خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)-سارا سالک: نمایشنامه به عنوان یکی از اصلی‌ترین پایه‌های شکل‌گیری درام، همیشه مورد توجه سازندگان و اجراکنندگان آثار هنری، تصویری و نمایشی بوده است. در واقع نمایشنامه‌نویس اصلی‌ترین عامل تاثیرگذار در این زمینه است که این روزها گوهری است نایاب! در میان شاخه‌ها و ژانرهای مختلف درام حوزه‌هایی به ظاهر ساده و در واقع دشوار وجود دارند که ورود به آنها نیازمند توانایی ویژه است. نمایشنامه‌‌نویسی کودک و نوجوان یکی از این حوزه های مذکور است که به واسطه مخاطب بسیار مهم و حساس آن نیازمند تکنیک‌ها و مهارت‌های خاص خود است. نمایشنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویسی کودک و نوجوان در ایران؛ امروز موضوعی مهجور است که بسیار نادیده گرفته شده است.در خبرگزاری ایبنا بر آن شدیم تا پرونده‌ای ویژه در این باب بگشائیم و با استادان اهل فن گفت‌وگوهای متفاوتی داشته باشیم و از منظرهای مختلف به مسائل آن نگاهی بیاندازیم. حسن دولت‌آبادی از نمایشنامه‌نویسان شناخته شده این حوزه در کشور ما است. او بیش از 213نمایشنامه کودک و نوجوان را به رشته تحریر درآورده که ۲۰۰ نمایشنامه از آن در مجموعه «نمایشنامه‌های آسان» منتشر شده و چندین کتاب آموزشی در این رشته تالیف کرده است. در ادامه گفت‌وگو با او را می‌خوانید.
 
اول به یک سوال کلی بپردازیم، به نظر شما معضل اصلی نمایشنامه‌نویسی کودک و نوجوان در ایران چیست؟
نمایشنامه‌نویسی سخت‌ترین بخش فرایند تولید نمایش است. چرا که پایه و رکن یک تئاتر، نمایشنامه خوب است. با این تعریف سپردن یک نمایشنامه خوب به دست کارگردانی متوسط، به احتمال زیاد موجب دستیابی به نتیجه و خروجی، قابل پذیرش خواهد شد. در نقطه مقابل اگر کارگردانی توانا تولید تئاتر را با یک متن ضعیف آغاز کند قطعا نتیجه مطلوبی عاید نخواهد شد. نکته اساسی در کشور ما کم توجهی به نویسندگان است و بر این اساس است که مثلا در سینما نام فیلمنامه‌نویس بعد از کارگردان و در جایی گنگ از پوستر فیلم درج می‌شود. همین طور است در مورد آهنگ ساز که اگرچه مغز متفکر اجرای موسیقی است اما در سایه خواننده قرار می‌گیرد. اگر به این نقطه خاص و با اهمیت توجه شود؛ قطعا در تولیدات فرهنگی نویسندگان ارتقاء فزاینده‌ای رخ خواهد یافت. در ارتباط با نمایشنامه‌نویسی در ایران، بویژه نوشتن نمایشنامه برای کودک و نوجوان بر این باورم که بی‌مهری نسبت به نمایشنامه‌نویسان موجب شد تا متن‌های خاص کودک و نوجوان؛ اغلب سرسری، شتابزده و بدون پشتوانه لازم آگاهی‌های روانشناسانه و جامعه شناسانه خاص نسبت به کودک نوشته شود. چون نویسندگان کودک و نوجوان مورد توجه ویژه نیستند هر کارگردانی به خود اجازه می‌دهد نمایشنامه‌های تئاترش را خودش بنویسد.
نتیجه چنین آشفته بازاری بد‌آموزی، ترساندن و دیگر عوارض وارده بر مخاطب کودک و نوجوان شده است. این یکی از جدی‌ترین عارضه‌هاست و چون ساختن جامعه از کودکی آغاز می‌شود، نتیجه چنین نارسایی‌ای را هم در کودکان و نوجوانان و هم در جامعه بزرگسالان شاهد هستیم.
 
