محمدتقی عرفان‌پور، مدیر نشر علوم دانشگاهی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره وضعیت امروز صنعت نشر و تاثیر وضعیت خاص حاصل از شیوع ویروس کرونا بر آن، ضمن اشاره به وضعیت کلی و عادی این صنعت گفت: بخش فرهنگی در چرخه اقتصادی، ضعیف‌ترین حلقه زنجیره است. فعالیت انتشارات در ایران اقتصادی نیست؛ بلکه یک فعالیت فرهنگی است که عده‌ای با حداقل توقع در آن امرار معاش می‌کنند.
وی با بیان اینکه زیرساخت‌های حوزه نشر هم زیرساخت‌های اقتصادی نیست، اضافه کرد: ما ناشرها، موزع‌ها و کتاب‌فروشان حرفه‌ای نداریم؛ آن هم بیشتر به این دلیل است که دانش حرفه‌ای نداریم و اقتصاد نشر ضعیف است؛ به‌طوری‌که هیچکدام از این بخش‌ها نمی‌توانند کار زیربنایی انجام دهند تا بنیه مالی خود را تقویت کنند.
عرفان‌پور ضمن تاکید براینکه موارد گفته شده در وضعیت و شرایط عادی نیز وجود داشته‌است، در بیان تاثیر شرایط حاصل از شیوع ویروس کرونا بر صنعت نشر اظهار کرد: طبیعتا وقتی که دو ماه اقتصاد مملکت قفل می‌شود و مردم برای معاش روزانه خود مستاصل می‌‌مانند، بودجه‌ای برای امور فرهنگی و کتاب نخواهند داشت.
مدیر نشر علوم دانشگاهی در ادامه گفت: مردم از حوزه نشر، فقط ویترین کتاب‌فروشی‌ها را می‌بینند، در‌صورتی که رسیدن کتاب به کتاب‌فروشی‌ها، جمعیت زیادی اعم از مترجم، مولف، ویراستار و دست‌اندرکاران پیش‌تولید کتاب -اعم از نسخه پرداز، حروفچین، نمونه‌خوان، صفحه‌آرا- و... پشت‌صحنه آن هستند که دیده نمی‌شوند. بنابراین قبل از اینکه کتاب به کتابفروشی برسد، یک کار گروهی انجام شده که جمع زیادی در آن فعال بوده‌اند.
وی افزود: بعد از اینکه کتاب به کتابفروشی وارد شد، افراد دیگری هم درگیر می‌شوند. به‌عنوان مثال؛ الان کوچک‌ترین کتابفروشی، با کمتر از سه نفر اداره نمی‌شود. خود من باتوجه به مسئولیتی که در یک موسسه انتشاراتی دارم، شاهدم که این موسسه حدود ۸۰ نفر کارمند دارد. در شرایط کرونا، این کتابفروشی تعطیل بوده اما باید تعهداتش را ایفا کند، اما واقعا نمی‌تواند.
عرفان‌پور ضربه کرونا بر صنعت نشر را فراتر از آنچه مردم می‌بینند، خواند و گفت: در این اوضاع، چک کتاب‌فروشی‌ها برگشت می‌خورد و طبیعتا به مرکز پخش برمیگردد و چون مرکز پخش هم نمی‌تواند تعهداتش را انجام دهد، به ناشر و پس از آن به مولف مترجم، ویراستار و کسانی که به او خدمات داده‌اند، مثل چاپخانه، لیتوگرافی و غیر آنها برمیگردد و زنجیره‌ای متصل به هم، گسسته می‌شود. این وضعیت سخت امروز همکاران من است.
برگزاری نمایشگاه کتاب در خردادماه به صلاح مرم نیست
مدیر نشر علوم دانشگاهی در واکنش به احتمال لغو سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، براثر تداوم وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا، بیان کرد: پس از تعویق زمان برگزاری نمایشگاه کتاب به بعد از ماه رمضان، تاریخ پیشنهادی ۲۰ خرداد بود که قطعا محقق نمی‌شود؛ چرا‌که سلامت مردم مهم‌تر از این مسائل است و ما حق نداریم مردم را به‌سمتی سوق دهیم که سلامت آنها به خطر بیفتد.
