خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، خبر کوتاه و شوک‌برانگیز بود. انصراف کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان بزرگ‌ترین نهاد ملی مرتبط با ادبیات و هنر کودکان و نوجوانان از شرکت در نمایشگاهی که دقیقاً مختص به همین گروه سنی است. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پس از ۵۰ سال حضور در نمایشگاه کتاب کودک بلونیا به عنوان مهمترین رویداد جهانی در عرصه کتاب کودک و نوجوان و تصویرگری، به دلیل آنچه که از آن به عنوان مشکلات مالی یاد شده است، از حضور در دور آتی این رویداد که در فروردین‌ماه سال آینده در کشور ایتالیا برگزار می‌شود، انصراف داده است. این درحالی است که این نهاد ملی در سال‌های گذشته به طور سالانه در پنج رویداد فرهنگی عرصه کتاب شامل نمایشگاه‌های کتاب بولونیا، فرانکفورت، توکیو و ... حضور پیدا می‌کرد و در بین این نمایشگاه‌های بزرگ، نمایشگاه‌ کتاب کودک بلونیا بزرگ‌ترین نمایشگاه تخصصی در حوزه کتاب کودک و نوجوان است که کانون از حضور در آن انصراف داده و در حال برنامه‌ریزی برای شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2019 است که بنابر نظر کارشناسان بیشتر از جنبه سیاسی مورد توجه بوده و تمرکز آن بیشتر روی کتاب بزرگسال و عمومی است تا حوزه کودک و نوجوان.
 
مجبور شدیم از حضور در نمایشگاه بلونیا انصراف دهیم و برای نمایشگاه فرانکفورت آماده شویم
حامد رهنما، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این باره توضیح می‌دهد: یکی از دغدغه‌های جدی کانون پرورش فکری در همه حوزه‌های فعالیتش، شرکت در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های داخلی و خارجی است. براین اساس حضور در نمایشگاه کتاب بلونیا نیز جزء برنامه‌های ما بود که متاسفانه به دلیل مشکلات مالی که در سال جاری با آن روبه‌رو بودیم، کنسل شد و نمی‌توان گفت که کانون برنامه‌ای برای حضور در نمایشگاه بلونیا 2019 نداشته است. واقعیت این است که شرایط مالی ما با سال گذشته کاملا متفاوت است و مشکلات مالی به طور جدی در روند کار کانون پرورش فکری تاثیر گذاشته است اما تا به‌حال سعی کردیم خودمان را حفظ کنیم و به‌طور مثال در نمایشگاه‌ کتاب فرانکفورت 2018 هم شرکت کردیم علی‌رغم اینکه بسیاری از ناشرانی که قبلا در این نمایشگاه شرکت می‌کردند، نتوانستند حضور یابند. براین اساس از حضور در نمایشگاه کتاب بلونیا انصراف دادیم ولی در حال برنامه‌ریزی برای حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت هستیم.
 
وی در پاسخ به این سوال که یکی از رسالت‌های اصلی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کتاب کودک و نوجوان است و اگر قرار باشد به دلیل مشکلات مالی یک نمایشگاه را انتخاب کند، اولویت با نمایشگاه کتاب بلونیا است نه فرانکفورت؛ گفت: بله درست است، اما ما مجبور به این کار شدیم چون نمایشگاه کتاب لونیا در ابتدای سال 1398 برگزار می‌شود و ما مجبور بودیم کل هزینه‌ها را تا پایان سال 1397 پرداخت کنیم و از سویی به خاطر مشکلات مالی هنوز هزینه نمایشگاه کتاب بلونیا 2018 را پرداخت نکرده‌ایم و امسال قرار بود هزینه دو سال را با هم پرداخت کنیم. این مساله در توان کانون نبود و از رفتن انصراف دادیم اما برای شرکت در نمایشگاه کتاب بلونیا 2020 باید در سال آینده هزینه دوره قبل را پرداخت کنیم. این درحالی‌ست که نمایشگاه کتاب فرانکفورت 2019 در نیمه دوم سال آینده برگزار می‌شود و تامین هزینه‌هایش هم سال 1398 انجام می‌شود که برای ما میسرتر است.
 
رهنما در پاسخ به این سوال که با این وجود چرا کانون در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های دیگر بین‌المللی مانند جشنواره‌ فیلم برلین شرکت کرده است، گفت: سازوکار پرداخت هزینه‌های موارد مختلف از قبیل غرفه، رفت‌و‌آمد و دستمزد‌ها در جشنواره فیلم با نمایشگاه کتاب فرق می‌کند؛ بخشی از هزینه‌های ما در بخش فیلم از طریق پخش‌کننده‌های فیلم‌هایمان در خارج از کشور تامین می‌شود اما در نمایشگاه کتاب این‌گونه نیست.

