به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، زبان عموم مردم و زبان ملی کشور پاکستان اردوست و هویت ملی پاکستان از زبان اردو جدا نیست، و این زبان در ذات خود با زبان فارسی پیوندی ناگسستنی دارد تاجایی که فارسی را می‌توان مادر اردو دانست و بسیاری از اهل فن در پاکستان اردو را دختر زیبای فارسی نامیده‌اند که از اهمیت این زبان در کشور پاکستان خبر می‌دهد. از این رو ایبنا با یوسف حسین رئیس بخش فارسی دانشگاه پیشاور پاکستان، گفت‌وگویی انجام داده تا وضعیت زبان فارسی در دانشگاه‌های پاکستان به‌ویژه دانشگاه پیشاور را از او جویا شود. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید:

لطفا ابتدا کمی از خودتان بگویید و بفرمایید که چه شد خواندن رشته زبان فارسی را  در دانشگاه انتخاب کردید و چه شد که به زبان فارسی علاقه‌مند شدید و تا مقطع دکترا خواندن این رشته را ادامه دادید؟
من از اهالی پاراچنار ایالت خیبر پختونخوا پاکستان هستم، از کودکی علاقه‌مند به زبان و ادبیات فارسی بودم هنگامی که دانش آموز دبستان بودم در کلاس هشتم در هفته یک روز یک کلاس زبان فارسی داشتیم. تعدادی از دانش آموزان زبان عربی را انتخاب کردند و من زبان فارسی را انتخاب کردم. پس از آن هنگامی که به دانشکده آمدم در مقطع دیپلم و لیسانس در دانشکده استاد زبان فارسی نبود و در بازار کتاب نیز کتاب‌های درسی زبان فارسی میسر نمی‌شد، در آن ایام من عاشق خواندن آثار دکتر علی شریعتی بودم، در دانشگاه پیشاور در سال 1998 میلادی در مقطع فوق لیسانس ثبت نام کردم و زبان فارسی را انتخاب کردم.  علت این انتخاب هم همان ذوق سابق بود که در زمان دبستان فارسی می‌خواندم و رادیوی صدا و سیمای جمهوری اسلامی را گوش می‌کردم. پس از سپری نمودن دو سال در مقطع فوق لیسانس زبان فارسی دانشجوی اول شدم و مدال طلا گرفتم.  پس از آن در مقطع پیش دکتری ثبت نام کردم و شادروان استاد ظهور احمد اعوان توصیه کرد که موضوع پژوهش دکتری‌ام درباره آثار دکتر علی شریعتی باشد، چون استادم نیز عاشق افکار دکتر علی شریعتی بود. در سال 2003 میلادی در دانشگاه پیشاور به عنوان استاد زبان فارسی استخدام شدم، پس از آن پژوهش‌ام را ادامه دادم و موضوع مقاله دکتری‌ام آثار ادبی دکتر علی شریعتی بود.

در سال 2012 میلادی به درجه استادیاری رسیدم، پس از آن برای پژوهش فوق دکتری به کره جنوبی رفتم و در در سال 2015، در دانشگاه پیانتیک پژوهش پست دکتری‌ام را به پایان رساندم۔ موضوع پژوهش پست دکتری‌ام «کوروش کبیر در منابع کلیمیان» بود. از سال 2018 میلادی تا کنون رئیس موقت بخش فارسی در دانشگاه پیشاور هستم. به نظرم زبان فارسی فقط یک زبان نیست بلکه یک فرهنگ و تمدن غنی است. در این زبان ما شاهد زیبائی‌ها و ارزش‌های والای انسانی هستیم، از عطار گرفته تا سعدی و مولانا و حافظ تا شعرای مدرن مانند فریدون مشیری و سهراب سپهری هم باعث شده که من این زبان شیرین و این فرهنگ را خط مشی زندگی‌ام قرار دهم.

