یکی از وجوه فعالیتی پژوهشکده که شاید بیش از دیگر بخشها نمود دارد، فعالیت انتشاراتی آن است. در این حوزه بر چه مبنایی عمل می‌کنید و کمیت و کیفیت فعالیتتان در سال‌های اخیر چگونه بوده است؟
حوزه کار ما مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی است و به‌طور مشخص در چند سال اخیر هم در همین حوزه فعالیت کرده‌ایم. البته کم کم در حال ورود به مقوله مطالعات فرهنگی و اجتماعی علم و فناوری هم می‌شویم. از مجموعه فعالیت‌هایی که ما در حوزه انتشارات در پژوهشکده انجام داده‌ایم می‌شود به مجموعه کتاب‌های «تاملات صاحب‌نظران ایرانی در حوزه آموزش عالی » اشاره کرد که مجموعه‌ای جدی است و دغدغه ما در آن این بوده که دیدگاه‌های متفکران ایرانی، کسانی که صاحب نظر هستند و کسانی که هم صاحب نظر هستند و هم صاحب تجربه، گردآوری شود تا بعد بتوانیم به سمت تاملی در این دیدگاه‌ها حرکت کنیم. تاکنون 26 مجلد از این مجموعه منتشر شده است. معتقدیم تدوین چنین مجموعه‌ای و کنار هم قرار گرفتن دیدگاه‌های این صاحب‌نظران امکانی بی‌بدیل برای پژوهش در این باب قرار می‌دهد که آیا می‌توان از دل دیدگاه‌های صاحب‌نظران ایرانی یک نظریه آموزش عالی بیرون کشید؟ قصد ما از تدوین این مجموعه احصای بضاعت اندیشه‌ورزی ایرانی در حوزه آموزش عالی بود. رویکردهای مختلف در سنوات مختلف در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند تا بتوانیم فرصتی برای جمع‌بندی و پژوهش در این رویکردها فراهم کنیم.
یکی دیگر از مجموعه آثاری که در پژوهشکده در حال تدوین است به پیمایش‌هایی که در حوزه آموزش عالی صورت گرفته می‌پردازد. این مجموعه با چه هدف و رویکردی تدوین می‌شود؟
ما در پژوهشکده در قالب پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های دانشجویان کشور و پیمایش‌های دیگری از این دست، مجموعه‌ای از فعالیت‌های پیمایشی و آماری را داشته‌ایم و علاوه بر آن طرح‌های پیمایشی ملی دیگری نیز مانند پیمایش سنجش سرمایه اجتماعی ایرانیان یا طرح ملی سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، برشی دانشجویی داشتند که به نظر می‌رسید تدوین و انتشار آنها در قالب یک مجموعه کتاب امکان مناسبی برای پژوهشگران حوزه آموزش عالی فراهم می‌سازد تا دسترسی ساده‌تری به مواد خام تحقیق داشته باشند. این مجموعه به پیمایش‌های تازه هم محدود نیست و از دهه‌های گذشته آثاری که در این حوزه موجود بوده را در بر می‌گیرد.
به جز این دو مجموعه، چه فعالیت‌های دیگری در حوزه انتشار کتاب داشته‌اید؟
یکی دیگر از مجموعه‌های ما مقوله دانشگاه در بستر محلی را در بر می‌گیرد. این مجموعه آثار و کتاب‌های اندیشمندانی را در برمی‌گیرد که در دانشگاه‌های مختلف در استان‌های کشور مشغول به تحقیقی و تدریس هستند. علاوه بر این مجموعه‌ها، کارهای تالیفی‌ای که شبکه همکاران ما در پژوهشکده به رشته تحریر درآورده‌اند و یا ترجمه آثاری که در حوزه دانشگاه‌پژوهی و آنچه در حوزه علم و فناوری‌پژوهی تالیف شده در دستور کار ماست.