باتوجه به اینکه کانون پرورش فکری مهم‌ترین نهاد ملی مطرح در حوزه کودک و نوجوان است و فعالیت‌های آن برای بسیاری از پدیدآورندگان کتاب کودکی که انتظار دارند آثارشان از سوی کانون در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب کودک، به‌ویژه نمایشگاه بلونیا، مطرح و معرفی شود، دارای اهمیت است، به سراغ چند نفر از نویسندگان، مترجمان و تصویرگران کشورمان رفتیم و نظر آن‌ها را درباره‌ این تصمیم مسئولان کانون جویا شدیم.
 
کانون با انصراف از نمایشگاه بلونیا پایگاه مهمی را در سطح بین‌المللی از دست داد
علی بوذری، رئیس انجمن تصویرگران ایران، در این باره می‌گوید: کانون از نخستین ناشرانی است که حتی از زمان قبل از انقلاب اسلامی محصولات و کتاب‌های ایرانی را در نمایشگاه‌های کتاب در کشورهای دیگر به نمایش می‌گذاشته است. این ناشر حتی در زمان جنگ ایران و عراق هم پرچم‌دار هنر و ادبیات ایران بوده و در تمام این سال‌ها به عنوان پناهگاهی برای نویسندگان و تصویرگران ایرانی به شمار می‌رفته است. پنجاه سال است که غرفه‌ کانون در نمایشگاه بولونیا جابه‌جا نشده و می‌توان گفت که نه تنها به عنوان یک ناشر در نمایشگاه شرکت می‌کرده، بلکه پاتوقی برای نویسندگان و تصویرگران ایرانی حاضر در نمایشگاه نیز بوده است. چندی پیش به سندی برخورد کردم که نمایشگاه کتاب کودک بلونیا از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان برای ارایه آثار پدیدآورندگان ایرانی در این نمایشگاه از این نهاد تشکر کرده بود.
 
مسئله فقط شرکت نکردن یک ناشر نیست!
این تصویرگر می‌افزاید: مسئله فقط شرکت نکردن یک ناشر نیست. مسئله شرکت نکردن یک نهاد ملی است. همه‌ نویسنده‌ها و تصویرگران چه اثری در کانون منتشر کرده باشند و چه اثری در این انتشارات نداشته باشند، به خاطر فعالیت‌های تاثیرگذار و پیشرو و خاطره‌انگیز، به این نهاد، تعلق خاطر دارند و به عنوان یک نهاد حامی نگاهش می‌کنند. به همین دلیل این خبر برای همه‌ دوستداران ادبیات و هنر کودک و نوجوان یک شوک بزرگ بود. از آن عجیب‌تر اینکه نمایشگاه بولونیا مهم‌ترین نمایشگاه تخصصی کودک و نوجوان در سطح جهانی است و تمام ناشران فعال در این حوزه در آن شرکت می‌کنند. کانون با انصراف خود، پایگاه مهمی را در سطح بین‌المللی از دست داده است. حتی اگر تصمیم بگیرد برای صرفه‌جویی در امور مالی فقط در یک نمایشگاه کتاب شرکت کند، آن نمایشگاه، نمایشگاه کتاب کودک بلونیا است؛ چرا که این نمایشگاه به صورت تخصصی به کودکان و نوجوانان می‌پردازد.
 
کانون در نمایشگاه کتاب بلونیا ویترین بسیار کوچکی بوده است
محبوبه نجف‌خانی، مترجم کتاب‌های کودک و نوجوان، نیز در این باره می‌گوید: از شنیدن خبر تعجب نکردم چون عادت کرده‌ایم که هروقت بخواهند در چیزی صرفه‌جویی کنند اول سراغ مسائل فرهنگی می‌روند، به خصوص مسائل فرهنگی در حوزه‌ کودک و نوجوان؛ چون هیچ‌وقت آن را جدی نمی‌گیرند. من یک سال با هزینه‌ شخصی خودم به نمایشگاه بولونیا رفتم و با این واقعیت روبه‌رو شدم که همه‌ ناشران دنیا به این دلیل در نمایشگاه شرکت می‌کنند که بتوانند رایت کتاب‌هایشان را بفروشند و از ناشران دیگر رایت بخرند، اما وقتی ما به کنوانسیون برن نپیوسته‌ایم و کپی‌رایت را قبول نداریم، دیگران به راحتی تصمیم می‌گیرند که کتاب‌های ما را نخرند. درست است که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای انتشار کتاب‌های غیر فارسی رایت آن‌ها را می‌خرد اما به ناشران سایر کشورها رایت نمی‌فروشد و همین مسئله مشکل کمی نیست! ناشران سایر کشورها هم می‌توانند مثل ما دست بر کتاب مورد علاقه‌شان بگذارند و بدون پرداخت حق و حقوقی آن را منتشر کنند. هرچند معمولاً جوانمردانه‌تر رفتار می‌کنند و یا به صورت کلی قید کتاب را می‌زنند یا وارد گفت‌وگو می‌شوند.
 