به‌نظر شما هدف از راه‌اندازی رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه پیشاور چه بوده است؟ و اینکه اهمیت راه‌اندازی این رشته در این دانشگاه در چیست؟
به نظر بندہ هدف از راہ‌اندازی رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاہ پیشاور نه تنها ترویج این زبان در این ایالت بودہ بلکه برای بقاء و پیشبرد زبان اردو این بخش را راہ‌اندازی کردند. همانطور که اطلاع دارید زبان فارسی پیشینه درخشان در شبه قارہ دارد. بعد از سلطه تیموریان که فارسی چهارصد سال زبان سلطنتی هند بود، پس از سقوط دورہ تیموریان زبان فارسی تا سال 1962 میلادی زبان رسمی ایالت چترال در شمال پاکستان بود و زبان علم و دانش در این کشور محسوب می‌شد، در دیوان و ادارات دولتی زبان فارسی رایج بود. همه مدارک قدیمی این منطقه به زبان فارسی نوشته شدہ است، حتی سرود ملی پاکستان نیز به زبان فارسی است. 60درصد واژہ‌های زبان اردو را فارسی تشکیل می‌دهد.

بدون زبان فارسی زبان اردو ناقص شمردہ می‌شود. همه کتاب‌های مهم دورہ تیموریان و قبل از آن در شبه قارہ به زبان فارسی نوشته شدہ است. شعرای این مرز و بوم همه فارسی زبان نبودند ولی شعر فارسی سرودہ‌اند. علامه اقبال لاهوری که شاعر ملی کشور پاکستان است 70 درصد شعرش به زبان فارسی است. پس از تاسیس پاکستان دولت تصمیم داشت زبان اردو را جاگزین زبان انگلیسی کند و برای غنی‌سازی زبان اردو یک ادارہ تاسیس شد که اسم آن را «مقتدرہ قومی زبان» گذاشتند. مسئولیت این ادارہ انتخاب واژگان فارسی برای غنی‌سازی زبان اردو بود و معادل واژہ‌ها و اصطلاحات زبان انگلیسی را به اردو ترجمه می‌کردند. بخش فارسی در سال 1955 میلادی در دانشگاہ تاسیس شد و در آن زمان تعداد دانشجویان خیلی زیاد بود. پس از سال 1979 اهمیت این زبان کاهش یافت.
چه اقداماتی در خصوص زبان فارسی در دانشگاه پیشاور تاکنون انجام شده است و چه برنامه‌ای برای آینده دارد؟
بخش فارسی دانشگاہ پیشاور تنها کرسی زبان فارسی در ایالت خیبر پختونخوا است که تاکنون زندہ ماندہ است. کرسی زبان فارسی از دانشکدہ‌های دولتی یواش یواش از بین رفته است و اکنون در دانشکده‌ها استاد زبان فارسی نیست. در بخش فارسی ما مقطع فوق لیسانس، پیش دکتری و دکتری داریم. علاوہ بر این دوره‌های کوتاہ‌مدت هم داریم که در سال دو بار راہ‌اندازی می‌شود. در دورہ‌های کوتاہ‌مدت تعداد دانشجویان زیاد است. زمامداران دانشگاہ پیشاور درصدد بستن این کرسی فارسی در دانشگاہ هستند و تلاش می‌کنند که دیگر استاد زبان فارسی استخدام نکنند. اساتیدی باز نشسته شدہ‌اند و پس از آن دانشگاہ تصمیم نگرفته است که استاد جدید استخدام کند.

