به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مراسم بزرگداشت محمود زند مقدم و رونمایی از دو کتاب او، عصر روز گدشته با حضور جمعی از جامعه شناسان، مردم‌شناسان و فعالان اجتماعی در ایوان شمس برگزار شد.

سید حسین سراج زاده رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران در این مراسم با بیان اینکه احمد اشرف طی پیام صوتی این کتاب را یک جادو دانسته است گفت: امیدوارم برگزاری این مراسم باعث شود سایر آثار چاپ نشده ایشان نیز هم منتشر شود.
 
وی ادامه داد: باید سنت مونوگرافی مردم‌نگارانه مورد توجه و کار ایشان به عنوان یک نمونه سر مشق قرار بگیرد. ما دو مونوگرافی در پیشینه علوم اجتماعی داریم که ماندگار است نخست کار استاد صفی نژاد درباره طالب‌آباد است که برای نخستین بار ویژگی‌های یک کار استاندارد را دارد و دیگری همین کار محمود زند مقدم است که می‌تواند بارها مورد ارجاع و بازخوانی انتقادی قرار گیرد.
 
مهرداد عربستانی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه سطح آرزوهای مردم در سیستان و بلوچستان بسیار پایین است گفت: متاسفانه اغلب بچه‌های این منطقه دوست دارند در آینده قاچاقچی سوخت باشند. این کتاب می‌تواند برای بررسی مشکلات مردم این منطقه مورد بازخوانی و نقد و تحلیل قرار گیرد.
 
بلوچ می‌رود اما حکایت‌هایش باقی می‌ماند
نهال نفیسی، دکترای انسان‌شناسی نیز در بخش دیگری از این مراسم طی سخنانی با اشاره به اینکه دست ما در ارائه نمونه برای مردم‌نگاری خالی است، به تشریح توصیف فربه به عنوان روشی که در مردم‌نگاری به کار گرفته می‌شود، پرداخت و افزود: این كتاب هم نمونه مردم نگاری است كه بسیار كم است چون مردم‌نگاری فقط جمع آوری داده‌ها، مصاحبه و... نیست بلكه توصیف فربه است یعنی روایت جزییات زندگی یك جامعه به گونه‌ای كه بستر این زندگی درك شود! نقل نقل‌ها و روایت روایت و طرح فضایی كه این روایت‌ها اتفاق می‌افتد همان توصیف فربه است كه نویسنده برای آن باید وارد شكلی از زیست جامعه مورد نظر خود شود.

به گفته این انسان‌شناس، توصیف فربه چیزی نیست که بتوان با مصاحبه به آن رسید و مولف باید در معرض زندگی قرار بگیرد. زند مقدم نیز در این اثر با اهل كپر مصاحبه نمی‌كند بلكه در قالب روایت‌هایی مختلف از كپرها آن را توصیف می‌كند. متن كتاب كه در نثرش بسیار سخن گفته شده و مسكوب از آن تعریف كرده است! از مخاطب زمان می‌برد تا با نویسنده انس پیدا كرده و با زبان و جهان او مانوس شود. در کتاب روایت‌های مختلف از یك مساله همدیگر را قطع می‌كنند و از بین این روایت‌ها مردم‌نگار از غریبگی به انس با آن جهان می‌رسد و مخاطب را نیز همراه می‌كند.

نفیسی اضافه کرد: مردم‌نگار می‌خواهد بفهمد هویت، ملیت، عشق، اخلاق و چیست و آن را از دریچه درگیری با زندگی عادی انجام می‌دهد. در این کتاب بلوچ‌ها یا مرده‌اند یا می‌میرند و تنها حكایت آن‌ها باقی می‌ماند. بنابراین در این کتاب به جای اینكه به سراغ نظریه برویم به سراغ دیدن و خواندن ماحصل كار ٥٠ ساله یك مردم نگار می‌رویم. چون تلاش برای شناخت بلوچ در بطن زندگی عادی وجود دارد و برای همراهی با آن باید با صبر با شفقت‌ها و رنج‌های نویسنده همپا شد.
 