آنچه که مشخص است ساخت پژوهش و انتشار آثار در مجموعه شما بر مبنای تعریف پروژه‌های مختلف صورت می‌گیرد. روند تعریف این پروژه‌ها چگونه است؟
بخشی از این پروژه‌ها را ما در داخل پژوهشکده تعریف کرده‌ایم و از آنها حمایت می‌کنیم. پروژه‌هایی که در پژوهشکده تعریف می‌شوند دو دسته هستند؛ تعدادی از این پروژه‌ها را اعضای هیئت علمی پژوهشکده پیشنهاد می‌دهند و بر مبنای عرفی که در ساختارهای پژوهشی وجود دارد سالیانه آنها را انجام می‌دهند و در خروجی برخی از این پروژه‌ها به صورت کتاب نیز منتشر می‌شود. بخش دیگری از این پروژه‌ها هم پژوهش‌هایی است که به سفارش دانشگاه‌های دیگر توسط پژوهشکده انجام می‌شود که البته تعداد آنها خیلی زیاد نیست و در حال حاضر محدودتر هم شده است. بخش دیگری از پروژه‌های ما نیز به صورت برون‌سپاری انجام می‌شود. یعنی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های کشور آنها را انجام می‌دهند. غیر از این، پژوهشکده یک دستگاه مجری هم محسوب می‌شود و از باب ارتباطی که بین دانشگاه و صنعت، دانشگاه و جامعه و... باید وجود داشته باشد، اعضای هیئت علمی ما به نیازهای دستگاه‌های اجرایی پاسخ می‌دهند. دستگاه‌هایی اعم از وزارت صنعت، شهرداری و... پروژه‌های مختلفی به ما سپرده‌اند که به ثمر رسیده و نتایج آن نیز در صورت لزوم منتشر شده است.
شما کتاب‌هایی را که در درون پروژه‌ها و مجموعه‌هایتان نگنجد هم منتشر می‌کنید؟
بله. ما آثاری که لزوماً سفارش خودمان نیست و حاصل یک پژوهش چندساله مستقل و منفرد یک استاد یا یک محقق است و یا ترجمه‌های آثاری که در ساختار کاری ما می‌گنجد منتشر می‌کنیم. این آثار در شورای نشر بررسی می‌شود و آثار قابل عرضه منتشر می‌شوند.
هر پروژه چشم‌اندازهای میان‌مدت و بلندمدتی دارد، به‌عنوان نمونه شما برای پروژه نگاه صاحب‌نظران چه چشم‌اندازی را مدنظر قرار داده‌اید؟ این پروژه در حال حاضر در چه مرحله‌ای به سر می‌برد؟
دغدغه ما در مجموعه نگاه صاحب‌نظران گردآوری ایده‌ها و حرفهای اساسی در زمینه آموزش عالی در کشور بود. در این زمینه توفیق نسبی هم داشته‌ایم. البته این پروژه هنوز به پایان نرسیده و ما هنوز هم اگر صاحب‌نظری را کشف کنیم که سخنی برای عرضه دارد، برای تدوین و انتشار دیدگاه‌های او وارد مذاکره می‌شویم. کسانی هم بوده‌اند که تا کنون راضی به حضور در این پروژه نشده‌اند و ما همچنان مشغول مذاکره با آنها هستیم تا دیدگاه‌هاشان را تدوین و منتشر کنیم. ما دستیاری در اختیار این صاحب‌نظران قرار می‌دهیم تا ایده‌هاشان را تدوین و تالیف کنیم. دغدغه ما ثبت و ضبط این دیدگاه‌هاست.
این پروژه چیزی شبیه به تاریخ شفاهی است؟
بخشی از آن تاریخ شفاهی است و بخش دیگری از آن مستندسازی است. جمع‌بندی ایده‌هاست. فردی سال‌ها وزیر علوم بوده و صاحب‌نظر حوزه آموزش عالی محسوب می‌شود ولی هیچ وقت این فرصت فراهم نیامده که ایده‌های خود را به صورت مدون و نظام‌مند و دسته‌بندی شده ارائه دهد.
فارغ از انتشار این دیدگاه‌ها به صورت کتاب چه بهره دیگری از آنها می‌برید؟
از اساس انتشار به صورت کتاب بخش فرعی این پروژه است. فاز اول پروژه انتشار دیدگاه‌ها به صورت کتاب است و خود موضوع انتشار کتاب هم به ذات برای ما اصالت دارد و من نمی‌خواهم ارزش کتاب را تخفیف بدهم اما هدفگذاری ما این است که از هر یک از این کتاب‌ها یک سند راهبردی بیرون بیاوریم که به دستگاه سیاستگذاری کمک کند. آن وقت احساس می‌کنیم در این پروژه موفقیت داشته‌ایم.
