سردار حسنعلی سواریان، راوی، فرامرز نوروزی تبریزی‌نژاد، تدوین‌گر کتاب، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید فخرزاده، مسئول واحد تاریخ شفاهی حوزه هنری و محمد محمدی‌نیا به‌عنوان منتقد در این نشست حضور داشتند.
حجت‌الاسلام فخرزاده که به‌عنوان منتقد در این نشست حضور داشت، با بیان اینکه امیدوارم با نقل این خاطرات، فرهنگ ایثار و مقاومت به نسل امروز منتقل شود، گفت: هر خاطره یا حادثه‌ای لزوما تاریخ نیست. شاید بتوان به حرف‌هایی که در ذهن یک فرد باشد هم خاطره گفت که یک مساله فردی است. موضوع تاریخ، موضوعی است که توانسته باشد جریانی را در بیرون و سطح عمومی شکل داده باشد.
وی افزود: مصاحبه گر در مصاحبه اطلاعات موردنیاز را جمع‌آوری و تدوین می‌کند. به‌طور طبیعی هر سه صفحه مصاحبه یک صفحه کتاب می‌شود و با توجه به اینکه در این زمینه 30 ساعت مصاحبه انجام شده، باید خروجی آن بعد از پیاده‌سازی حدود 700 صفحه باشد که با احتساب مقدمه و منابع و فهرست و ضمائم، تعداد صفحات کتاب به حدود 350 کلمه می‌رسد. این کتاب 446 صفحه است. با این احتساب، احساس می‌کنم نویسنده حذف و اضافه زیادی روی متن مصاحبه انجام نداده و متن تا حدود زیادی تسلیم خاطره‌گو است و تدوین‌گر بیشتر در نقش تنظیم‌کننده بوده است.
مسئول واحد تاریخ شفاهی حوزه هنری، تصریح کرد: روند بیان خاطرات در این کتاب نشانگر این است که مصاحبه‌شوند بیشتر شوق بیان خاطرات داشته تا اینکه در جریان مصاحبه صحبت کند. در حالی‌که مصاحبه، گفت‌وگوی چالشی بین دو طرف است.
حجت‌الاسلام فخرزاده، ادامه داد: راستی‌آزمایی متن به قوت کتاب اعتبار می‌بخشد. تدوین‌گر در جهت اعتمادسازی برای مخاطب باید به این موضوع اشاره می‌کرد. اینکه چرا یک اثر راستی‌آزمایی می‌شود به این دلیل است که مخاطبان آینده که سردار را نمی‌شناسند و دفاع مقدس را ندیده و لمس نکرده‌اند، می‌خواهند بدانند این داستان و خاطرات چقدر واقعیت دارد. این نوع تحقیقات و پژوهش‌ها، نیاز به راستی‌آزمایی دارد.
وی همچنین گفت: یکی از نقاط قوت این کتاب، پاورقی‌های آن است که نویسنده سعی کرده پاورقی‌ها با موضوع کتاب تطبیق داشته باشد. البته در برخی موارد توضیح واضحات ارائه شده و برخی موارد نیز نیاز به توضیحات بیشتر و کامل‌تر دارد. همچنین فصل‌بندی و قطعه‌بندی موضوعات به تنفس در خواندن به‌ویژه برای نسل جوان کمک می‌کند که از نقاط قوت کتاب است.
مسئول واحد تاریخ شفاهی حوزه هنری، افزود: یک نوع ضعف گفتار در متن کتاب وجود دارد که مربوط به راوی نیست و به تدوین‌گر برمی‌گردد. نویسنده باید رفت و برگشت‌های زمانی و پراکندگی‌ها را تنظیم کند. در برخی رفت و برگشت‌های متنف هیچ استدلال منطقی وجود ندارد. نکته دیگر اینکه به دلیل طولانی بودن خاطرات سردار، قطعا اسامی زیادی ذکر می‌شود که تا اندازه‌ای برای مخاطب ثقیل است. حال در کنار آن به موضوعاتی هم که چندان به اصل روایت مربوط نیست، مطرح و به نام‌ها و موضوعاتی دیگر هم اشاره می‌شود که گرهی تازه در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند. در برخی موارد نیز موضوعات نیمه‌کاره و مبهم رها شده‌اند که نیاز به توضیحات بیشتر دارند.
