خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: «قاچاق کتاب» یا انتشار کتاب‌های تقلبی از سوی برخی سودجویان در بازار کتاب، همواره یکی از بلایای جدی صنعت نشر کشور بوده که دستِ برقضا طی سال‌های اخیر بیشترین نگرانی‌ها را در اهالی نشر برانگیخته است. در این زمینه؛ کم نگفته‌اند و کم هم نشنیده‌ایم اما «حکایتی‌ست که تکرار می‌شود به کرر»^*.

حالا در این شرایط شاهد بسط بساطِ فروش کتاب‌های تقلبی هستیم که سومین طرح عیدانه کتاب از 22 اسفندماه در استان‌ها و از 25 اسفندماه در تهران آغاز به کار کرده و تا 12 فروردین ماه تداوم خواهد یافت؛ پدیده‌ای که خروجی‌اش توزیع و فروش کتاب‌های افست، آن هم با 50 درصد تخفیف و بدون سقف است. حال‌آنکه میزان تخفیف لحاظ شده در طرح عیدانه کتاب، 20 درصد تا سقف 100 هزارتومان است؛ تخفیفی که با در نظر گرفتن هزینه‌های منطقی تولید کتاب‌های اصلی از سوی ناشران و حقوق حلقه‌های مختلف نشر تعیین شده و طبیعی است که دست‌اندرکاران تولید و فروش کتاب‌های تقلبی به هیچ یک از این موارد، تقیدی ندارند.

از 1984 تا ملت عشق
رونق گرفتن بازار کتاب‌های تقلبی و عواقب و آسیب‌هایی که از قبَل این اتفاق گریبان اهالی نشر(مولف، ناشر، موزع و کتاب‌فروش) را می‌گیرد، برکسی پوشیده نیست. همه می‌دانند سودجویانی که در کمین کتاب‌های پرفروش نشسته‌اند تا بی‌اعتنا به حقوق مولف و ناشر و شبکه توزیع و فروش، آن‌ها را افست کند، چه ضربه‌ای به این صنعت ضعیف و آسیب‌پذیر وارد می‌کنند. اما حالا این رویه، هدفی را که طرح‌های فصلی کتاب دنبال می‌کنند، هدف گرفته‌ است: برگزارکنندگان عیدانه کتاب سعی دارند با ارائه تخفیف‌های 20 درصدی، مردم را با کتاب‌فروشی‌ها آشتی‌ دهند اما درست در مقابل کتاب‌فروشی‌ها، بساط‌های عریض و طویل فروش کتاب‌های تقلبی، با 50 درصد تخفیف گسترده است.

دست بر قضا، بساطِ این بساطی‌ها تنوع قابل توجهی هم دارد: از جوجو مویز که با «من پیش از تو»، «پس از تو» و ... یکی دو سالی است بازارش داغ شده گرفته تا الیف شافاک که «ملت عشق»ش باب طبع مخاطب ایرانی قرار گرفته است. کلاسیک‌ها و شاهکارهای ادبیات جهان هم که جای خودشان را دارند: از «جنایت و مکافات» داستایوفسکی گرفته تا «1984» جورج اورول یا «شازده کوچولو»ی دوسنت‌اگزوپری. آثار نویسندگان ایرانی هم طبق معمول در این بساطی‌ها فراوان است. حالا می‌خواهد «بوف کور» و «سه قطره خون» صادق‌خان هدایت باشد یا «چشم‌هایش» بزرگ علوی و «عزادارن بَیَل» غلامحسین ساعدی.
 
نشانه‌های تقلب
برای سودجویان، فرقی نمی‌کند کتاب پرفروش متعلق به چه ناشری باشد. نگاه، ققنوس، امیرکبیر، آموت، راه معاصر، نشر قصه، نیک فرجام، ایلیا یا هر ناشر قدیم و جدیدی که باشد، آن‌ها کار خودشان را می‌کنند: یک نسخه از کتاب اصلی را تهیه کرده، جلد و صفحات آن را اسکن می‌کنند و تمام...

همین است که کیفیت چاپ کتاب‌های تقلبی، پایین است! اگر کمی دقت کنیم، رنجه شدن نوشته‌ها یا کم‌رنگ و محو شدن برخی از خطوط را می‌شود در آن‌ها به وضوح دید... یا مثلا کج شدن ستون کلمات در بعضی صفحات. همچنین کیفیت صحافی پایین و جنس نامرغوب کاغذ این کتاب‌ها گواهی بر تقلبی بودنشان است؛ وگرنه اطلاعات فیپا و نام ناشر و ... عیناً مانند کتاب‌های اصلی کپی می‌شود و قابل تمیز نیست.

