به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) چاپ دوم کتاب «امنیت اجتماعی شده؛ رویکرد اسلامی» نوشته اصغر افتخاری، دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) به کوشش گروه پژوهشی جامعه و امنیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد. 

کتاب حاضر، نتایج تحقیق یكی از پروژه‌های فاز اول منظومه تحقیقاتی طرح جامع مطالعات امنیت اجتماعی تحت عنوان «امنیت اجتماعی از دیدگاه اسلام» است كه هدف آن شناخت مفاهیم امنیت اجتماعی (جامعه‌ای) در چارچوب گفتمان اسلام و پیشنهاد اصول عملیاتی برای تقویت و تحكیم امنیت اجتماعی در جامعه اسلامی است. علیرغم فعالیت‌هایی كه در تبیین امنیت از دیدگاه اسلام شده است لیكن كمتر با مدل و روش علمی به این موضوع پرداخته شده است. تحقیق مذكور پس از دو سال تلاش علمی و تحقیق عمیق پایان یافته و گزارش پژوهشی آن توسط مجری تحقیق ارائه شده است.

دین اسلام بنابر تعریف عملیاتی اسلام، مركب از «مجموعه اعتقادات قلبی، باورهای عقلی و الگوهای رفتاری» است كه منطبق با تعریف ارائه شده از سوی حضرت علی (ع) می‌باشد. بر همین اساس منظور از اسلام، عبارت‌ است از مجموعه اصول مذكور در قرآن كریم، سنت و آنچه به اجماع از سوی بزرگان دین ارائه شده است.

در تحقیق حاضر، با توجه به محدودیت‌های زمان و منابع، تأكید اصلی بر مكتب تشیع قرار دارد. افزون بر آن چون تفاسیر متعددی از تشیع وجود دارد كه انجام تحقیق را دشوار می‌سازد، به منظور افزایش دقت بحث و امكان جمع‌نبودن موضوعات، تفسیر ارائه شده از سوی حضرت امام خمینی (ره) به دلیل جامعیت، به روز و كاربردی بودن آن مبنای بحث است.

به گفته مولف در مقدمه کتاب، ادبیات نظری غربی در مدل نظری و الگوی پرداخت علمی و برخی مؤلفه‌ها و شاخصه‌ها و نظریه‌ها و مفاهیم می‌تواند و می‌باید مورد بهره‌برداری قرار گیرند. لیكن متناسب با نیازهای جامعه ایرانی اسلامی بایستی مورد نقد و ارزیابی قرار گیرند. بنابراین این پروژه تحقیقاتی در كنار دو پروژه تحقیقاتی دیگر «تحلیل جامعه شناختی امنیت در ایران با تأكید بر رویكرد تاریخی» و «امنیت اجتماعی: مفاهیم، مؤلفه‌ها و نظریه‌ها» یك مدل نظری ایرانی اسلامی را در حوزه امنیت جامعه‌ای(Societal Security) پدید خواهند آورد.

مهم‌ترین هدفی كه در این تحقیق دنبال می‌شود طراحی یک مدل نظری برای یک مبحث اجتماعی در فضای دینی و توحیدی است.

نویسنده یادآور می‌شود که نكته بدیع و نوپدید این تحقیق پرداخت روش‌شناختی آن برای طرح مباحث دینی، الهی و توحیدی در حوزه‌های اجتماعی است كه نظریه‌های سكولار غربی فاقد این مزیت هستند.

