به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جلسه نقد و بررسی کتاب مهارت‌های ارتباطی برای کتابداران، یکشنبه ششم مردادماه با حضور محمد زره‌ساز، ابراهیم افشار، نورالله مرادی، محبوبه شاکری، مهدی شقاقی، فرامرز مسعودی، حسن مقدس‌زاده در سرای اهل قلم برگزار شد.

محمد زره‌ساز، رئیس کمیته پژوهش انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران سخنان خود را با اشاره به مسائلی درباره نقد آغاز کرد و گفت: در بررسی که داشتم، متوجه شدم ریشه کلمه نقد در واژه عربی به معنی نیک و بد و در کل شناختن است. در این صورت نقد کتاب وارسی درستی و نادرستی آن است. درباره ضرورت نقد هم می‌توان مواردی را بیان کرد که مهم‌ترین آن‌ها این نکته است که مخاطب با زوایای کتاب، افکار و آرای متفاوت آشنا می‌شود. همچنین نقد کتاب به نویسنده کمک می‌کند تا با دیدگاه‌های مختلف آشنا شود.

ابراهیم افشار، نویسنده کتاب در ادامه جلسه با بیان این نکته که این کتاب محصول درسی بود که در سال‌های تدریس به عنوان «خدمات عمومی» به دانشجویان ارائه می‌داد. گفت: حین نوشتن کتاب، زمانی که دیدم پردازش به حوزه «مهارت‌های ارتباطی» این کتاب بیش از آن شد که فکر می‌کردم، بخش‌های دیگر به بوته فراموشی سپرده شد و کتاب چنین ماند.
 
او با اشاره به اینکه کتاب مهارت‌های ارتباطی برای کتابداران دارای شش فصل است، توضیح داد: فصل‌های یک تا چهار را به صورت کلاس‌های موردی برای نهاد کتابخانه‌های عمومی اجرا کردم. چند بخش مثل ترویج، فارسی‌نویسی و تهیه رزومه از آن را با هدف مفید بودن برای دانشجوی رشته کتابداری نوشتم.
 
افشار با بیان اینکه سال‌ها کتابدار بوده و بعد از چند سال تحصیل در خارج از کشور متوجه شده است، برخی از رفتارها شایسته نیست و موجب رنجش کتابدار و مراجعه کننده خواهد شد، ادامه داد: برای همین با استانداردهای رفتاری آشنا شدم و اهمیت نوشتن این درسنامه را دریافتم.
 
او ادامه داد: این درسنامه، خیلی آکادمیک نیست، و منابع بعد از نوشتن کتاب، در آخر هر فصل اضافه شده است زیرا ابتدا قرار بود این کتاب را نهاد کتابخانه‌های عمومی منتشر کند اما وقتی آن روند پیش نرفت، قرار شد تا به آخر بخش‌ها منابع را اضافه کنم.
 
مولف نگاه تیزی به مسائل کتابداری دارد
نورالله مرادی، پیشکسوت حوزه کتابداری و آرشیو ایران با اشاره به سال ۱۳۴۵ به عنوان سرآغاز کتابداری نوین، به فقدان منابع به زبان فارسی برای دانشجویان این رشته در آن سال‌ها اشاره کرد و گفت: پیش از این کسی فکر نمی‌کرد درباره زبان بدن و ارتباطات، فکر کند؛ چه برسد به اینکه درباره آن کتاب بنویسد.

او در ادامه به نقد کتاب پرداخت و برشمرد: در این کتاب ساحت تجربه و دانش مطرح است و مولف نگاه تیزی به مسائل دارد. ناشر کتاب، ناشر تخصصی کتابخانه است و می‌توان گفت کتابداری برادر علم ارتباطات است.
 
مرادی ادامه داد: علاوه بر اینکه در متن کتاب نوشته شده است که این کتاب برای مخاطبان عام است، اینطور به نظر می‌آید که دکتر افشار این کتاب را برای مخاطبان خاص نوشته‌اند. در این کتاب به مهارت‌های نوشتاری، کلامی و غیرکلامی پرداخته شده است.
 
او در ادامه با بیان اینکه اگر خود نویسنده کتاب بود، به چه نکاتی در کتاب می‌پرداخت، گفت: عنوان کتاب «مهارت‌های ارتباطی برای کتابداران» بیان شده است، باید توجه کرد که دامنه معنایی واژه «ارتباط» بسیار گسترده است، اگر نام کتاب ارتباط فردی بود، مقداری با فصول کتاب هماهنگ می‌شد.
 
مرادی در ادامه ارتباط‌های کتابدارن را در سه دسته تقسیم‌بندی کرد و گفت: ارتباط چهره‌به‌چهره، انسان با ماشین و ماشین با ماشین؛ بیشتر این کتاب درباره ارتباط چهره‌به‌چهره است. نکاتی که درباره ارتباط غیرکلامی در کتاب نوشته شده است، این نوع از ارتباط به سه دسته قابل تقسیم است: نمای ساختمان( رنگ‌آمیزی، ساختار پله، جایگاه میزها و ...) چیدمان کتابخانه و کتابداران.

