خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ماشین‌های حروفچینی جزو آن دسته از اختراعات بشری هستند که کمک فراموش‌نشدنی به امر اطلاع‌رسانی و و تکثیر اطلاعات از گذشته تا به امروز کردهاند. قطعا همه ما با هر میزان اطلاعات و دانشی که داریم مدیون این فناوری بشری هستیم.
تحول اطلاع‌رسانی با پیشرفت حروفچینی
تصور کنید اگر می‌خواستید تمام کتاب‌های درسی‌تان را روی سنگ‌ها می‌خواندید و یا با گل رس نامه‌ای برای دوستتان می‌نوشتید چه اتفاقی می‌افتاد؟ بی‌شک اگر تحول جدی در چاپ و حروفچینی توسط اوتمار مِرگِنتالِر در دهه نوزدهم و بعد تالبِرت لانستون اتفاق نمی‌افتاد قطعا جهان امروزی این میزان پیشرفت را نداشت و اصلا شاید این میزان از اطلاعات گسترش نمی‌یافت.
بنابراین به مناسبت روز ثبت اختراع ماشین ماشین تحریر و حروفچینی می‌خواهیم نگاهی به سیر تاریخی این دستاورد گرانقدر بشری بیاندازیم. تاکنون رسانه‌ها اعم از روزنامه‌ها و سایت‌های اطلاع‌رسانی درباره اولین ماشین‌های حروفچینی گزارش‌هایی را منتشر کردهاند، خبرگزاری کتاب ایران در این گزارش علاوه‌بر سیر تاریخی این اختراع تا به امروز، به اولین استفاده‌های دستگاه حروفچینی در ایران پرداخته است.
ابتدا چینیان پیشگام بودند
مورخان و باستان‌شناسان، چینیان را نخستین كسانی می‌دانند كه راه‌هايی عملی برای تكثير تصاوير و متون پیدا کرده بودند. در واقع استعمال حروف قابل انتقال نیز میان سال‌های ۱۰۵۱ و ۱۰۵۸ در چین آغاز شد. مخترع این حروف فردی به نام پی‌شنگ بود که حروف هم از گل‌رس ساخته می‌شد. مدتی بعد فردی آلمانی به نام گوتنبرگ که ظاهرا از روش چینیان اطلاعی نداشته برای هر یک از حروف الفبا یک قالب جداگانه به کار برد.
گوتنبرگ که زرگری ماهر بود توانست در دهه 1440 راه‌های عملی ساختن حروف فلزی مجزا را با دستگاه منگنه پيدا كند. وی با استفاده از فنون قالب‌گيری و ريخته‌گری(حروف‌ريزی) و شيوه چاپ حروف چيده شده در كنار يكديگر، این کار را انجام داد. اين دستگاه پس از تكميل، به صورت ماشين چاپ مسطح درآمد. نخستين كتابی كه به اين شيوه چاپ شد، نسخه‌ای از كتاب مقدس مسيحيان بود كه به «انجيل گوتنبرگ» معروف شده است.
در سال 1886، این بار در ایالات متحده آمریکا موفقیت حاصل شد. اوتمار مِرگِنتالِر ساعت‌سازی آلمانی بود که به ایالات متحده‌ی آمریکا مهاجرت کرده بود. مرگنتالر پس از هشت سال کار، در تابستان سال 1886، ماشین خود را در معرض تماشای گروهی از روزنامه‌نگاران آمریکایی قرار داد. آنچه او نمایش داد، نوع ماشینی روش حروف‌ریزی گوتنبرگ بود.
مرگنتالر در کار روی ماشین حروفچینی مکانیکی بی‌رقیب نبود. آمریکایی دیگری به نام تالبِرت لانستون که کارمند اداری دولت بود، افکار مشابهی در سرداشت. لانستون هنگامی به حروفچینی مکانیکی علاقه‌مند شد که ماشین‌حسابی را دید که در آن برای کنترل مدارهای الکتریکی از کارت‌های منگنه شده استفاده می‌شد. او به این فکر افتاد که از کارت منگنه شده به منظور انتخاب ماتریس‌های مختلف برای ریختن حروف استفاده کند.
ماشینی که لانستون اختراع کرد، ماشین مونوتایپ نامیده شد. این ماشین درحقیقت دو ماشین بود. اُپراتور پشت صفحه کلید می‌نشست و به دکمه‌های مربوط به حروف و نشانه‌هایی که باید ریخته می‌شدند، ضربه می‌زد. این صفحه کلید نواری کاغذی تولید می‌کرد که سوراخ‌هایی روی آن منگنه شده بود؛ برای هر حرف یا نشانه، سوراخ‌ها به ترتیب متفاوتی منگنه می‌شدند. سپس این نوار را در ماشین حروف‌ریزی قرار می‌دادند. ترتیب سوراخ‌ها تعیین‌کننده محل محفظه کوچکی بود که ماتریس‌ها در آن قرار داشتند و هر حرف در یکی از آنها ریخته می‌شد.
رقابتی که بین مرگنتالر و لانستون در گرفته بود باعث شد هرکدام بکوشند تا ماشین خود را سریع‌تر از دیگری تکمیل کند و به معرض فروش بگذارد. مرگنتالر یک سال زودتر کار خود را تمام کرد، اما این سرعت عمل تأثیری در نتیجه کار نداشت. ماشین لاینوتایپ سریع‌تر کار می‌کرد و برای حروفچینی روزنامه مناسب بود، اما حروف آن چشم‌نواز نبودند. این عیب در نظر روزنامه خوان‌ها اهمیتی نداشت زیرا آنها به مطالعه‌ی جدیدترین اخبار علاقه داشتند و شکل ارائه آن برایشان مهم نبود. به علاوه وقتی روزنامه را می‌خواندند آن را دور می‌انداختند. اما کتاب می‌بایست ظاهر چشم‌نواز داشته باشد و توجه خواننده را جلب کند.
بنابراین مونوتایپ برای حروف چینی کتاب مناسب‌تر بود و بدین ترتیب هر یک از این دو ماشین جای خود را پیدا کرد. لاینو تایپ برای روزنامه و مونوتایپ برای کتاب به کار گرفته شد.
اولین ماشین حروفچینی در ایران
در ایران، قدیمی‌ترین کتاب چاپ شده با استفاده از حروف مجزا در سال ۱۰۵۰ ق./ ۱۶۴۰ م. به دست کشیشان كَرمِلي در جلفای اصفهان بود که در اواخر سلطنت شاه صفی به چاپ رسید. اولین کتاب فارسی که با چاپ حروفی در ایران منتشر شد رساله فتحنامه از میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بود که در سال ۱۲۳۳قمری در تبریز توسط آقا زین‌العابدین تبریزی چاپ شد.
میرزا صالح اولین فردی بود که در بازگشت از اروپا یک دستگاه چاپ سنگی با خود به ایران آورد و آن را در سال ۱۲۵۰ قمری راه انداخت و پس از مدت کوتاهی چاپخانه سنگی در تهران و سپس در اصفهان تاسیس شد. این نوع چاپ بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دوره قاجار ادامه داشت. در اواخر دوره قاجار دوباره حروف سربی و استفاده از آن رایج شد ولی بعدها این کار با دستگاه‌هایی که معمول‌ترین آنها «لاینو تایپ» بود، صورت پذیرفت.
پیشرفت فناوری کم‌کم باعث شد دستگاه حروفچینی سربی از دور خارج شود و جای خود را به دستگاه الکترونیکی بدهد.
نظر شما