خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مرحوم دکتر صادق طباطبایی یکی از انقلابیون و همراهان تاثیرگذار امام خمینی(ره) بود و نقش مهمی در گسترش صدای انقلاب اسلامی ایران در سطح جهان داشت. او پس از استعفای دولت موقت به ریاست زنده‌یاد مهدی بازرگان، دیگر پست سیاسی قبول نکرد و در حوزه‌های دیگری به خدمت به جمهوری اسلامی ایران مشغول شد. به دلیل شهرت این فعال و مبارز انقلابی و همچنین شهرت خاندان صدر، خاطرات او از دوران مبارزات انقلابی اهمیت بسیاری دارد.

موسسه چاپ و نشر عروج وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) مسئولیت انتشار «مجموعه خاطرات سیاسی اجتماعی دکتر صادق طباطبایی» را بر عهده دارد. تاکنون از این مجموعه سه مجلد به ترتیب با عناوین فرعی «جنبش دانشجویی ایران»، «لبنان، امام صدر و انقلاب فلسطین» و «شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران» منتشر شده است. پیشتر اعلام شده بود که این مجلدات قرار است به پنج عنوان برسد، اما پس درگذشت دکتر طباطبایی در دوم اسفند 1393، این روند متوقف شد.

درباره دیدگاه‌های دکتر صادق طباطبایی درباره نگارش انقلاب و خاطرات انقلابیون و همچنین پرسش درباره دیگر مجلدات خاطرات سیاسی و اجتماعی او با همسرش، فاطمه صدرعاملی به گفت‌وگو نشستیم. صدرعاملی از اعضای هیات موسس کانون گفت‌وگوست و در عرصه ترجمه منابع تئوریک در زمینه مفهوم و عمل گفت‌وگو نیز فعال است. کتاب «با هم اندیشیدن: راز گفت‌وگو» نوشته مارتینا و یوهانس هارتکه مایر و ل.فریمن دوریتی، یکی از نخستین منابع درباره گفت‌وگو در ایران است که با ترجمه صدرعاملی روانه کتابفروشی‌ها شده است.

گویا در برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته از سوی ناشر قرار بود خاطرات دکتر طباطبایی در پنج مجلد منتشر شود، ولی تاکنون سه مجلد از آن در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. آیا نگارش و ضبط خاطرات به دلیل درگذشت دکتر طباطبایی نیمه‌تمام ماند؟ یا اینکه محتوای مجلدات دیگر تهیه شده و روند آماده‌سازی آن به درازا کشیده شده است؟

مرحوم دکتر طباطبایی خود بارها بیان کرده بود که کتاب خاطرات از سه مجلد بیشتر است و باقی مجلدات نیز به تدریج تدوین و منتشر خواهند شد. ما در جست‌وجوی مطالب آن مجلدات دیگر هستیم ولی هنوز چیزی پیدا نکردیم. البته از سازمان‌هایی که خاطرات آقای طباطبایی را ضبط می‌کردند، نیز پرسش کردیم، اما تاکنون پاسخ درستی به ما ندادند، بنابراین فعلا محتوایی که نشان دهنده وجود دیگر مجلدات «خاطرات سیاسی اجتماعی دکتر صادق طباطبایی» باشد در دست ما نیست.

دکتر طباطبایی دفترچه خاطرات روزانه داشت و خاطرات خود را ثبت می‌کرد؟

دکتر طباطبایی به دلیل برنامه‌های کاری که داشت و برای فراموش نکردن آن‌ها و قرارهای کاری‌ یادداشت‌هایی را در تقویم‌ شخصی‌اش می‌نوشت، اما برنامه‌ای برای نگارش خاطرات روزانه نداشت. پس از اینکه آقای دکتر تصمیم گرفت کتاب خاطرات خود را تدوین کند، از حافظه خود و این یادداشت‌ها کمک می‌گرفت. همچنین برخی از سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی هم از او دعوت کرده بودند تا خاطراتش را بازگو کند و همین روند نیز کمکی شد تا اینکه خاطرات خود را بنویسد.