او ادامه داد: منظور از رفتار غیرکلامی کتابداران سبک لباس پوشیدن و زبان بدن آن‌ها است که در زندگی روزمره مراجعه‌کنندگان تاثیر دارد. باید توجه داشت حرکات بدن نه فقط در علم کتابداری (علم اطلاعات و دانش‌شناسی) که حتی در سیاست هم تاثیرگذار است.
 
مرادی با شاره به اینکه مولف در کتاب از مسأله رفتار صحیح با معلول‌ها غفلت کرده است، توضیح داد: این نکته که کتابدار چه نقشی در استفاده از امکانات توسط افراد معلول مراجعه کننده به کتابخانه دارند، از اهمیت بالای برخوردار است. همچنین به این مساله پرداخته نشده که وقتی کتابداران جوان با دیدن فردی که وارد کتابخانه می‌شود، خود را پنهان می‌کنند تا چه اندازه می‌توانند برای مراجعه کنندگان خطرناک باشند.
 
او با بیان اینکه کژتابی زبانی در بخش مهارت‌های کلامی بیان نشده است، ادامه داد: این روند ممکن است منجر به مشکلاتی در ارائه خدمات از سوی کتابدار شود. موضوع دیگر مسأله «نویز» است که ممکن است در فرآیند خطی ارتباط، اختلال به وجود آورد این اختلال می‌تواند فنی، زبانی و روانی و منطقی باشد.
 
مرادی در ادامه کتابداران را با فروشندگان در فروشگاه های بزرگ شبیه دانسته و اظهار کرد: فروشندگان اغلب با افرادی مواجه می‌شوند که غیرمشتری هستند و فقط برای بازدید از فروشگاه به آنجا مراجعه کرده‌اند. در کتابخانه هم مراجعه‌کننده unuser داریم؛ مانند دانشجویی که با کتاب خود از قرائت‌خانه استفاده می‌کند. در تجارت چگونگی تبدیل فرد غیرمشتری به مشتری مورد بررسی قرار گرفته است و در مورد کتابخانه هم همین مسأله مطرح است.

او ادامه داد: از نکات مهم کتاب بخش دوم آن است که درباره مهارت‌های مواجهه با خشم صحبت شده است که کتابدار چگونه می‌تواند با افراد خشمگین ارتباط برقرار کند.
 
این کتاب می‌تواند درسنامه‌ای عملیاتی باشد
محبوبه شاکری، کتابدار کتابخانه عمومی که شش سال سابقه کار و فعالیت در کتابخانه دارد، درباره این کتاب گفت: این کتاب فقط مخصوص کتابداران نیست، همه ما به بانک و مکان‌های عمومی دیگر مراجعه می‌کنیم و در آن مکان‌های ممکن است با رفتار نادرست مواجه شویم. در دوره دانشگاه مسائلی را آموختم که بعد از چند سال فعالیت در کتابخانه توانستم درباره آن‌ها به نتیجه برسم. در دوره آموزشی به خیلی از مسائل مهم پرداخته نمی‌شود، این کتاب می‌تواند درسنامه‌ای عملیاتی باشد تا نشان دهد مدیران در چارت سازمانی نهاد کتابخانه‌های عمومی چه کار می‌توانند انجام دهند تا وضعیت کتابداران بهتر از آنچه اکنون است، شود.
 
او با اشاره به  گروه‌های مختلفی که به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند، توضیح داد: اقشار مختلفی به کتابخانه‌های عمومی مراجعه می‌کنند به همین دلیل این مکان دارای شرایط خاصی است. حتی افرادی که از جامعه طرد شده‌اند، کتابخانه را به عنوان مکانی برای برون رفت از شرایط روحی خشمگین می‌بینند. در این کتاب نشان داده شده است که چگونه باید با انسان‌هایی که دارای شرایط روحی متفاتی هستند، رفتار شود. همچنین در کتاب گفته شده که چگونه می‌توان انسان‌ها را به شکلی صحیح مورد خطاب قرار داد.
 
شاکری با اشاره به این نکته که در جامعه ما کتابخانه‌ها در حال تبدیل به پاتوق‌های فرهنگی هستند، توضیح داد: کتابخانه‌ها از زاویه پاتوق‌های فرهنگی عرصه مهمی برای فعالیت کتابداران خواهد بود. به جز معلولان افراد دیگری در جامعه هستند که باید با آنها شرایط رفتاری ویژه  داشت، افرادی که شغل خود را از دست داده‌اند، خانه ندارند یا با مشکلات روزمره زندگی مواجه شدهاند، برای آشنایی از طرز برخورد صحیح کتابداران با هر گروه، چنین مسائلی باید وارد نظام آموزشی شود.
 