به گفته وی، این کتاب مردم نگاری علمی تفسیری است و در آن تفسیر گفتمان اجتماعی در جریان است و جان کلام از شرایط بیان می‌شود. بلوچ می‌رود اما حکایت‌هایش باقی می‌ماند. نظریه در این روش نزدیک به زمین است و نمی‌تواند به انتزاع برسد چون این دانشی است که از دست کشیدن‌های کورمال کورمال ما آغاز می‌شود و به پایان نمی‌رسد. خطری که این روش را تهدید می‌کند فاصله گرفتن از زندگی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
 
احمد اشرف نیز در بخش دیگری از این نشست طی پیام صوتی با بیان اینکه «حکایت بلوچ» برجسته ترین تک نگاری اجتماعی به زبان فارسی و حاوی تصاویر بدیع شاعرانه از فضا و آدم‌هاست گفت: این گونه تک نگاری را آل احمد در دهه 40 آغاز کرد و بعدها افراد دیگری چون ساعدی و طاهباز دنبال کردند و به تدریج در دهه 40 و 50 تک نگاری از روستاها و عشایر وسیع‌تر شد. اما غالب این تک نگاری‌ها را محققان علوم اجتماعی می نوشتند که زبان ادبی نداشت.
 
به گفته وی، حکایت بلوچ تلفیق موفقی از سیطره تصویر هنرمندانه فضاها و آدم‌ها و آگاهی‌های مورد نیاز اجتماعی است که با زبانی پر قدرت و بسیار بدیع برای توصیف فضاهای اجتماعی آفریده شده و آگاهی‌های اجتماعی، تاریخی و فرهنگی حاصل دو دهه مشاهده را به مخاطب می‌دهد.
 
وی با بیان اینکه زند مقدم مرم‌شناسی اهل درد و مردم دوست است عنوان کرد: او بارها به سیستان و بلوچستان سفر کرده و پای بسته آن دیار شده است. او در سال 43 نخستین سفر را به این دیار داشته و در پی آن دوبار دیگر در سال‌های 43 تا 45 و پس از آن از سال‌ها 50 تا 57 به بلوچستان رفته و در آنجا ساکن می‌شود. او البته در دهه 60 هم در سال دو بار به این منطقه سفر کرده و شاهد تحول زندگی مردم بوده است. با این وجود کتاب حاصل پژوهش‌‌های او طی سال‌های 43 تا 47 است که هنوز عمران و آبادی در سیستان و بلوچستان آغاز نشده است. پس این کتاب حاصل مشاهده‌ها و تجربه‌های نویسنده درد‌آشناست که حتی از سر فروتنی خود را در این کتاب تنها یک قلم زن می‌داند! اما در واقع این کتاب حدیث نفس محمود است و بلوچ! این محمود است که پرس و جو می‌کند و موضوعی را به قلم توانای خود تصویر و روایت می‌کند. این کتاب اثر ادبی پر قدرت و بدیع است و تصاویر زنده‌ای از کویر و آفتاب می‌دهد.
 
اسماعیل آزادی نیز در بخش دیگری از این نشست توضیحاتی را درباره تورهای کتابخوانی کودک که در استان‌های محروم برگزار کرده ارائه کرد و افزود: ما تلاش کردیم در سفرهای خود به سوی سیستان و بلوچستان هم برویم و با مشاهده آنجا دیدیم از تصویری که محمود زند مقدم در کتاب ارائه کرده تنها تصویر کلات ها از بین رفته و همه چیز مانند گذشته باقی مانده است.
 
وی با تاکید بر مشکلات اجتماعی و اقتصادی متعدد مردم این منطقه گفت: بسیاری از این مردم سیستان و بلوچستان مدرسه‌ای برای سوادآموزی ندارند و لازم است برای سیاست‌گذاری‌ها به اطلاعاتی که در این کتاب ارائه می‌شود توجه شود.
 