عرفان‌پور با بیان اینکه ما هم جزو مردمیم و از مردم جدا نیستیم، اضافه کرد: اگر محیط آلوده باشد، خود ما هم آلوده می‌شویم و این آلودگی را توسعه می‌دهیم؛ بنابراین همه ما باید مراقب باشیم به توصیه‌های بهداشتی که وزارت بهداشت مسئول آن است، بادقت توجه و عمل کنیم. با این حساب قطعا به صلاح مردم نیست که نمایشگاه کتاب در خردادماه برگزار شود.
وی افزود: با توجه به شواهدی که موجود است، نباید با ارائه اطلاعات غلط از اوضاع، مردم را در مسیری قرار دهیم که بهای آن فقط جانشان است. مشکلات مالی را می‌توان تحمل کرد و گذراند؛ ولی با جان مردم نمی‌شود بازی کرد.
وضعیت نابسامان امروز صنعت نشر نتیجه اقدامات گذشته است
مدیر نشر علوم دانشگاهی فرضیه برخی صاحب‌نظران حوزه نشر را که تداوم وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا باعث خروج برخی ناشران و کتاب‌فروشان خرد و باقی‌ماندن ناشران و کتاب‌فروشان بزرگ در بازار نشر خواهد شد، کاملا درست خواند و اضافه کرد: این امر نتیجه تصمیم‌ها و اقدامات اشتباه گذشته در این حوزه است.
وی گفت: ما همه چیزمان مثل هم است. در هیچ بخشی برنامه‌ریزی علمی نداریم و به کارهای هیاتی عادت کرده‌ایم. پس وضعیت پیش آمده طبیعی است؛ وقتی گندم بکارید، حتما گندم برداشت می‌کنید، نه زعفران.
عرفان‌پور ضمن اشاره به نامتوازن بودن تعداد ناشران و کتابفروشی‌های کشور، بیان کرد: به آمارهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دقت کنید! کجای دنیا ۱۸هزار و اندی ناشر و کمتر از 2000 کتابفروشی دارند؟! می‌بینید که این دو بخش اصلا تناسبی با هم ندارند. اگر برعکس این بود و 2000 ناشر با ۱۸ هزار کتابفروشی یا ویترین داشتیم، آن وقت توجیه داشت. بسیاری از ناشرانی که پروانه نشر دارند و سال‌ها از تاریخ اعتبار پروانه نشر آنها گذشته، حتی یک کتاب هم منتشر نکرده‌اند.
وی ضمن تاکید بر اینکه نشر، تعریف علمی و حرفه ای دارد، اضافه کرد: الان عده زیادی جواز نشر گرفته‌اند و با آن، حاضر‌خوری و سرقت ادبی می‌کنند؛ یعنی حاصل یک عمرتلاش و زحمت افراد محقق و دانشمند و همچنین همکاران من را به سرقت می‌برند و در ویترین‌هایی که همین سیستم -یعنی شهرداری یا نهادهای دیگر - فراهم کرده، کتاب را با ۵۰ درصد تخفیف می‌فروشند. البته این‌ها طبیعی و از نتایج سیاست‌های غلطی است که در گذشته تدوین و اجرا شده و الان بیشتر خود را نشان می‌دهد.
او ادامه داد: در این وضعیت، چراغ دکان یک‌سری از همکاران ما که با عشق کتاب‌فروشی‌شان را سر پا نگه داشته‌اند، خاموش می‌شود و خیلی از دفاتر نشری که در حد امرارمعاش، گذران امور می‌کردند، تعطیل می‌شوند. در نتیجه؛ فضای فعالیت برای دو گروه باز می‌شود: یک‌عده ناشرنماها که به‌ناحق جا غصب کرده‌اند و با آماده‌خوری و کارهای غیراخلاقی، امور خود را می‌گذرانند و یک‌سری افرادی که به عنوان ناشر حرفه‌ای، زیرساخت‌های مناسب خودشان را داشته‌اند. بنابراین متاسفانه کاملاً با این فرضیه موافقم و این وضعیت را حاصل کج‌اندیشی مدیران فرهنگی در سال۴۰ گذشته می‌دانم.