بحث ارتباط کتابدار به مراجعه کننده محدود نمی‌شود
مهدی شقاقی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی سخنان خود را با ارائه توضیحاتی درباره نقد و تعاریف ارائه شده در لغتنامه‌ها شروع کرد و گفت: نقد دارای یک ریشه واحد در لغتنامه‌ها است که به معنی «وارسی کردن» است. در زبان محاوره به دو صورت از واژه «نقد» استفاده می‌شود، نقد در برابر نسیه و نقد در براب مدح، که معنای وارسی کردن در هر دو مشترک است. نکته مهم این است که در نقد، هدف نشان دادن سره نیست، بلکه باید ناسره را از سره جدا کنیم.
 
او در ادامه برخی از ویژگی‌های کتاب «مهارت‌های ارتباطی برای کتاباران» را برشمرد و بیان کرد:  اگر کتاب را در دست بگیرید متوجه تمایز آن در طراحی جلد و قطع خواهید شد. تصاویر خاصی در این کتاب به‌کار رفته و از همه مهمتر اینکه مولف گفته‌های خود را بدون پیچیدگی بیان کرده است.
 
شقاقی نقد خود را با اشاره به چگونگی ارتباط بین کتابدار و مراجعه‌کننده شروع و اظهار کرد: بحث ارتباط کتابدار به مراجعه کننده محدود نمی‌شود، بلکه کتابدارن بیشتر با همکارهای خود ارتباط دارند. برای ارتباط بهتر با همکار کتابدار باید چه کند؟ از آنجایی که مولف اعلام کرده که این کتاب درسنامه است پس باید جامعیت داشته باشد و این موارد را هم بیان کند.
 
او ادامه داد: این کتاب به موقیعتی‌هایی جز خشم و شکایت اشاره‌ای ندارد؛ برای مثال در کتاب عنوان نشده در مکاتبات اداری مخاطب در چه جایگاهی قرار دارد؛ چراکه در هر کدام از این موقعیت‌ها لحن گفتار متفاوت خواهد بود. مثلا وقتی کتابدار در موقعیت میانجی‌گری قرار می‌گیرد یا وقتی با اخبار ناگوار برای مراجعه‌کننده مواجه می‌شود چه باید کند؟ به نظرم اگر لحن و جهت‌گیری کتاب به سمت موقعیت‌گرایی هدایت شود، بهتر خواهد بود.
 
شقاقی با طرح این سوال که چرا افشار  با وجود علاقه زیادی که به متون و مطالعه دارند، در کتاب از متون استفاده نکرده است، بیان کرد: جایگاه متون از مراجع مرتبط در این کتاب خالی است.
 
او با اشاره به اینکه نقدهای بعدی برای کتاب جزئی‌اند و مربوط به ویراستاری است، گفت: برای مثال در کتاب از واژه «دفترک» جای «بروشور» استفاده شده است؛ در حالی که در همین کتاب از واژه‌های رزومه، آنلاین و ... استفاده شده است. انتظار من این بود که واژه دفترک هم به صورت بروشور استفاده می‌شد. دکتر افشار به رفتار با تکلف حرف‌زدن بسیار تاخته‌اند، در حالی که در صفحه 148 همین کتاب نامه‌ای تملق‌آمیز نوشته شده است، یعنی خود به آموزهه هایی که در کتاب ارائه شده است، عمل نکردند.
 
کاش به بعد سازمانی کتابدارن توجه می‌شد
در ادامه نشست حسن مقدس‌زاده، دبیر انجمن شاخه فارس گفت: می‌توان ایرادهایی به کتاب گرفت اما جای چنین کتابی برای کتابداران خالی بود که امیدوارم در سا‌ل‌های آینده کتاب کامل‌تر شود.
 
فرامرز مسعودی، دبیر کمیته برنامه‌ریزی و بهبود مستمر با اشاره به اینکه از این کتاب برای تدوین استانداردهای کتابخانه‌های عمومی استفاده کرده‌اند، گفت: نکته من این است که این‌ها مرتبط با استانداردهای رفتاری و ارتباط فردی است. بحث ارتباطات سازمانی در کارکرد کتابداران از اهمیت بالایی برخوردار است و نمی‌توان آن را از ارتباط منفک دانست که در کتاب بیان نشده است. کاش بعد سازمانی هم در این کتاب در نظر گرفته می‌شد.
 
افشار با اشاره به اینکه متخصص ارتباطهای سازمانی نیست، در پاسخ به نقدهای وارده اظهار کرد: این کتاب درسنامه‌ای برای دانشجویان لیسانس کتابداری است و بر حسب دریافت خود و با توجه به نقیصه‌هایی که در کتابخانه‌های ما وجود داشت این کتاب را نوشتم.
 
او ادامه داد: به نظرم یکی از مزیت‌های کتاب این است که در آن، زمان و مکان نوشته شدن مشخص شده است. باید توجه داشت کتاب‌های تئوریک را می‌توان ترجمه کرد اما کتاب‌هایی که در حوزه مهارت‌های ارتباطی، مجموعه‌سازی و ... نوشته می‌شوند، برای جغرافیای خاصی‌اند که در آن نوشته شده‌اند؛ برای همین نمی‌توان چنین حوزه‌ای را با حوزه‌های تئوریک یکسان فرض کرد.