کتاب صدای مردم بلوچ است
سپاهی هم در ادامه این نشست با اشاره به کم توجهی بسیاری از نویسندگان در ایران به سیستان و بلوچستان اظهار کرد: کتاب‌های معدودی درباره این استان نوشته شده که اغلب حاصل دیده‌های مولفان نبوده و مطالب تکراری دارد بنابراین اغلب چهره مردم این خطه را به درستی معرفی نمی‌کند. در میان این آثار «حکایت بلوچ» جایگاه خاصی دارد و این حکایت دردها و رنج‌های مردم است. این کتاب نوعی مردم‌نامه نویسی است آن هم از مردمی که کمتر مورد توجه بوده‌اند.
 
وی با اشاره به ویژگی‌های برجسته این اثر افزود: کتاب حکایت ارتباط 55 ساله مولف است که همچنان جاری است و ارتباط مولف با این منطقه قطع نشده و تا کنون ادامه داشته است و نکته جالب این است که بسیاری از کسانی که در بلوچستان با آنها مصاحبه شده اکنون ما را ترک کردند و این نشان می‌دهد که مولف آگاهانه با این افراد مصاحبه کرده و متوجه اطلاعات مهم آن ها بوده است پس این اقدام مولف آگاهانه و از سر اتفاق و تصادف نبوده است.
 
به گفته وی، شیوه نقل حوادث و رویدادها نیز در سراسر کتاب قابل توجه است و مولف به یک روایت از یک واقعه اکتفا نمی‌کند و از این جهت به ابعاد مختلف ماجرا نزدیک می‌شود. توصیف او از بلوچستان در نوع خودش کم نظیر است. او صاحب سبک است و آن سرزمین را با ویژگی‌های خاص خودش به خوبی روایت می‌کند.
 
سپاهی با اشاره به اینکه مولف در حکایت بلوچ سعی کرده فاصله بین مردم و مرکز نشینان را با تصاویر مختلف روایت کند افزود: این کتاب صدای مردم بلوچ است؛ صدای مردمی که می‌خواستند صدایشان قرن‌ها شنیده شود. همچنین روایت‌هایی از عمران خواهی مردم، شرح مشکلات کسانی که در این منطقه خدمت کردند و ... در این اثر بیان شده و می‌توان گفت این کتاب بخش مفقوده اسناد رسمی درباره این منطقه است.
 
آخوندی نیز در ادامه این نشست با تاکید بر توجه به مفهوم انسان گفت: نکته‌ای که حکومت و دولت غالبا از آن غفلت می‌کند این است که تصمیمات آن‌ها چه تاثیری روی زندگی انسان‌ها می‌گذارد. متاسفانه در ایران همه چیز یک تکنیک دارد و بزرگترین مسائل ایران می‌تواند به تکنیک تبدیل شده و تحت عنوان توسعه درباره آن بحث شود پس هر مساله‌ای در ایران می‌تواند به یک مساله کلی تبدیل می‌شود.
 
وی تاکید کرد: محمود زند مقدم در این کتاب از نگاه یک برنامه ریز منطقه‌ای دنبال تکنیک نیست بلکه می‌خواهد ببیند تاثیرات تصمیمات دولت بر زندگی ساکنان این منطقه چیست. این در حالی است که ما در ایران موفقیت‌ها را با پروژه‌ها می‌شماریم و نقش این پروژه‌ها در زندگی مردم نادیده گرفته می‌شود پس در این کتاب مولف زندگی انسان‌ها را می‌شناسد تا بر اساس آن سیاست و برنامه را پیشنهاد کند. به همین دلیل است مولف در کتاب می‌گوید که اینجا «جای دل‌های عزیز است به هم برنزنش!» یعنی نمی‌شود با تکنیک برای مردم هر کاری کرد.
 
آخوندی در پایان گفت: زند مقدم در این کتاب قلم نادر و ارزشمندی دارد و به مفهوم انسان توجه ویژه‌ای کرده است و توسعه را متکی بر ایجاد همبستگی میان مردم می‌داند.
 
در بخش‌‌های دیگر این مراسم از کتاب‌های «از سرزمین بی پرنده تا قلعه» و «حکایت بلوچ» با حضور احمد مسجد جامعی، عباس آخوندی، محسن گودرزی، هادی خانیکی، ولی الله شجاع پوریان و ... رونمایی شد و از محمود زند مقدم به پاس زحمات بیش از نیم قرن تقدیر به عمل آمد.