مروری بر آنچه گذشت
در یکی دوسال اخیر مقابله با پدیده شوم و دوست‌نداشتنی کتاب‌های تقلبی که آن را به «قاچاق کتاب» تعبیر می‌کنند، به ریسمان‌های پرگره و تودرتویی شباهت یافته که به نظر باز شدنش کاری صعب و پیچیده می‌نماید. نام معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، قوه‌قضائیه، نیروی انتظامی، شورای شهر تهران، کارگروه صیانت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان و ناشران... همه و همه به نحوی در اخبار و گزارش‌های مربوط به این مقوله، آمده است اما کماکان درمان قاطعی حاصل نشده است.

در ادامه مروری خواهیم داشت به بریده‌ اخبار، گزارش عملکردها و برخی اظهار نظرها درباره رواج کتاب‌های تقلبی و ضرورت مواجهه با آن:

صالحی‌‌امیری: نیمی از بازار کتاب در اختیار قاچاقچیان
27 آبان 95، در برنامه‌ای که سیدرضا صالحی امیری؛ وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آن شرکت داشت و از کتاب‌فروشی‌های خیابان انقلاب بازدید کرد، مشخصا به مقوله قاچاق کتاب پرداخته شد. صالحی‌امیری با انتقاد از فروش غیرقانونی کتاب‌های پرفروش اظهار کرد: در حال حاضر نیمی از بازار کتاب در دست قاچاقچی‌های کتاب است.

وی افزود گفت: حتما با نماینده قوه قضائیه جلسه‌ای تشکیل می‌دهیم تا این موضوع را پیگیری و با آن برخورد کنیم... اعتقاد من بر این است که باید در جامعه ایران به بحث افزایش سرانه مطالعه توجه جدی شود. در بحث کتاب، مولف، ناشر، چاپخانه‌دار و کتاب‌فروش همگی به بحث کتاب‌خوانی گره خورده‌اند. کتاب‌خوانی به آموزش و پرورش و قبل از آن به خانواده، همچنین فضای مجازی و عوامل مهم دیگری وابسته است. باید در این زمینه برنامه‌ریزی کنیم.

امضای تفاهم‌نامه برای مقابله با تکثیر غیرقانونی کتاب
13 دی 95؛‌ معاونت وقت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، تفاهم‌نامه‌ای را با موضوع مقابله با جریان تکثیر و عرضه غیرقانونی آثار پدیدآورندگان و ناشران به روش‌های چاپی، الکترونیکی، صوتی، نرم‌افزاری چندرسانه‌ای در فضای حقیقی و مجازی امضا کردند.

سیدعباس صالحی در این جلسه با تاکید بر جلوگیری از انتشار غیرقانونی کتاب به روش‌های مختلف، گفت: موضوع مبارزه با قاچاق کتاب یکی از مسائل اصلی در حوزه نشر است و در صورت تداوم این کار ضربه‌های مهلکی بر پیکر صنعت نشر وارد خواهد شد. از این رو، برای جلوگیری از متضرر شدن ناشران و مولفان و به‌طور کلی چرخه نشر، مقابله با این موضوع یکی از اولویت‌های مهم معاونت امور فرهنگی بوده است.

وی با اشاره به ضرورت اقدام عاجل و سریع در برخورد با این موضوع، بیان کرد: اگر هرچه سریع‌تر به این موضوع پرداخته نشود، این اقدام غیرقانونی به محل معاش گروهی خاص تبدیل می‌شود و برخورد با آن سخت‌تر خواهد شد. اگر سرعت عمل لازم به خرج ندهیم، این جریان به یک رویه تبدیل خواهد شد که ضررهای جبران‌ناپذیری به صنعت نشر وارد خواهد کرد.

تشکیل کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مولفان و مترجمان
27 فروردین 96؛ نشست خبری محمود آموزگار با موضوع صیانت از حقوق ناشران، مؤلفان و مترجمان درخصوص چاپ غیرقانونی کتاب در محل اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، برگزار شد. محمود آموزگار در این نشست با اشاره به تفاهمنامه میان معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با سه‌ هدف منعقد شد؛ صیانت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان و ناشران، بهبود فضای کسب و کار و رونق اقتصادی در حوزه نشر و فرهنگ‌سازی در جهت موضوع تفاهم‌نامه و ترویج اخلاق حرفه‌ای، درباره ساز و کار و رویکردهای کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مولفان و مترجمان توضیحاتی را ارائه کرد.

