به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) منشأ دین یکی از مباحث مهم کلامی است که در کتاب‌های پیشینیان کمتر و در کلام جدید و فلسفه دین به آن توجه ویژه‌ای شده است. همواره با این مساله روبه‌رو هستیم که «دین از کجا ناشی می‌شود» و مبدا رویش دین چه بوده است و آیا دین امری بشری یا فرابشری است؟
کتاب «خاستگاه دین» نوشته بیژن طرهانی، ضمن بررسی علل گرایش مردم به دین، در ده فصل با عنوان‌های «دین چیست؟»، «فلسفه دین از منظری دیگر»، «فطرت»، «ساحت‌های وجودی انسان»، «خاستگاه دین در اندیشه فروید زیگموند»، «مبانی کلی اندیشه زیگموند فروید»، «خاستگاه دین در اندیشه صدرالمتالهین صدرای شیرازی»، «بنیادی‌ترین خطوط فلسفی و رابطه آن‌ها با خاستگاه دین»، «خداشناسی فطری در اندیشه صدرا» و «تفاوت خاستگاه دین در اندیشه صدرا و فروید» تقابل دو رویکرد به خاستگاه دین یعنی رویکرد مادی‌گرایانه در اندیشه فروید و رویکرد خداگرایانه در اندیشه صدرالدین شیرازی و ملاصدرا را بررسی می‌کند.
در بخش «ساحت عقل در نگاه علامه طباطبایی» از این کتاب این‌گونه تبیین شده است: «در نگاه علامه طباطبایی ساحت عقل که از سطوح عالی ادراک است، خود نیز انقساماتی دارد که عبارتند از: عقل نظری و علمی و عقل جزئی و کلی. عقل نظری با ادراک حقیقی سروکار دارد. انسان با فطرت خدادادی خود واقع‌بین است، تا زمانی که حیات دارد، لحظه‌ای از حصار فکر بیرون نمی‌افتد و هرچه دستگیر او شود، همان فکر است و دائما در پی «واقعیت خارج» و مستقل از فکر است. این مرتبه از عقل که در ابتدا حالت بالقوه دارد تا رسیدن به مرحله فعلیت دارای مراتبی است که عبارتند از: «عقل هیولانی، عقل بالملکه، عقل بالفعل، عقل بالمستفاد». در نگرش فلسفی علامه طباطبایی، عقل‌ورزی در حوزه عقل نظری دارای مراحلی است. عقل بالقوه؛ عقلی خالی از هرگونه تصور و عقل نظری تصدیق بالفعل است. عقل تفصیلی؛ دارای معقولات فراوان بالفعل است. عقل اجمالی؛ همان عقل بسیط است که عقل اجمالی نامیده می‌شود و تمام تفاصیل به نحو اجمال در آن وجود دارند. عقل عملی؛ این مرتبه از عقل، عقلی است که در «کار استثناناپذیرش، دعوت به جلب نفع و اجتناب از ضرر است». از نظر وی عقل عملی برعکس عقل نظری است و در انسان حالت بالفعل داشته، منشأ احساسات باطنی است.»
مولف در بخشی دیگر از کتاب، به استناد آراء فروید در توضیح نقش دین در شکل‌گیری اسطوره‌ها نوشته است: «به اعتقاد فروید، موسی در آغاز راه، یکتاپرستی و توحید را به یهودیان و عبرانیان آموخت، اما بعدها در دوران آوارگی عبرانیان به دست بنی‌اسرائیل کشته شد. این کشته شدن منجر به نابود شدن و از بین رفتن تعالیم موسی نشد، بلکه عبرانیان کوشیدند و انبیای یهودی تازه‌ای به‌وجود آوردند. براساس نژادی شکل گرفته از قتل پدر معنوی، یکتاپرستی تازه‌ای بنا نهاده و از نو پدید آوردند. در حقیقت با وجود کشته شدن موسی، تعلمیات او در میان عبرانیان ادامه یافت. فروید معتقد است همین نوع تفسیر و تحلیل در مسیحیت نیز تداوم پیدا نمود. براساس این مدل‌های ذهنی و خیالی به تعبیر مذلو از نگاه فروید، مفهوم خداوند گونه‌ای از مفهوم پدر در ذهن آدمیان است.»
نخستین چاپ کتاب «خاستگاه دین» در 416 صفحه با شمارگان یک‌هزار و 100 نسخه به بهای 36 هزار و 500 تومان از سوی انتشارات نسل آفتاب به بازار نشر عرضه شده است.
دوشنبه ۹ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۴:۰۱
نظرات