مدیر نشر علوم دانشگاهی روش جایگزین فروش مجازی کتاب و نشر الکترونیک در شرایط مشابه وضعیت حاضر را مستلزم رعایت برخی نکات خواند و گفت: بیشتر گرفتاری ما این است که امکانات مدرنی که امروز در اختیار ما است -اعم از فضای مجازی و دیگر ابزارها-، وارداتی است و تولید داخل نیست؛ یعنی خودمان به این جمع‌بندی از رشد و آگاهی نرسیده‌ایم که به این امور بپردازیم و اهمیت بدهیم.
او ادامه داد: امکاناتی که به ما داده شده، چیزهای خوبی است و اصلا بدون آنها امکان رشد وجود ندارد؛ منتها باید همه اجزای آن با یکدیگر سازگار باشند؛ زیرا اگر به یک بخش توجه شود و بخش دیگر دیده نشود، قطعا دچار ناکامی و شکست خواهیم شد. بنابراین؛ فروش اینترنتی کتاب خوب است؛ اما اینکه توسط چه‌کسی، از چه طریقی و با چه تخفیفی انجام شود، مسأله است.
تخفیفات بی‌قاعده ناشران الکترونیک و تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها
عرفان‌پور با بیان اینکه در تمام دنیا تخفیف و فروش قاعده دارد، اضافه کرد: وقتی که یک ناشر کتاب‌هایش را با ۲۵ یا ۳۰ و گاه تا ۵۶ درصد تخفیف به مشتری می‌دهد، کتاب‌فروش چاره‌ای جز تعطیلی ندارد. آن ناشر متوجه نیست که رونق نشر او با روشن ماندن چراغ کتاب‌فروش است؛ بنابراین باید کمک کنند ویترین کتاب را توسعه دهند؛ اما متاسفانه هیچ چیزمان سر جای خودش نیست.
وی ضمن ارائه مثالی، به تخفیف‌های خارج از قاعده نشر الکترونیک اشاره کرد و گفت: چند روز پیش خبری خواندم که اپلیکیشن "فیدیبو" یک‌سری کتاب‌ها را با ۹۰ درصد تخفیف عرضه کرده است؛ اما ناشری که فایل را در اختیار نشر الکترونیک قرار می‌دهد، نمی‌داند که با این کار، همان نشر الکترونیک را هم ورشکست می‌کند؛ چرا که روش تخفیف ۹۰ درصدی فاجعه است. البته شاید بدون برنامه و به‌خاطر مشکل یا تنگنای مالی به این امر متوسل می‌شوند، اما با این کار تیشه به ریشه خود و فرهنگ نشر می‌زنند.
وی اضافه کرد: ما اگر قلم را تقویت نکنیم، اگر مولف، مترجم، ویراستار و... را تقویت نکنیم و خادمان نشر نتوانند امرارمعاش کنند، فرهنگ و علم ما تعطیل می‌شود. همین تحصیلاتی که ما داریم، نتیجه زحمات بعضی از افراد است که یک‌سری کتاب ترجمه و تالیف کرده‌اند و برای این‌کار انگیزه مالی هم داشه‌اند؛ اما الان با این بازار آشفته سرقت علمی و فرهنگی، تمام این انگیزه‌ها از بین می‌رود؛ بدون فکرکردن به اینکه فردا می‌خواهیم با چه دستاوردی جامعه و چه محیط علمی بچه‌های‌مان را بزرگ‌کنیم. نوه‌های من قرار است کجا و چگونه درس بخوانند، خروجی آنها چیست؟ وقتی این‌ها بزرگ شدند، آقای مهندس یا خانم دکتر می‌شوند؛ اما جمعی بی‌سواد که فقط مدرک تحصیلی دارند، جان مردم دست آنها است، در نتیجه فجایع به بار می‌آیند، ساختمان‌ها بر سر ساکنان آن فرومی‌ریزد و در بیمارستان ها افراد ازبین می‌روند، در صنعت و تجارت‌مان اتفاقات بدی می‌افتد که نتیجه فعالیتی است که امروزه در بخش فرهنگ رخ داده است. متاسفانه مدیران جامعه ما متوجه نیستند که چه بستر بدی را فراهم می‌کنند و چه فاجعه‌ای در آینده در انتظار ما است.