از نظر شما چرا گسترش زبان فارسی در دانشگاه های «کشور پاکستان» اهمیت دارد؟
چون کشور پاکستان همسایه کشورهایی است که بیشتر آنان فارسی زبان‌اند. مرزهای غربی پاکستان با تاجکستان، افغانستان و ایران پیوسته است، مرزهای غربی را که بازرگانان از آن عبور می‌کنند از مرز پاکستان تا قفقاز و آسیای مرکزی همه فارسی زبان‌اند. پاکستان برای زندہ نگهداشتن هویت ملی خود به زبان و ادبیات فارسی و اسلامی نیاز دارد. اگر در آیندہ برنامه بازرگانی بین پاکستان و چین و کشورهای آسیای مرکزی (سی پیک) راہ‌اندازی شود، پاکستان نیازمند این زبان است. 70 درصد مردم افغانستان به زبان فارسی حرف می‌زنند. برای بهبود روابط حسنه با کشورهای همسایه مانند ایران، تاجکستان و افغانستان نیازمند روابط زبانی، فرهنگی و تاریخی هستیم. 
                       

شما چه موانع و مشکلاتی بر سر راه گسترش زبان فارسی در دانشگاه‌های پاکستان می‌بینید؟ و چه راهکاری برای رفع این مشکلات پیشنهاد می‌دهید؟
همان‌طور که قبلا گفته شد زبان فارسی در ایالت خیبر پختونخوا در وضعیت اسفبار قرار دارد. کتاب‌های درسی دیپلم، لیسانس و فوق لیسانس در بازار کتاب چاپ نمی‌شود. مسئولین دولت نیز علاقه‌مند چاپ کتاب‌های آموزشی زبان فارسی نیستند. خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران و مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان نیز علاقه‌مند چاپ کتاب‌های درسی در پاکستان نیستند.

آن عدہ اساتید زبان فارسی که در دانشکدہ‌های دولتی در شهرستان‌های مختلف ایالت بازنشسته می‌شوند، پس از آن دیگر استاد استخدام نمی‌شود. دانشکدہ‌های دولتی دچار کمبود استاد زبان فارسی هستند. سال‌های قبل خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در پیشاور به دانشجویان بخش فارسی مبلغ 25هزار روپیه در سال بورسیه می‌داد که پس از سال 2018 میلادی به دلیل تحریم‌های اقتصادی بنیاد سعدی پول بورسیه را به خانه فرهنگ جمهوری اسلامی در پیشاور نفرستادہ و به دانشجویان بورسیه نمی‌دهند. آن عدہ دانشجویان که از بخش فارسی فارغ‌التحصیل می‌شوند در بازار شغل نمی‌یابند.

دو سال قبل مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان با کمک کمیسیون آموزش عالی پاکستان برای نظر سنجی، حل معضلات زبان فارسی، راہ حل‌ها و آسیب‌شناسی زبان فارسی در پاکستان یک کنفرانس را در اسلام آباد برگزار کردند. از همه اساتید دانشگاه‌های ایالات مختلف راہ‌ حل پرسیدند که بندہ به چند نکته مهم اشارہ کردم که نکات مهم آن چاپ کتاب درسی زبان فارسی، تربیت مدرس و تاسیس کلاس‌های کوتاہ مدت در دانشکده‌های دولتی بود. در آن کنفرانس همه نشستند و گفتند و برخاستند و آن کنفرانس هیچ نتیجه‌ای نداد.
 
پس با این حساب تعداد کرسی‌های زبان فارسی و استادان این رشته در دانشگاه‌ها کاهش یافته است؟
در سال‌های اخیر تعداد اساتید در دانشگاہ پیشاور کاهش یافته است. اساتید زبان فارسی بازنشسته شدہ و جایگزین آن دیگر استاد استخدام نشدہ است. من تنها در بخش فارسی کلاس‌های زبان فارسی را ادامه می‌دهیم. یک خانم ایرانی تبار دکتر فاطمه موسوی‌پور مهرام که شوهرش پاکستانی است به من کمک می‌کند و بدون پول و حقوق در کلاس‌های کوتاہ مدت به دانشجویان زبان فارسی می‌آموزد. امسال در اثر کمبود استاد دانشگاہ تصمیم گرفت ثبت‌نام در مقطع پیش دکتریٰ و دکتریٰ در بخش فارسی را اعلام نکرد و تا سال آیندہ مقطع فوق لیسانس نیز بسته خواهد شد. فقط دورہ‌های آموزشی کوتاہ‌مدت که برای سه ماہ و شش ماہ است ادامه خواهد یافت. اگر وضعیت به همین منوال ادامه یابد ما شاهد انحلال بخش فارسی در این ایالت خواهیم بود۔

