خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- حوزه ترجمه در سال‌های اخیر پیشرفت‌های بسیار خوب و محسوسی نسبت به سال‌های گذشته داشته و اگر از ترجمه‌های ضعیف برخی مترجمان چشم‌پوشی کنیم، کتاب‌های بسیار خوبی در این سال‌ها ترجمه شده است، اما با تمامی این تفاسیر هنوز مشکل ترجمه کتاب‌های فارسی به زبان‌های خارجی حل نشده و تنها چند نهاد و واحد نشر به‌صورت غیرمحسوس به ترجمه کتاب‌های فارسی می‌پردازند. به قول هوشنگ مرادی کرمانی: «ترجمه در کشور ما جاده یک طرفه‌ای است که کامیون کامیون کتاب خارجی را وارد کشور می‌کند و در حاشیه این جاده، فردی با دوچرخه چند کتاب فارسی را به آن سمت می‌برد.» همه این صحبت‌ها بهانه‌ای شد تا یک گفت‌وگو دوستانه با افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات «شمع و مه» داشته باشیم. این انتشارات سال‌هاست که علاوه بر داخل کشور، در کشور انگلستان نیز فعالیت می‌کند و کتاب‌های موفق فارسی را به زبان‌های گوناگون ترجمه و به فروش می‌رساند. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید.
آقای شحنه‌تبار کتاب‌های ادبی فارسی در خارج از کشور چه وضعیتی دارند؟
ما در حال حاضر نویسندگان و شاعران بسیار خوبی در حوزه ادبیات داریم و کتاب‌های مناسبی در این حوزه منتشر می‌شود، اما متاسفانه هیچ ردی از ما در بازار ادبیات جهانی نیست و اگر کاری هم انجام می‌شود، بسیار پراکنده است، به شکلی که اصلا دیده نمی‌شود.
به چه دلیل ما در چنین شرایطی قرار گرفته‌ایم؟
متاسفانه در کشور ما وظیفه ترجمه کتاب‌های فارسی به زبان‌های دیگر، بر دوش نهادهای دولتی افتاده و به دلیل این‌که مدیران و مسئولان این حوزه، هیچ تخصصی در حوزه نشر و شناخت بازارهای جهانی ندارند، این کتاب‌ها در بدترین کیفیت ممکن منتشر می‌شوند و به جای بازارهای جهانی در انبارهای خودمان خاک می‌خورند.
چرا این کتاب‌ها، کیفیت لازم را ندارند؟ منظور شما محتوای این کتاب‌هاست؟
شاید! بیشتر کتاب‌هایی که ترجمه می‌شوند، نگاه دولتی دارند و همین نگاه، چهارچوب‌هایی را ایجاد می‌کند که دست مسئولان و هیات انتخاب کتاب را می‌بندد، بنابراین کتاب نمی‌تواند در بازار جهانی مخاطبی پیدا کند. از طرفی بیشتر این کتاب‌ها از سوی مترجمان ایرانی ترجمه می‌شوند که این‌کار یکی از بزرگ‌ترین ایرادات این حوزه است، چراکه هر چقدر هم که مترجم ماهر باشد، کتاب، اثر دلچسبی نمی‌شود. برای مثال شما تصور کنید یک اروپایی مسلط به زبان فارسی کتاب‌های خارجی را به فارسی ترجمه کند. آیا به‌نظر شما آن کتاب می‌تواند در بازاری که صد‌ها مترجم درجه یک ایرانی حضور دارند، رقابت کند؟ بدون شک جواب معلوم است، زیرا مخاطب با قلم آن مترجم خارجی نمی‌تواند ارتباط برقرار کند. متاسفانه در سال‌های گذشته شاهد ترجمه و انتشار کتاب‌های بسیار زیادی بودیم که به‌نظر من تنها باعث هدر دادن میلیاردها تومان بودجه دولتی شده و هیچ نتیجه‌ای دربر نداشته است. یک مترجم خارجی بدون شک دایره لغات بیشتری دارد و این وجه تمایز او با مترجمان داخلی است و به همین دلیل است که اصرار دارم کتاب‌ها باید از سوی مترجمان غیرایرانی‌ها ترجمه شوند.
با توجه به چنین شرایطی چرا وارد این بازار شده‌اید؟
باور کنید به دلیل عشق و علاقه به ادبیات وارد این حوزه شده‌ام، چراکه این‌کار بسیار پر هزینه است. جالب است که بدانید هزینه انتشار یک کتاب در بازار جهانی 20 برابر بازار داخلی است. برای مثال اگر یک مجموعه داستان در داخل کشور با هزینه چهار میلیون تومان منتشر شود، همین کتاب در لندن برای ما حدود 80 میلیون تومان هزینه دارد. از طرفی با توجه به تبلیغات منفی کشورهای غربی علیه کشور عزیزمان ایران، وقتی کتابی لیبل یک کشور خاورمیانه‌ای می‌گیرد و توسط یک ناشر ایرانی منتشر می‌شود، خیلی سخت می‌تواند مخاطب را به سمت خودش جذب کند. البته ما با تمامی این شرایط مبارزه می‌کنیم و ناامید نیستیم.