حجت‌الاسلام فخرزاده در پایان اظهار کرد: این کتاب قابلیت این را داشت که قطورتر باشد. حتی خاطرات مربوط به خود جریان مقاومت که از سوی سردار بیان شده، قابلیت مطرح شدن در یک کتاب به‌طور جداگانه دارد. باید به این نقطه قوت نیز اشاره کنم که انتخاب موضوع کتاب بسیار بجا و هوشمندانه صورت گرفته است.
میزان دخالت مصاحبه‌گر در سند نهایی مشخص نیست
محمد محمدی‌نیا، دیگر منتقد حاضر در این نشست، نقد خود را از عنوان کتاب آغاز کرد و گفت: در عنوان کتاب، نام سردار برجستگی خاصی دارد که او را محور قرار می‌دهد. از آنجا که ادوات و تجهیزات موضوع محوری خاطرات کتاب است، شاید می‌شد نام کتاب برگرفته از این مورد باشد. همچنین در زیرتیتر عنوان کتاب «تاریخ شفاهی سردار حسنعلی سواریان» درج شده که به‌نظر من ترکیب درستی نیست. تاریخ شفاهی به‌عنوان یک شیوه مطرح است که چسباندن آن به نام سردار به‌نظر درست نیست. اگر به‌جای تاریخ شفاهی، واژه خاطرات نوشته می‌شد، بهتر بود.
وی ادامه داد: طرح سیاه و سفید جلد کتاب نیز برای یک موضوع جنگی چندان مناسب نیست. این کتاب 446 صفحه دارد ولی در فهرست 332 صفحه قید شده است! همچنین برای 9 فصل کتاب هیچ عنوانی انتخاب نشده که می‌شد براساس موضوع محوری هر فصل، عنوانی برای آن برگزید. اما به‌نظر من بزرگترین ایراد این کتاب، عدم درج پرسش‌ها است. این مساله باعث می‌شود مخاطب یا منتقد نتواند ارزیابی درستی از مصاحبه داشته باشد. این مساله می‌تواند ناشی از زیرکی تدوین‌گر یا سلیقه او باشد.
این منتقد بیان کرد: در بخشی از مقدمه کتاب آمده که برخی از مطالب و اطلاعات از متن مصاحبه‌ها حذف شده که علت آن درج نشده است. همچنین اشکالاتی نیز در برخی کلیدواژه‌ها و پانوشت‌ها از لحاظ تاریخی و نگارشی دیده می‌شود. توالی تاریخی خاطرات نیز در بخش‌هایی دچار بهم ریختگی است.
محمدی‌نیا در بیان برخی از نقاط قوت کتاب نیز گفت: در جای جای کتاب به ابتکارات جنگی اشاره شده که جالب و جذاب است. این ابتکارات جنگی می‌تواند در یک مجموعه مستقل و جذاب ارائه شود. برخی از خاطرات و دیالوگ‌های اثر بسیار زیبا هستند که از نقاط قوت اثر محسوب می‌شوند. ترویج ارزش‌هایی که در کتاب بیان شده، می‌تواند منشأ بزرگی از فرهنگی باشد که داریم که در بخش‌های زیادی از این فرهنگ غفلت شده است. بسیاری از واقعیت‌های جنگ و اسناد از طریق امثال سردار سواریان می‌تواند به درستی به نسل‌های آینده منتقل شود. همچنین ارائه فهرست اعلام نیز یکی از ویژگی‌های مثبت کتاب است.