من سعی کردم و چندین‌بار با مسئولین خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، با سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در پیشاور و با وزیر آموزش عالی ایالتی ملاقات کردم و از آنها خواستم جلوی از بین رفتن این بخش در دانشگاہ پیشاور را بگیرند زیرا مسئولین دانشگاہ در تلاش برای از بین بردن یا ادغام کردن این بخش با بخش اردو هستند. بندہ تا کنون مانع این اقدام شدہ‌ام و ہر هر دری کوبیدہ‌ام و تلاش کردہ‌ام تا یگانه چراغ زبان فارسی در این دیار روشن بماند ولی این سبو، گر امروز نشکند فردا بشکند. دولت پاکستان و دانشگاہ پیشاور با مشکلات مالی روبرو هستند و شاید در آیندہ استاد فارسی استخدام نکنند. دولت افغانستان نیز علاقه‌مند به ترویج زبان فارسی نیست.  تنها امید و انتظار ما کشور جمهوری اسلامی ایران است که می‌تواند برای زندہ نگه داشتن کرسی‌های زبان فارسی در کشورهای مختلف سعی کند.

میزان استقبال از زبان فارسی در پاکستان چگونه است و این رشته بیشتر در بین چه گروه‌هایی رواج یافته است و دانشجوها در چه مقاطعی مشغول به تحصیل در این رشته هستند؟
از سال 2004میلادی تاکنون بخش فارسی دانشگاہ پیشاور سالی دوبار دورہ‌های کوتاہ‌مدت آموزش زبان فارسی را راہ‌اندازی کردہ که تعداد زیادی از دانشجویان مقطع و رشته‌های مختلف از آن استقبال کردہ‌اند. در کلاس‌های کوتاہ‌مدت تعدادی از پزشکان، مهندسان، اساتید دانشگاہ، شاعران و طلاب مدارس دینی شرکت می‌کنند. در دورہ‌های کوتاہ‌مدت ما کتاب‌های درسی را هر سال عوض می‌کنیم. گاهی کتاب آزفا تدریس می‌کنیم و گاهی آموزش زبان فارسی کتاب دکتر صفار مقدم و گاهی گلشن فارسی که چاپ پاکستان است. در هر ترم دورہ کوتاہ‌مدت تعداد دانشجویان بیش از 30 نفر است. امسال همه دانشگاہ‌‌های پاکستان مقطع لیسانس،چہار ساله را راہ‌اندازی کرده‌اند که در هر رشته مانند عربی، اردو، پشتو، اسلامیات و مطالعات منطقه‌ای یک واحد درسی در ترم سوم زبان فارسی است. در دانشکدہ‌های دولتی در ترم سوم برای تدریس زبان فارسی استاد فارسی نیست و در بیشتر دانشکدہ‌ها اساتید زبان اردو یک واحد درسی فارسی را به دانشجویان تدریس می‌کنند. اگر سفیر جمہوری اسلامی ایران در پاکستان با مسئولین آموزش و پرورش ملاقات کند و از دولت تقاضا کند که کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاہ‌ها و دانشکدہ‌ها زندہ بماند، خدمت بزرگی برای بقای این زبان در این دیار خواهد بود. امیدوارم که توسط این مصاحبه وضعیت اسفبار زبان فارسی در پاکستان به‌گوش مسئولین مخصوصا مسئول بنیاد سعدی آقای حداد عادل برسد تا این موضوع را پیگیری کردہ و اقدام عاجل کنند.