اعضای این کارگروه عبارتند از: دبیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت ارشاد، مدیرکل دفتر حقوقی و مالکیت معنوی ارشاد، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، چهار نفر صاحب نظر و کارشناس خبره با معرفی اتحادیه ناشران در کنار مدیرکل ارشاد استان تهران و مدیرکل دفتر چاپ و نشر.
 
از نیروی انتظامی تا دادگاه و شکایت و...
وی در این نشست همچنین اذعان کرد: معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران به این نتیجه رسیده‌اند که برای حل مسئله تکثیر غیرقانونی کتاب حتما همکاری و همیاری قوه قضائیه و نیروی انتظامی نیاز است. در این راستا علی جنتی، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی نامه‌ای را به رئیس قوه قضاییه و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران نامه‌ای به رئیس کل دادگستری استان تهران ارسال کردند. در این نامه‌ها درخواست شد که نسبت به برخورد با مسئله تکثیر غیرقانونی کتاب توجه جدی صورت بگیرد.

رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران ادامه داد: تاکنون در این زمینه دو جلسه با سردار ساجدی‌نیا؛ فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ برگزار شده است. جلسه بعدی نیز هفته آینده برگزار خواهد شد که در آن سردار لطفی-فرمانده امنیت و قطبی-رئیس دادسرای فرهنگ و رسانه حضور خواهند داشت.

آموزگار توضیح داد: تمام افرادی که آثارشان به صورت غیرقانونی منتشر شده‌ است و شکایت دارند، می‌توانند در دفترخانه وکالت‌نامه‌ای را تنظیم کنند تا اتحادیه آن‌ها را به دادگستری ارجاع دهد و دادگستری نیز نسبت به پیگیری شکایت آن‌ها اقدام کند.

کارگروه در انتظار احکام جدید
18 بهمن 96؛ محمود آموزگار در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با بیان اینکه اداره کتاب یکی از ارکان اصلی کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مولفان و مترجمان است، عنوان کرد: به دنبال تغییر مدیر این دفتر و جایگزین شدن فرد جدید در این سمت هنوز به کارگروه معرفی نشده است.

وی ادامه داد: همچنین با توجه به اینکه مدیرکل ارشاد استان تهران ریاست کارگروه را به عهده دارد و با جابجایی در این سمت، نامه حکم هر دو سمت نوشته شده است و جلسه‌ای به زودی برگزار می‌شود تا این اعضای جدید به کارگروه معرفی شوند.

آموزگار با بیان اینکه کارگروه در حال پیگیری کارها و برنامه‌‌های جاری است، افزود: با توجه به اینکه یکسری برنامه‌ها با سازمان‌ها و نهادهای مختلف داشتیم حضور رییس کارگروه ضروری است تا کارها شکل اجرایی به خود بگیرد.

حرف آخر...
جای خالی کپی‌رایت و عدم عضویت ایران در معاهده جهانی برن، قبول! اما برچیدن بساط کتاب‌های تقلبی در داخل کشور با اهتمامی که مقامات عالی کشور دارند، نباید کار چندان پیچیده ‌ای باشد. این رویه ناگوار که متاسفانه گسترش آن در ملأ‌عام از قبح آن کاسته است، صنعت نشر ما را که خود به هزار و یک مشکل و نگرانی دچار است، تهدید می‌کند و چنانچه گفته شد با سیاست‌های حمایتی مدیریت فرهنگی (در راس آن‌ها طرح‌های فصلی کتاب) در تناقض است. با این توضیح؛ امید است که در سال 97 شاهد و شنوای رویدادها و خبرهای خوش‌آیند و امیدوارکننده‌ای در زمینه باشیم تا میدان رشد و توسعه صنعت نشر کشور، هموارتر از گذشته باشد. این امر البته با تقویت کارگروه و برنامه‌ریزی بیشتر فعالیت‌های آن محقق خواهد شد زیرا این کارگروه، محصول نشست‌ها و جلسات متعددی است که با عقد تفاهم‌نامه و تعیین اعضا، همراه شده.
 
* احمد شاملو