تاثیر تئاتر و نمایش بر تربیت کودکان چیست؟
بر این باورم که تمام تولیدات فرهنگی مرتبط با کودک و نوجوان لزوما تربیتی و آموزشی هستند. در این رابطه حتی مباحث زیبایی‌شناسانه هم در تئاتر کودک و نوجوان به گونه‌ای آموزشی خواهد بود  و باعث گسترش دیدگاه زیبایی‌شناسانه کودکان و نوجوانان می‌شود.

جایگاه تئاتر آموزشی در ایران کجاست؟
در ارتباط با نمایش خلاق خوشبختانه افراد صاحب نامی مشغول به فعالیت هستند. از جمله این افراد مشخصا به خانم دکتر اکرم قاسم پور استاد و پژوهشگر دانشگاه اشاره می‌کنم که از آگاهی‌های ارزشمندی نسبت به کودکان برخوردارند و برخی از داستان‌های کودکانه ایشان مورد تقدیر یونیسف قرار گرفت. یاری جستن از جنبه‌های آموزشی تئاتر در جهان متداول است. در ایران هم اگر چه دیر، اما بالاخره آموزش و پرورش کشور اجازه داد از این هنر در آموزش برخی دروس یاری گرفته شود.
 
از کتاب‌های خاص خودتان یعنی تربیت به کمک نمایش و تئاتر... و تربیت به کمک داستان بگویید.
در مورد تربیت به کمک نمایش و تئاتر و در خانه و مراکز آموزشی و تربیتی، هیچ زمینه‌‌ای در ایران نبود و برای نخستین بار اینجانب با نوشتن دو کتاب «تربیت به کمک نمایش و تئاتر در خانه  و مراکز آموزشی و تربیتی» و نیز کتاب «تربیت  کودکان و نوجوانان به کمک داستان»  اقدام به طرح این موضوع کردم که خوشبختانه با استقبال گسترده‌ای روبرو شد و این دو کتاب که ناشر آن سوره مهر  است مرتبا تجدید چاپ می‌شود.

                         

این  دو کتاب، کتاب‌های بین رشته‌ای روانشناسی بالینی کودک و نمایش و داستان است. به دلیل علاقه شخصی‌ام به روانشناسی کودک و نوجوان و مطالعاتم در این زمینه و نیز تجارب شخصی‌ام در تربیت کودکان و نوجوانان از یک سو و علاقه فطری بسیاری که کودکان و نوجوانان به بازی بویژه بازی‌های نمایشی و نیز علاقه آنها به داستان به جهت وجود کشش‌های خاص داستان، بر آن شدم که از قابلیت‌های موجود در بازی و در داستان برای کودکان و نوجوانان بهره بگیرم. به این ترتیب این دو کتاب طی 3 سال نوشته شد. خوشبختانه عکس العمل آن را در خانواده‌هایی که امور آموزشی و تربیتی فرزندان خود را بر مبنای این دو اثر نیز پیگیری می‌کنند شاهد هستم.
 
برای نوشتن نمایشنامه خاص کودک و نوجوان آموختن‌ قواعد نمایشنامه‌نویسی کافی است؟
تکنیک لازم است ولی کافی نیست برای نوشتن نمایشنامه کودکان، همانند بزرگسالان ابتدا باید اصول، قواعد و تکنیک‌های نمایشنامه‌نویسی را آموخت. اما می دانیم که در پرداختن به هنر آموختن تکنیک به تنهایی اگر چه لازم است ولی کافی نیست. نمایشنامه‌نویسی هم مثل هر هنر دیگری نیازمند ذوق و روح و فطرت است. کسی که در نظر دارد برای کودکان و نوجوانان بنویسد لزوما باید کودک و نوجوان را بشناسد. بر این مبنا نوشتن نمایشنامه برای کوکان به مراتب سخت‌تر از انجام آن برای بزرگسالان است. زیرا اولا دایره واژگان کودک کمتر از بزرگسالان است دوم آنکه بزرگسالان چون به شناخت رسیده‌اند می‌توانند متاثر از یک نمایشنامه نباشند و خوب و بد را خود تشخیص دهند، اما کودکان حتما تاثیر می‌پذیرند. مثلا بزرگسال می‌تواند یک نمایش ترسناک را ببیند و نترسد اما کودک می‌ترسد و ترساندن کودک جرم است، جرمی غیر قابل گذشت. همچنین است بدآموزی و تاثیرات سوء رفتارها و گفتارهای نامناسب از طریق تئاترهایی که بدون شناخت لازم نسبت به کودکان و نوجوان نوشته و تولید می‌شوند. تربیت به کمک نمایش، تئاتر و داستان در خانه، هدفش جذاب کردن امور آموزشی کودکان و تاثیرات بسیار سریع و کوتاه مدت امور آموزشی و تربیتی مرتبت با کودک و نوجوان است.

