویش جان جهان خود را در قلم می‌بیند:
“آن جان جهان مرا قلم بود قلم وان روی نگاه گون وان زلف بخم”
از این‌رو نابه‌جا نیست اگر بگوییم، کتاب «دیدگاه‌ها» نیز که قلم دکتر اسلامی را در سنجه نقد نهاده در واقع جان جهان او را به ارزیابی نشسته است.
سپس حسین مسرت، پژوهشگر ادبی نیز در این مراسم گفت: کتاب «دیدگاه‌ها» مجموعه‌ای از نقدها و معرفی‌هايی است که طی نزديک به 60 سال توسط بزرگان اهل قلم بر آثار دکتر محمدعلی اسلامی‌ندوشن نوشته شده و انتخاب نام کتاب نیز با خود دکتر اسلامی‌ندوشن، بوده است.
وی ادامه داد: دکتر اسلامی‌ندوشن را همگان با تنوّع آثارش در حوزه‌های گوناگون فرهنگ، جامعه و ادب ایرانی می‌شناسند. او نویسنده‌ای دردمند، جامعه‌شناسی آگاه، شاعری نام‌آشنا، فردوسی‌پژوهی توانمند، حافظ شناسی برجسته، ایران‌دوستی دل‌سوخته است. از سال ۱۳۲۷ که نخستین کتابش با نام «بهترین اشعار هنری لانگ فلو» چاپ شد تا به امروز بیش از ۶۰ کتاب از این نویسنده تألیف و ترجمه و چاپ شده است. از سفرنامه تا داستان و نمایشنامه، از زندگی‌نامه خودش تا زندگی‌نامه ونسان ون‌گوگ، از ترجمه‌های زیبا و فاخر تا پژوهش‌های ارزشمند، همه در بین آثار او دیده می‌شود. از این رو طبیعی است به واسطه اهمیت آثار و نظریات او، کتاب‌هایش در نشریات گوناگون و در مجالس معرفی، نقد و بررسی شود. مجموعه این نقدها، معرفی‌ها و بررسی‌ها که در طول این سالیان به قلم بهترین ادیبان، منتقدان و سخن‌سنجان ایرانی نگاشته شده است، خود می‌تواند دوره کوتاه و فشرده‌ای در آموزش نقد ادبی و بخصوص نقد کتاب باشد.»
این پژو هشگر ادبی افزود: «اینجانب با همکاری دوست محققم آقای پیام شمس‌الدّینی نخستین‌بار تمامی نقدهایی را که بر کتاب «روزها» شده بود، در دفتری به نام «در آیینه روزها» به سال ۱۳۹۱ چاپ کردیم. امسال نیز به مناسبت 90 سالگی این دانشمند بزرگ به کمک شرکت سهامی انتشار این کتاب در پنج جلد منتشرشده است:
جلد اول: درباره فردوسی و شاهنامه، جلددوم: در آیینه روزها (درباره سرگذشت نامه دکتر اسلامی‌ندوشن به نام روزها)، جلد سوم: درباره جامعه و فرهنگ، جلد چهارم: درباره ادب و تاریخ، جلد پنجم: کارنامه ادبی (شعرها، داستان‌ها، سفرنامه‌ها و ترجمه‌ها)
در ادامه مراسم نیز در پاسداشت مقام دکتر اسلامی‌ندوشن از تابلویی که مزین به یکی از رباعیات دکتر اسلامی در کتاب بهار در پاييز (سفينه هفتاد و هفت رباعی) به خط خوشنویس بین‌المللی استاد محمود رهبران بود به مناسبت نودمین سال زندگی دکتر اسلامی رونمایی شد.