شیوه انتخاب کتاب و ترجمه آن در انتشارات «شمع و مه» به چه صورت است؟
همان‌طور که در بالا توضیح دادم، من اعتقادی به ترجمه کتاب‌های فارسی از سوی مترجمان فارسی‌زبان ندارم، به همین دلیل مترجمان بسیار خوب و سرشناسی که به زبان فارسی مسلط باشند را شناسایی کرده‌ایم. در مرحله دوم، هیات انتخاب، کتاب‌های خوب و قابل ترجمه را شناسایی و به مترجمان واگذار می‌کند. بعد از اتمام ترجمه، کتاب توسط یک نمونه‌خوان ایرانی مسلط به زبان انگلیسی خوانده و ایرادات رفع می‌شود. به‌نظرم برای ترجمه کتاب‌های ادبی باید وسواس زیادی به خرج داد، چراکه پای آبروی ملی در میان است و از هزینه کردن در این حوزه نباید ترسید.
مخاطبان کتاب در کشورهای اروپایی بیشتر چه ژانرهایی می‌خوانند؟
باور کنید بعد از 15 سال فعالیت در اروپا هنوز نمی‌دانم چه ژانری جواب می‌دهد. من فکر می‌کنم کتاب‌خوان‌های اروپایی و آمریکایی تعصب روی ژانر خاصی ندارند و فقط کافی است که کتاب در این بازار گل کند. بارها کتاب‌های پرفروش را ترجمه و منتشر کرده‌ایم و جواب نگرفته‌ایم و در مواردی هم کتاب‌هایی که اصلا در ایران شناخته شده نبودند با استقبال خوب مخاطبان خارجی روبه‌رو شده‌اند. همه این‌ها نشان می‌دهد که مخاطبان خارجی به دنبال ژانر خاصی نیستند و هر کتابی که ارزش مطالعه داشته باشد را مطالعه می‌کنند.
پس شما معتقد هستید که به دلیل موفق نبودن آثار ایرانی، این کتاب‌ها آن‌طور که باید خوانده نمی‌شوند؟
نه، من چنین حرفی نزدم. حرف من این است که ما چیزی نکاشته‌ایم که حالا به فکر برداشت آن باشیم. با سه روز نمایشگاه فرانکفورت رفتن، نمی‌توان ادبیات ایران را به جهانیان معرفی کرد. البته من مخالف حضور در این برنامه‌ها نیستم، بلکه معتقدم نمایشگاه رفتن نباید اولین و آخرین راه معرفی ادبیات ایران به بازار جهانی نشر باشد. برخی از دوستان به برخی چهره‌های ادبی می‌نازند و دچار توهم شده‌اند. برای مثال صادق هدایت یکی از بزرگ‌ترین نویسنده‌های ایرانی است و به همین دلیل مردم تصور می‌کنند که کل دنیا این نویسنده را می‌شناسند، اما این‌طور نیست و در آن سوی مرزها حتی کسی هدایت را هم نمی‌شناسد.
با توجه به صحبت‌های مطرح شده، در حال حاضر مخاطبان ادبیات در خارج از کشور چه نویسندگانی از کشورمان را می‌شناسند؟
شاید اگر واقع‌بینانه بخواهیم به این مساله نگاه کنیم باید بگوییم، هیچ‌کس! اما خیلی کم هوشنگ مرادی کرمانی، صادق هدایت، زویا پیرزاد و سیمین دانشور را می‌شناسند. البته این شرایط رفته‌رفته در حال تغییر است. به خاطر دارم که در ابتدای فعالیتم، واحدهای پخش با ما همکاری نمی‌کردند، اما در حال حاضر شرایط تغییر کرده و کتاب‌های ما به خوبی منتشر می‌شود.
در حال حاضر کتاب‌ها با چه فرمتی منتشر می‌شوند؟
ما در انتشارات «شمع و مه» به اندازه عمر آمازون سابقه همکاری با این سایت را داریم و کتاب‌های انتشارات ما در سه فرمت چاپ افست، نسخه الکترونیکی و چاپ دیجیتال در این سایت عرضه می‌شود.
متوجه تفاوت افست و دیجیتال نشدم. یعنی کتاب را هم به‌صورت افست و هم به شکل دیجیتال چاپ می‌کنید؟
نه! اشتباه برداشت کردید. برخی کتاب‌ها به‌صورت افست و در تیراژ بالا منتشر شده و در انبار موجود است و به محض سفارش به دست مخاطبان می‌رسد، اما برخی کتاب نسخه چاپی ندارند و در صورت سفارش نسخه چاپی، به هر تعدادی که مخاطب بخواهد منتشر می‌شوند و به سرعت در اختیار سفارش‌دهنده قرار می‌گیرد.
در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده، بفرمایید.
انتشارات «شمع ومه» در این سال‌ها بیش از 45 عنوان کتاب را به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، لهستانی و آلمانی ترجمه و به بازارهای جهانی عرضه کرده است. خوشبختانه در طول این مدت، همکاری بسیار خوبی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه‌ها و برخی نهادها داشته‌ایم و امیدواریم با کمک همه مسئولان بتوانیم ادبیات فارسی را به دنیا معرفی کنیم. در پایان از خبرگزاری کتاب ایران تشکر می‌کنم که همراه همیشگی نویسندگان، مترجمان و ناشران است.
چهارشنبه ۱۴ مهر ۱۳۹۵ - ۱۲:۴۵
نظر شما