مدیر نشر علوم دانشگاهی در واکنش به مطالبات برخی اهالی نشر از دولت برای جبران کمبودهای حاصل از شیوع ویرس کرونا، گفت: به‌نظر من ریشه تمام گرفتاری‌های امروز صنعت نشر، در همین یارانه‌ای است که دولت به آنها داده است. تمام مشکلات امروز ما به این دلیل است که همیشه چشم‌مان به دست و حمایت دولت بوده است. حال این شوک می‌تواند تکانی به صنعت نشر بدهد.
مُسکن یا درمان؟!
عرفان‌پور تاکید کرد: تخصیص یارانه‌های دولتی به صنعت نشر مسکن است، نه درمان! بنابراین سوال من این است که دولت تا کی می‌تواند پول و یارانه بدهد؟ اصلاً مگر در مملکت چنین پولی داریم؟ مگر وضع اقتصاد را نمی‌بینیم؟ دولتی که برای تامین نان شب کارگرها مستاصل است و درمانده، چطور می می‌تواند چنین پولی بدهد؟ آن هم با وجود چاه ویل فسادی که گرفتار آنیم. بنابراین درست است الان شرایط به‌گونه‌ای نیست که همه حمایت‌های دولت را قطع کنند؛ اما به‌عقیده من نباید دنبال این حمایت‌ها بود. ما باید زیرساخت‌های نشر حرفه‌ای را بسازیم و تقویت کنیم.
وی در ادامه افزود: در جلسه‌ای که با جمعی از ناشران در خدمت محسن جوادی، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودیم، اکثر دوستان حاضر در جلسه همین تقاضاهای مالی را داشتند. به ایشان عرض کردم، بزرگترین کمکی که وزارت ارشاد می‌تواند انجام دهد، این است که جلسات نقد کتاب را رونق دهد، کمک کند که کتاب نقد شود و این همه کتاب‌های بی‌سرو‌ته چاپ نشود. اگر نشر ما نشر حرفه‌ای باشد، نیازی به حمایت مالی ندارد.
افت صنعت نشر در دهه‌های اخیر
عرفان‌پور ضمن اشاره به کاهش نرخ رشد صنعت نشر در دهه‌های اخیر عنوان کرد: به ۴۰ سال قبل برگردید که چه مترجم‌هایی، چه کتاب‌هایی را تهیه و چه موسساتی آن را چاپ می‌کردند و با وضعیت امروز نشر و کتاب قیاس کنید. ببینید الان چند تا از آن کتاب‌ها چاپ می‌شود! خودتان می‌بینید که صنعت نشر چقدر افت کرده و اصلأ رشد نکرده‌ایم.
وی افزود: وقتی دانشجوی سال دوم به خودش اجازه می‌دهد کتاب درسی را ترجمه کند، طبیعتا دزدی و رونویسی می‌کند. در رمان و شعر هم اوضاع همین است. ببینید در این سال‌ها چند شاعر مطرح و قابل اتکا به جامعه معرفی شده، یا اینکه مترجم برجسته ادبی که بتوان به‌عنوان ویترین فرهنگی از او یاد کرد، معرفی کرده‌ایم؟ تقریبا هیچ؛ چرا که این‌ها حمایت نمی‌شوند؛ البته منظور حمایت دولت نیست؛ بلکه خود صنعت نشر باید آنها را حمایت کند.
عرفان‌پور در پایان گفت: به عقیده من تا وقتی این پول‌ها و سوبسیدهای دولتی باشد، این بدبختی‌ها هم هست؛ بنابراین به نظر من دولت نباید این کارها را انجام دهد. این‌طور مواقع سفره‌ای پهن می‌کنند و همه می‌خواهند یک لقمه از آن بخورند؛ تازه این‌ها کسانی هستند که سر سفره دعوت می‌شوند؛ وگرنه آن‌هایی که دعوت نمی‌شوند، فاتحه‌شان خوانده است.
شنبه ۲۳ فروردین ۱۳۹۹ - ۰۸:۰۰
نظر شما