استاد محمود رهبران نیز در این مراسم گفت: ضمیر ظریف و گوهرشناس نویسنده توانا دکتر اسلامی‌ندوشن همواره در شناسایی و معرفی آثار و مفاخر فرهنگی این سرزمین به‌ویژه هنر اصیل خوشنویسی به شایستگی درخشیده است. وی در جلد دوم زندگی‌نامه خود ـ کتاب «روزها» آنگاه که از معلم خوشنویسی خود صحبت می‌کند در کمال ظرافت طبع می‌نویسد: «او قلم را نرم درمیان انگشتان می‌گرفت، مانند مهرگیاه، با حالتی که مبادا فشار بیهوده، حرمت آن را خدشه‌دار کند. قلم در دست او سرخوشانه به راه موزون خود می‌رفت ...من اگرخودم خوشنویس نشدم، این عشق و احترام به خط در من ماند که بعدها در تماشای مرقع‌ها بتوانم لذت سراپا نجابتی را نصیب خود کنم...». و سپس در زیباترین واژگان خط نستعلیق را بسیار اصیل‌تر از نقاشی و مینیاتور، یکی از پر معنی‌ترین جلوه‌های روح ایرانی می‌داند».
استاد رهبران افزود: کتاب بهار در پاییز دربردارنده سروده‌های دکتر محمدعلی اسلامی‌ندوشن دربردارنده رباعی‌های دلنشينی است که به خط استاد امیرخانی توسط انجمن خوشنویسان منتشر شده و اکنون نایاب است. این رباعیات چنان پخته و پُرحکمت و وزین است که اخیراً آلبومی از آنها با عنوان «دخت پری‌وار» با صدای «علیرضا قربانی» و آهنگسازی «مهیار علیزاده» منتشر شده است و پیوندی میان ادب و هنر موسیقی به‌وسیله خوانده شدن شعری از دکتر اسلامی‌ندوشن توسط خواننده مشهور سبک اصیل ایرانی به وجود آمده است اما این پیوند هنر و ادب در آثار استاد اسلامی‌ندوشن تازگی ندارد و پیشتر با به طبع آمدن برخی آثار استاد اسلامی‌ندوشن به وسیله بهترین خوشنویسان خط نستعلیق شاهکارهای هنری ـ ادبی به وجود آمده بود اما ورود به قلمروی دیگری از هنر و آن هم عالم موسیقی، نشانگر و مثبِت این است که با یک اندیشمند چندوجهی روبه‌روییم. بنابراین زیورآرایی آثار اسلامی‌ندوشن به خط نستعلیق که در نزد وی از بنیان‌های هویتی ایرانیان است کم‌ترین خدمت به ساحت این سرو سایه فکن ادب فارسی است».
رهبران همچنین با اشاره به بخش‌های مختلف کتاب «رباعیات» اسلامی‌ندوشن گفت: این کتاب فاخر بر اساس موضوع‌های گوناگون و با نام‌های ايران‌نامه، باز هم برای طاق ابروی ايران، جان جهان‌نامه، سرونامه، زندگی‌نامه، بيراهه‌نامه، نويدنامه، تأمل‌نامه و بدرودنامه تقسيم‌بندی شده‌اند و همچون هميشه گويای ذوق سرشار، طبع روان و پندار نيک و نيکخواه سراينده هست که برای شناساندن فرهنگ، هنر، ادب و تاريخ چند هزار ساله اين سرزمين از هيچ کوششی فروگذار نکرده است.
رهبران افزود: دکتر اسلامی معتقد است خط با کلام ارتباط تنگاتنگی دارد. در شعر فارسی، خط به نقش نزدیک می‌شود و نقش به کلام و کلام به نهاد انسانی. یک ارتباط سه‌گانه در مبانی آنها پدید می‌آید. بنابراین در این دنیای متصنع، برای شکار اندکی زیبایی ناب، باید از همه این ساحت‌ها تمسک جست و خلاقت ادبی را با خلاقیت هنری پیوند زد و من خواستم از این نشئه هنری بهره جویم لذا درمیان رباعیات دکتر اسلامی که چکیده عمر و فرزانگی اوست رباعی زیر را برای گرامی‌داشت 90 سالگی استاد برگزیدم و به نستعلیق نگاشتم تا پیشکش عمر سراسر نجابت و درایت این فرزانه ایران زمین کنم:
گر میوه‌ای از باغ زمان بگرفتم
تا ظن نبری که رایگان بگرفتم
یک عمر عزیز در ازایش دادم
این دادم و آن جان جهان بگرفت
نظر شما