تا کنون سند راهبردی‌ای از دل این دیدگاه‌ها بیرون آمده؟
کمابیش. ما هنوز در مرحله آغاز هستیم و در حال گردآوری دیدگاه‌ها هستیم. در هر صورت به نظر می‌آید به لطف خدا و کمک همکاران، پژوهشکده به عنوان مجموعه‌ای که به صورت متمرکز مشغول به کار در حوزه مطالعات آموزش عالی و علم و فناوری است و خودش را از حوزه‌های دیگر پیرایش کرده است، در حال پیدا کردن جایگاه خود هستیم ولی تاکید من این است که ما از این منظر که بتوانیم در حوزه سیاستگذاری نقش مهمی ایفا کنیم هنوز در آغاز راه هستیم. ما به‌طور مشخص در چهار سال گذشته حدود 200 عنوان کتاب منتشر کرده‌ایم که بیش از نیمی از آنها تالیفی هستند ولی گام استخراج سیاست‌ها از دل این آثار و تدوین سندهای راهبردی گامی است که معاونت پژوهشی در مجموعه ما در حال انجام آن است و هنوز در مراحل آغازین به سر می‌برد. انتظاری هم که من از ابتدا از معاونت پژوهشی داشته‌ام این بوده است که مستقل از حوزه انتشارات که زیرمجموعه معاونت پژوهشی است، بتواند در همین حوزه ارائه سندهای سیاستی فعال شود. البته این کار سختی است و ما در این حوزه در آغاز راه هستیم.
یکی از حوزه‌های دیگری که به نظر می‌رسد در حال آغاز فعالیت در آن هستید، مقوله مطالعات علم و فناوری است که تاکید بسیاری هم در همین گفت‌وگو درباره آغاز فعالیت پژوهشکده در این حوزه داشتید. در این مسیر چه گام‌هایی را برداشته‌اید و چه چشم‌اندازی دارید؟
اولین کاری که سعی کردیم در این حوزه انجام دهیم این بود که استقلالی به حوزه مطالعات علم و مطالعات فناوری از منظر فرهنگی و اجتماعی بدهیم و این موضوع را در ذیل گروه‌های دیگری که در پژوهشکده وجود دارند نگنجانیم تا مبحث از بین نرود. به همین دلیل با موافقت هیئت امنا به ساختارسازی برای این مقوله در پژوهشکده پرداختیم. اگر این مبحث را ذیل ساختارهای موجود تعریف می‌کردیم احتمال اینکه موضوع در بین مباحث مختلف گم شود و قابلیت ارزیابی پیدا نکند بسیار بود. بر همین مبنا گروه پژوهشی مطالعات علم و فناوری را تاسیس کردیم و در فراخوان‌های جدیدمان برای جذب هیئت علمی هم در بهمن 97 و هم شهریور 98 این گروه پژوهشی را هم مدنظر قرار دادیم و سعی می‌کنیم با جذب هیئت علمی حداکثر تا پایان سال گروه را فعال کنیم. در حوزه ارتباطات فضای مجازی نیز این گروه را خیلی جدی گرفته‌ایم. به عبارتی گام‌های محکمی در زمینه ساختارسازی برداشته‌ایم ولی بخش دیگری از فعالیت این گروه به مقوله سفارش کار برمی‌گردد. واقع قضیه این است که در حال حاضر سفارش پژوهش در حوزه علم و فناوری برای ما نسبت به سفارش پژوهش در حوزه آموزش عالی اولویت دارد. به نظر می‌رسد تا حدودی در زمینه مطالعات آموزش عالی به مرحله نیمه‌اشباع رسیده‌ایم. یعنی احساس می‌کنیم در حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی قدم‌هایی برداشته‌ایم که اگر این حوزه احیاناً با مکث مواجه شود یا با شیب کمتری دنبال شود با خسران چندانی مواجه نمی‌شویم. آنچه اکنون لازم است، شیب تند تحقیقات در حوزه مطالعات فرهنگی و اجتماعی علم و فناوری است. مطالعات در باب انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی و... در حوزه علم و فناوری.
تا چه حد از فعالیت پژوهشکده راضی هستید؟
شاید من فرد مناسبی برای پاسخ به این سوال نباشم. اما آنچه می‌توانم بگویم این است که ما تلاش کرده‌ایم بدیهیات عقلی را رعایت کنیم. کاروِیژه ما مطالعات فرهنگی و اجتماعی در حوزه آموزش عالی و علم و فناوری است و در این زمینه تلاشمان این بوده که توفیقی نسبی داشته باشیم که امیدوارم این امر محقق شده باشد.
نظر شما