در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: «اگر امنیت را از حیث كیفیت تأمین در سه سطح فرض كنیم؛ یك سطح از امنیت به صورت منفعل تأمین می‌شود؛ یعنی آسیب و ناامنی در جامعه ایجاد شده و نظام اجتماعی و سیاسی منفعلانه در جهت رفع و مقابله با آن اقدام می‌كند؛ مانند كشف جرائم و مجازات مجرمین كه عمدتاً دستگاه‌های انتظامی، اطلاعاتی و قضایی مسئول كنترل این ناامنی‌ها و تأمین امنیت هستند. سطح دیگری از امنیت به صورت پیشگیری تأمین می‌شود؛ یعنی قبل از بروز ناامنی، نظام اجتماعی و سیاسی، به‌صورت فعال وارد عمل شده و مانع از ایجاد مؤلفه‌های ناامنی می‌گردد. پیشگیری از وقوع جرم و اعمال مكانیزم‌های بازدارنده، نمونه‌هایی از این نوع تأمین امنیت است. سطحی دیگر از امنیت نیز وجود دارد كه به صورت فرافعال تأمین می‌شود، یعنی از رویكرد امنیت سلبی خارج و امنیت از نوع ایجابی آن تولید می‌شود. در واقع مؤلفه‌هایی كه در ارتقاء كیفیت زندگی افراد مؤثر است و نیز وصول جامعه به اهداف و ارزش‌های تعیین‌شده، در این رویكرد مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین برای تولید این نوع از امنیت نیاز بیشتری به تلاش فكری، علمی و پژوهشی است به‌طوریكه می‌بایست شاخصه‌ها و مؤلفه‌هایی را شناسایی یا طراحی كنیم كه نشان‌دهنده وضعیت جدید و مطلوب ‌باشد و بر اساس آن قادر به ارزیابی و پایش وضع موجود امنیت جامعه باشیم.

در سطوح اول و دوم، مسئولیت و نقش اصلی بر عهده دستگاه‌های انتظامی و قضایی است لیكن در سطح سوم نقش اصلی را دستگاه‌های سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در بخش‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایفا می‌نمایند. درصورتی ‌كه رویكرد كلی، تولید امنیت نباشد، ممكن است سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های كلان دستگاه‌های حاكمیت، خود مولد ناامنی باشد. بنابراین رویكرد تولید امنیت، نه تنها كیفیت زندگی اجتماعی را ارتقاء می‌دهد بلكه از تولید ناامنی‌ هم جلوگیری می‌نماید. ضمن آنكه بسیار كم‌هزینه‌تر از رویكرد مقابله با تهدید و ناامنی است.

به‌طور سنتی، انگیزه اصلی نظام‌های سیاسی، پرداختن به حوزه‌های بین‌الملل و ملی امنیت بوده است و به همین نسبت، بیشترین حجم فعالیت پژوهشی خود را در حوزه‌های دفاع، روابط بین‌الملل، امنیت ملی و سیاست خارجی متمركز كرده‌اند.

با ارزیابی و تحلیلی كه از وضعیت مطالعات امنیتی در كشور به‌عمل آمد، گروه پژوهشی جامعه و امنیت به دو نتیجه اساسی دست یافت. اول آنكه ما اغلب در كشور، در پرداختن به مباحث امنیتی، به صورت انفعالی عمل می‌كنیم. دوم اینكه در نظام اداری و امنیتی كشور، فعالیت‌های علمی، عمدتاً متمركز در حوزه امنیت ملی و آن ‌هم بیشتر در زمینه ترجمه و استفاده از مكاتب و نظریه‌های خارجی بوده است. درحالی‌كه با توجه به شرایط و ویژگی‌های خاص جامعه ایران، نیازمند تولید نظریه‌های بومی در سطوح مختلف امنیت و از جمله امنیت اجتماعی (جامعه‌ای) هستیم.

همچنین باید توجه داشت كه در مطالعات امنیتی نیازمند هر دو رویكرد توصیفی و تجویزی هستیم. در رویكرد توصیفی، اغلب درباره ماهیت پدیده‌ها و علت به‌وجودآمدن آن‌ها بحث می‌شود لیكن در رویكرد تجویزی، راهكارهایی برای آینده جهت تحقق اهداف و مدیریت امنیت در كشور ارائه می‌شود. مشكلی كه تاكنون وجود داشته آن است كه رویكردهای توصیفی در مراكز علمی و آكادمیك دنبال می‌شود و رویكردهای تجویزی منحصر به مراكز اجرایی است. بنابراین نوعی انفصال بین این دو حوزه ایجاد شده است. تحقیقات طرح جامع با توجه به جامعیت آن، درصدد برطرف نمودن این مشكل، حداقل در سطوح راهبردی، كلان و درازمدت است.»