وی در بخش پایانی نقد خود افزود: به برخی از ماجراهای کتاب تنها اشاره کوتاه شده و توضیحات تکمیلی ارائه نشده است. همچنین مشخص نیست میزان دخالت مصاحبه‌گر در سند نهایی چقدر بوده است. در برخی موارد ایرادات نگارشی هم وجود دارد. حتی یک مورد قلاب در متن کتاب ندیدم که احساس کردم در صداقت یا مهارت ویراستار اشکال وارد است. احساس می‌کنم رعایت موارد نگارشی و استفاده از علامت‌های نگارشی، لازمه یک کار تاریخ شفاهی است. برخی عکس‌ها نیز بدون زیرنویس و تاریخ هستند. در مواردی نیز توالی تاریخی رعایت نشده است.
همه مردم نظامی نیستند
سردار حسنعلی سواریان، راوی کتاب نیز در این نشست با اشاره به کلیاتی از موضوع کتاب و بیان برخی خاطرات، اظهار کرد: با نظر منتقد درباره انتخاب نام کتاب موافقم و من هم با این عنوان موافق نبودم. نکته دیگر اینکه برخی موارد دچار ابهام است و برخی موضوعات نیز نیاز به توضیحات بیشتر دارد. مردم می‌خواهند کتاب را بخوانند و همه مردم هم که نظامی نیستند. باید ابهامات توضیح داده شوند.
داستان‌سرایی و غلو در این اثر وجود ندارد
فرامرز نوروزی، تدوین‌گر کتاب «حاج حسن» درباره روند تولید این کتاب، گفت: از سال 1390 کار انجام مصاحبه‌ها آغاز شد. حدود 30 ساعت مصاحبه که بخشی در تهران و بخشی در اهواز بود، صورت گرفت. هر قسمت از مصاحبه‌ها نیز پس از پیاده‌سازی به تایید و امضای سردار سواریان می‌رسید.
وی با اشاره به علت انتخاب سردار سواریان برای انجام مصاحبه و تدوین کتابی در این موضوع، بیان کرد: دفاع مقدس پر از فراز و نشیب و نقاط مبهم است که بعد از گذشت چند دهه هنوز هم وجود دارند. یکی از مواردی که از دوران دفاع مقدس مغفول مانده، پرداختن به بحث ادوات و توپخانه است. حتی به نیروهای رزمنده خرمشهر نیز کمتر پرداخته شده و تنها کتاب «دا» در این زمینه تدوین شده است. البته خاطرات پراکنده از فرماندهان و رزمندگان وجود دارد، ولی کامل و تدوین شده نیست و کتاب «حاج حسن» تقریبا نخستین کتاب کامل به‌ویژه در زمینه ادوات و توپخانه است. وقتی جنگ شروع شد، نیروهای ما حسرت سلاح‌هایی مانند خمپاره را داشتند. سردار سواریان، نمادی از ادوات و توپخانه در آن روزهاست و این انگیزه‌ای شد که به این موضوع بپردازیم.
نوروزی در پاسخ به برخی نقدهایی که از سوی منتقدان به این اثر وارد شد، افزود: اینطور نبوده که در این مصاحبه، مصاحبه‌گر تسلیم مصاحبه‌شونده بوده باشد. من خودم به شخصه شاهد بسیاری از ماجراهایی که از زبان سردار سواریان نقل شد، بودم و به این علت در جاهایی سکوت می‌کردم و اجازه می‌دادم سردار راحت‌تر خاطرات را مطرح کند.
این نویسنده تصریح کرد: درباره این موضوع که آیا کتاب راستی‌آزمایی شده یا نه، به جرأت می‌گویم هرچه در کتاب آمده، از سوی سردار تایید و امضا شده است. هیچ موردی از داستان‌سرایی و غلو در این اثر وجود ندارد. درباره عنوان کتاب نیز باید بگویم که نماد ادوات و تجهیزات در سپاه و خرمشهر بوده و بحث ما هم در این کتاب، ایجاد این امکانات در سپاه است. نیروهای ارتش در این زمینه کاملا آموزش دیده بودند، ولی سپاه بدون هیچ آموزشی از صفر شروع کرد و در مدت دو هفته به همت نیروهای ارتش آموزش‌های لازم داده شد و توپخانه در سپاه راه افتاد.
نظر شما