به طور مثال تصور کنید که قرار است نظم و ممانعت از بهم‌ریختگی و آشفتگی اتاق کودک را به او آموزش دهیم. تاثیر گفتار تکراری و خواستن‌‌های سخت‌گیرانه، هم به زمان طولانی نیاز دارد و هم معمولا  برای کودک محبوب و مطلوب نیست. اما اگر همین خواسته را در یک نمایش – بازی و مسابقه با کودک انجام دهیم، او حتما خوشش می‎آید و در او نهادینه می شود. مثلا می‌توانیم دو سبد را در انتهای اتاق بگذاریم و طی یک مسایقه بکوشیم وسایل پراکنده در اتاق را به طور جداگانه در هر یک از سبدها بریزیم و بکوشیم تا زمینه‌ برای برنده شدن کودک فراهم شود. در فرایند چنین بازی‌ای، منظم‌کردن اتاق در ذات کودک حک می‌شود و او از این تلاش لذت می‌برد. این یک نمونه مثالی از فعالیت‌های جذابی است که در بخشی از کتابم به آن پرداخته‌ام.

چند کتاب برای کودکان نوشته‌اید و چرا توجه به کودکان تا این اندازه اهمیت دارد ؟
از حدود هفتاد کتابی که از من منتشر شد، تنها دو کتاب مجموعه نمایشنامه‌های بزرگسالانه است. تا کنون ۲۱۳ نمایشنامه کودک و نوجوان از من منتشر شده که ۲۰۰ نمایشنامه در مجموعه نمایشنامه‌های آسان منتشر شد که برای نوشتن آنها هفت سال زمان صرف کردم.
برای رسیدن به جامعه متعادل بزرگسالانه ضرورتا باید کودکان متعادل تربیت کرد. بهره‌گیری از پلیس و نیروهای قهریه برای ممانعت از بزهکاری بزرگسالان پاسخگو نیست. جامعه در کودکی افراد ساخته می‌شود.

تفاوت نمایش خلاق و تئاتر صحنه‌ای برای کودکان چیست؟
نمایشنامه نویسی خلاق از کلیت تئاتر خلاق دور نیست. در نمایشنامه نویسی و نمایش خلاق، هدف تولید نهایی تئاتر برای اجرای عمومی و یا کسب درآمد نیست. اگر ‌چه ممکن است برخی از کسانی که تحت آموزش نمایشنامه‌نویسی خلاق قرار می‌گیرند، در آینده به نوشتن نمایشنامه‌ برای اجرای عمومی اقدام کنند اما در فعالیت مربوط به نمایش خلاق چنین هدفی پیگیری نمی‌شود بلکه هدف آن است که از طریق پرداختن به این مهم، بستر لازم برای بروز و ارتقاء خلاقیت کودکان و نوجوانان فراهم شود. در ارتباط با مربیان بزرگسالی که در این نوع از کلاس‌های آموزشی شرکت می‌کنند هدف تغییر می‌کند. یعنی این مربیان می‌آموزند که چگونه از طریق نمایشنامه‌نویسی خلاق بر کودکان تحت آموزش خود تاثیر بگذارند.
 
.