علی ططری، استاد دانشگاه الزهرا و تاریخ‌پژوه در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره کارآمدی و تاثیرگذاری سامانه «حافظه ملی ایرانیان» در ارائه خدمات به مخاطبان گفت: این سامانه باید در مدت زمان معینی بررسی و اشکال‌های آن مشخص و رفع شود. سامانه حافظه ملی ایرانیان بر چهار حوزه کتابخانهها، اسناد، نسخ خطی و آرشیوها فعالیت می‌کند. باید مدت مدیدی این سامانه را مورد آزمایش قرار بدهیم. از نظر من، این نگاه در حوزه اقتصادی که می‌گوید «بهترین نظر را مشتری می‌دهد» در این زمینه نیز کاربردی است؛ چراکه مخاطبان بهترین نظر را می‌دهند و پس از بررسی نظر مخاطبان می‌توان مشخص و جامع درباره این سامانه نظر قطعی داد.
وی درباره لزوم ایجاد دو سامانه سامانه حافظه ملی ایرانیان و سامانه نشریات ایران(سنا) برای تسهیل‌گری در کار پژوهشگران و اندیشمندان بیان کرد: محتوا ملی و مراکز اسنادی در کنسرسیوم بارگذاری می‌شود. در تجربه‌ای با عنوان «گروه‌های مهتاب» که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مستقر بود، 18 مرکز اسنادی و تاریخ‌پژوهی کشور -که دوره‌ای دبیر آن مجموعه بودم- همکاری نوشته شده‌ای در این زمینه داشتند که البته این همکاری در قالب پلتفرم یا سامانه نبود. این حرکت فرهنگی در مجموع فعالیت مثبت و مفیدی است، اما نحوه پیاده کردن و نحوه هماهنگی آن، مسائلی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.
به گفته ططری، مدیریت‌های تخصصی که می‌توانند صاحب‌نظر باشند و در عرصه فرهنگی برنامه‌های خود را ارئه کنند، نیازمند زمان طولانی برای فعالیت هستند و دو سامانه حافظه ملی ایرانیان و سنا نیز مشمول همین مساله‌اند؛ یعتی باید تداوم داشته باشند تا برپایه این تداوم، نقاط ضعف آن‌ها شناسایی و اصلاح شود.
پاندمی کرونا و تسریع فرایند دیجیتال‌سازی
یکی از اهداف سامانه حافظه ملی دیجیتالی کردن منابع آرشیو و اسناد است تا پژوهشگران بتوانند از راه‌دور به داده‌های مورد نیاز خود دست پیدا کنند. ططری در این‌باره توضیح داد: تحولات شگرف و عمیقی را در ارائه منابع و اطلاعات به مراجعه‌کننده پشت سر می‌گذاریم؛ به‌ویژه پس از شیوع کووید 19، نگاه فعلان به دسترسی‌ها تغییر کرد. درست یا غلط، بسیاری از مراکز اسنادی و آرشیوی برای قطع روند ابتلا به بیماری، تعطیل شدند.
ططری افزود: توقف کار در مراکز صدمه زیادی به حوزه پژوهش وارد کرد. باید توجه داشته باشیم، این مساله خیلی زود اثرات خود را نشان نمی‌دهد و دهه‌ها و سال‌ها بعد اثر خود را در جامعه خواهد گذاشت. در این روزها با مشکل نبود سهولت دسترسی پژوهشگران به منابع مواجه هستیم؛ اما نکته مثبتی که این جریان ایجاد کرد، این بود که بیشتر به‌سمت دیجیتال‌سازی و اشاعه منابع در فضای مجازی پیش برویم.
وی با تاکید بر اینکه کتابخانهها و مراکز نگهداری اسناد ناچار به ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال برای سهولت ارائه خدمات به پژوهشگران هستند، بیان کرد: ممکن است این بیماری حتی سال‌ها پس از پیداشدن واکسن، ادامه داشته‌باشد. آیا در این شرایط باید پژوهش تعطیل شود؟ در حوزه مسائل تاریخی، ایران سابقه‌ای چند هزارساله دارد و حافظه ملی، هویت‌یابی و حفظ هویت همگی میراث گذشتگان است.
ططری ادامه داد: نکته قابل توجه دیگر نیز بحث تولید سند است. باید تولیداتی از وضعیت کنونی داشته باشیم که آن هم متوقف شده و یا معطل مانده‌است که مراکز باید اعلام کنند در این دوران برای سهولت دسترسی پژوهشگران به منابع چه فعالیت‌هایی انجام داده‌اند.
به گفته این تاریخ‌پژوه، بیماری کرونا در جامعه باشد یا نباشد، کتابخانهها باید به سمت ارائه خدمات دیجیتالی بروند و اسناد و منابع را در اختیار پژوهشگران قراردهند، در غیر این صورت، جامعه با چالش‌های بزرگ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مواجه می‌شود.