                                                               مرحوم صادق طباطبایی


آیا وی نظری درباره لزوم یا عدم لزوم نگارش خاطرات دوران انقلاب توسط انقلابیون داشت؟

دکتر طباطبایی به اینکه افراد خاطرات‌شان را بنویسند اهمیت بسیاری می‌داد، چرا که از این طریق تاریخ انقلاب مکتوب می‌شد. به همین دلیل نیز به دوستان انقلابی خود که مسئولان کشور نیز بودند، توصیه می‌کرد که خاطرات‌شان را بنویسند. استدلال آقای دکتر این بود که هرکسی ممکن است از دیدگاه خود به جریان‌ها نگاه کند و اگر تعداد نویسندگان این تاریخ بیشتر شود، مخاطب می‌تواند از دل آن یک واقعیت و حقیقتی را بدست بیاورد. او اعتقاد داشت که تاریخ برای آیندگان عبرتی است تا از آن درس بگیرند و اشتباهات را تکرار نکنند.
 
به خاطر دارید که دکتر نظری درباره کتاب‌های خاطرات منتشر شده از سوی دیگر بزرگان انقلاب داده باشد؟

دکتر طباطبایی به کتاب خاطرات روزهای مبارزه و پیروزی انقلاب، بزرگان انقلاب علاقه داشتند و مدام آن‌ها را مطالعه کرده و احیانا در قسمت‌هایی از آن کتاب‌ها حاشیه‌های خود بر مطالب آن‌ها را نیز می‌نوشتند. نقدهایی نیز به محتوای برخی کتاب‌ها داشتند، اما شرایط به‌گونه‌ای نبود که تمام نظرهای خود درباره آن کتاب‌ها را با من در میان بگذارد. هم من و هم ایشان گرفتاری‌هایی داشتیم و عمده زمان ما به پیگیری امور فرهنگی بویژه فعالیت‌های کانون گفت‌وگو می‌گذشت. همچنین در سال‌های آخر نیز بیشتر وقت دکتر طباطبایی به تصحیح مصاحبه‌هایی که درباره انقلاب و امام موسی صدر انجام داده بود، می‌گذشت. متن آن مصاحبه‌ها پیاده و تصحیح و ویرایش می‌شد و دکتر طباطبایی برای اینکه متن دقیق و خالی از اشکال باشد، زمان زیادی را برای آن صرف می‌کرد.

با توجه به این نکته مرحوم دکتر صادق طباطبایی خود از بزرگان انقلاب بود و همچنین از خاندان بزرگ صدر، کتاب خاطرات او تا چقدر توانست کار بزرگان انقلاب و همچنین روابط بین علما را بازتاب دهد؟

پس از استعفای دولت موقت انقلاب، دکتر طباطبایی دیگر سمت رسمی در دولت قبول نکرد و در کنار دیگر فعالیت‌های فرهنگی‌ اعم از ترجمه و تحقیق درباره نظریه‌های جدید علمی و دینی، عمده زمانش را به معرفی افکار امام موسی صدر و معرفی روند انقلاب و تحلیل مسائل جاری اختصاص داد.

دکتر طباطبایی برای معرفی انقلاب اسلامی و همچنین افکار امام موسی صدر به سراسر ایران نیز سفر کرد و از هر شهری که دعوت به سخنرانی می‌شد می‌پذیرفت و سرما و گرما نمی‌شناخت. می‌توان گفت که هر چه توان داشت در این راه می‌گذاشت. حتی گاهی اوقات من به دکتر طباطبایی می‌گفتم که شما که استعدادهای مختلف علمی و هنری دارید و تجربیاتی هم در زمینه‌های علمی و تحقیقاتی داشته‌اید، کمی از ساعت‌هایی را که به معرفی آن دو موضوع اختصاص می‌دهید، کم کرده و به معرفی افکار علمی خودتان بپردازید. به عنوان مثال دکتر طباطبایی در هنر موسیقی دانش کم‌نظیری داشته و با بسیاری از بزرگان موسیقی ایران نیز در ارتباط بودند. بارها از او خواهش کردم که این دانش تئوریک و عملی در موسیقی را به صورت کتاب دربیاورد.
 
دکتر طباطبایی همچنین کسانی را که در این دو موضوع مورد علاقه خودش، فعال بودند، تشویق می‌کرد. به خاطر دارم زمانی که هنوز موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در تهران راه‌اندازی نشده بود و کسی پژوهشی در زمینه شناخت امام موسی صدر نمی‌کرد، مرحوم همسرم از آقای محسن کمالیان که برای تحقیق و نگارش مقالاتی در معرفی امام موسی صدر فعالیت بسیار داشت، تجلیل می‌کرد.