این داور جایزه کتاب سال در ادامه پیشنهاد داد: به نظر من بهتر است نهادهایی مثل انجمن نویسندگان کودک و نوجوان یا نهادهای مشابه بازخوردی از پنجاه سال حضور کانون در نمایشگاه بولونیا بگیرند و ببینند چه اثری داشته است. چرا که اگرچه کانون ویترینی از ادبیات کودک و نوجوان ایران است، در تمام این سال‌ها فقط به ارائه‌ کتاب‌های خودش پرداخته و در واقع می‌توان گفت ویترین بسیار کوچکی بوده است.
 
باید یک شورای هماهنگی، دست به حرکت‌های ملی بزند
عباس جهانگیریان، نویسنده و پژوهشگر، نیز در این باره می‌گوید: بعد از شنیدن این خبر با مدیر امور بین‌الملل کانون صحبت کردم تا از راست یا دروغ بودن خبر مطمئن شوم. ایشان خبر را تأیید کردند و دلیلش را هم کاهش بعضی هزینه‌های کانون اعلام کردند. من فکر می‌کنم احتمالاً در گذشته گروه چندین نفره‌ای به این نمایشگاه اعزام می‌شدند و هزینه‌های زیادی روی دوش کانون می‌گذاشتند در حالی‌که کانون می‌تواند حتی با یک یا دو نفر تأثیرگذار در نمایشگاه بولونیا یا هر نمایشگاه دیگری شرکت کرده و نماینده‌ کشورمان باشد. اینکه می‌گویم دو نفر تأثیرگذار به این علت است که به عنوان مثال زمانی وزارت ارشاد به جای اینکه تئاتری‌ها را به ITI بفرستد، مدیران و کارگزاران دولتی را می‌فرستاد که معمولاٌ هم دست‌آوردی برایش نداشتند. کانون در حال حاضر شناخته‌شده‌ترین نهاد ایرانی است. به همین دلیل انتظار می‌رود که در فرای مرزها حضورش را پررنگ‌تر کند.
 
این نویسنده می‌افزاید: در سال‌های اخیر، چند روزی در ایران با دو شخص غیر ایرانی، که یکی از آن‌ها نویسنده‌ای از سوئد و دیگری رئیس آکادمی فرهنگ و هنر و علوم ارمنستان بود، همراه بودم. هر دو را به کانون بردم و این نهاد را به آن‌ها معرفی کردم. هر دو اظهار کردند که در هیچ کجای دنیا چنین تشکیلاتی وجود ندارد که یک سازمان سراسری برای ادبیات و هنر و فیلم کودکان و نوجوانان فعالیت کند. اما نکته‌ عجیب این بود که هیچ یک از پیش با کانون آشنایی نداشتند. در واقع کانون در معرفی خودش به آن طرف مرزها کوتاهی کرده است، در نمایش آثارش هم همینطور. به عنوان مثال نامزدهای جایزه‌های آسترید لیندگرن یا‌هانس کریستین اندرسن هرچه کارهای ترجمه‌شده‌ بیشتری داشته باشند احتمال برنده شدنشان بیشتر است اما در واقعیت شاهد چنین چیزی نیستیم. این در حالی است که تجربه ثابت کرده است آثار ایرانی زمانی که در سایر نقاط دنیا ترجمه می‌شوند با استقبال روبه‌رو می‌شوند، مانند آثار هوشنگ مرادی کرمانی. پس چرا وقتی چنین ظرفیتی وجود دارد، حضورمان را کم می‌کنیم؟
 
همه ما منافع مشترک داریم و نباید راهکارهای سوا در پیش بگیریم
به گفته جهانگیریان، باید حواسمان باشد که کانون را در تقابل با خودمان نگیریم تا ماجرا ستیزه‌جویانه شود. باید کانون را کمک کنیم، تعامل داشته باشیم و با دلیل و مدرک ثابت کنیم که این نهاد نباید از شرکت در چنین رویدادی انصراف بدهد. کانون رزومه‌ بین‌المللی ندارد و جلوه‌ رزومه‌ بین‌المللی در همین نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها دیده می‌شود. اگر بخواهد خودش را حذف کرده یا فقط محدود به مرزهای ایران کند با توقع نویسنده‌ها و هنرمندان در تضاد است.
 
این نویسنده در ادامه بیان می‌کند: در دیداری که با مدیرعامل کانون داشتم، مطرح کردم که خوب است کانون با نهادهایی مثل شورای کتاب کودک، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، مؤسسه‌ پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و دانشگاه شیراز همکاری داشته باشد. این جزایر جدا باعث شده نتوانیم برای رشد ادبیات و هنر کودک و نوجوان کاری بکنیم. خوب است که یک شورای هماهنگی بین این چند نهاد شکل بگیرد و حرکت‌های جمعی و ملی بکند و معرفی نامزدها به جوایز بین‌المللی، شرکت در رویدادهای بین‌المللی و... با نظر این شورا باشد. چراکه ما همه منافع مشترک داریم و نباید راهکارهای سوا در پیش بگیریم.