ضرورت ارتباط شبکه‌ای مراکز کتابخانه‌ای
ططری با اشاره به لزوم ایجاد ارتباط شبکه‌ای میان مراکز و کتابخانهها گفت: مراکز باید با یکدیگر هماهنگ شوند. ما در کشورمان، همواره با چالش عدم ارتباط میان دستگاه‌های ذی‌ربط و کتابخانهها مواجه بودیم. هرگاه مدیری فهیم و اهل پژوهش در مراکز فعال بود، ارتباط میان دستگاه‌ها و کتابخانهها نیز برقرار بود، اما با تغییر مدیریت، همه مسائل تغییر می‌کرد. باید هماهنگی مشخصی میان نهادها و مراکز فرهنگی انجام شود تا تمامی منابع به صورت پایلوت در یک جایگاه مشخصی قرار بگیرند تا پژوهشگران به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.
به گفته این پژوهشگر بسیاری از مراکز اسناد و کتابخانه‌های دنیا به این سمت رفته‌اند که منابع خود را به‌صورت پولی یا رایگان، در دسترس قراردهند. اگر مرکزی به درآمد این اسناد نیازمند است، پس باید دسترسی به اسناد را پولی کند. سامانه آپ و سامانه‌هایی از این دست، بسیار زیاد شده‌است، اما این مساله را نباید به‌عنوان مانع، بر سر راه پژوهشگر و محقق قرار داد، البته کتابخانه ملی ایران، نقش مادرگونه‌ای در ارائه اسناد و آرشیو دارد و باید این رویکرد را ادامه دهد.
ططری با اشاره به موانعی که تا پیش از این، مانع ایجاد و تداوم طرح‌های ملی در این حوزه شده است، عنوان کرد: پیش از راه‌اندازی سامانه حافظه ملی ایرانیان، فعالان حوزه آرشیو و اسناد، اقداماتی برای سهولت دسترسی پژوهشگران به اسناد و منابع آرشیوی داشتند، اما هر کدام به دلایلی نیمه‌کاره باقی ماند. مجموعه‌ای از دلایل درباره اینکه چرا این سامانه و سامانه‌هایی در این سبک نمی‌توانند در طولانی مدت به کار خود ادامه دهند، وجود دارد. مشکلی که در نهادهای فرهنگی، اقتصادی و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، وجود دارد و کمتر به آن توجه می‌شود، این است که نگاه کوتاه‌مدت به جریانات موجود فرهنگی وجود دارد که این نگاه متاثر از کوتاه بودن دوره مدیریت‌ها است.
وی ادامه داد: تجربه نشان داده که در موارد مختلف، نگاه سلیقه‌ای مدیران بر تداوم جریان‌ها یا متوقف شدنشان، تاثیرگذار بوده‌است؛ به‌طوری‌که مدیری به برنامه‌ای مقید بوده و مدیر بعدی اعتقادی به ادامه آن برنامه نداشته و آن برنامه را به‌طور کلی منسوخ کرده‌است.
اجرای برنامه‌های فرهنگی، مستلزم پژوهش جدی است
این پژوهشگر حوزه تاریخ با اشاره به مشکلات اقتصادی که می‌تواند مانع ادامه فعالیت برنامه مدیران شود، گفت: بحث‌های اقتصادی و مسائلی از این دست، در ادامه برنامه‌ها تاثیر زیادی داشته‌است؛ چراکه اجرای برنامه‌های فرهنگی، مستلزم پژوهش جدی در این عرصه است. پیش از آن‌که نرم‌افزاری در این حوزه‌ها طراحی شود، مستلزم پژوهش گسترده است، اما معمولا برای این‌دست از پژوهش‌ها بودجه‌ای در نظر گرفته‌نمی‌شود. اکثرا نیز فعالیت‌هایی انجام می‌شود که به سهولت به نتیجه برسند. مدیران سطح بالا، اقداماتی آماری می‌خواهند، کارهایی که سریعا به نتیجه برسد و به‌دنبال مسائل کیفی نیستند؛ به ویژه در مراکز پژوهشی و علمی چراکه آن‌چیزی که موجب تحول و ماندگاری می‌شود، انجام اقدامی باتحقیق و با کیفیت است.
به گفته او مشکلات زیرساختی در بحث سامانه‌های کشور و مسائل نرم‌افزاری دلیل دیگری برای این موضوع است که هنوز به جایگاهی مشخص در حوزه استاندارد جهانی دست نیافته‌ایم.
چهارشنبه ۵ شهریور ۱۳۹۹ - ۱۱:۴۰
نظر شما