به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خوزستان، مریم دانشگر استادیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پانزدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی به میزبانی دانشگاه شهید چمران اهواز در نشستی مجازی با عنوان «هویت ملی درکتاب‌های درسی» افزود: هویت ملی به عنوان یکی از عوامل اصلی پایدارهای نظام اجتماعی محسوب می‌شود که هرگونه تزلزل و تضعیف آن به بحران‌های ‌هویتی می‌انجامد و موجب بی‌ثباتی جامعه می‌شود.

دانشگر اضافه کرد: هویت ملی در ساختار آموزشی وبرنامه‌ای درسی ملل جایگاه ویژه‌ای دارد و با توجه به اجزای متعدد هویت ملی، ابعاد مشترک ،گوناگون و گاه متضادی را برای آن برشمردند. اما همه‌ آنها بر این باور هستند که زبان یکی از مهم‌‌ترین ابعاد هویت ملی و بعدهای دیگر آن شامل: سرزمین، تاریخ، دین سیاست، فرهنگ و میراث فرهنگی است.

وی با بیان اینکه هویت یک ارزش مقطعی نیست که برای آموزش آن  نیاز به زمان خاصی باشد، تاکید کرد: هویت ملی امری مستمر است که سه نهاد خانواده، مدرسه و جامعه درساختن آن نقش دارند و در این میان مدرسه نقش ویژه و کلیدی داشته  و چون زمان خاصی از عمر یک فرد را دراختیار دارد تاثیر زیادی بین سال‌های 6 تا 18 سالگی بر فرد می‌گذارد.

 عضو هئیت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با طرح این سوال که آیا مدرسه و نهاد آموزش و پرورش توانسته از فرصت طلایی 12 ساله خودش استفاده کند و زیربنای هویتی مستحکمی برای کودکان و نوجوانان بسازد؟ این‌گونه پاسخ داد: با توجه به نقش و اهمیت کتاب‌های درسی ، تاثیرگذاری آن‌ها و نظام آموزشی کتاب محور، ساختار متمرکز آموزشی برنامه‌های درسی، همه از یک مرکز ارائه می‌شود و تمام برنامه‌های درسی متکی بر کتابهای درسی هستند که به صورت واحد در سراسر کشور برای همه استان‌ها و شهرها تالیف می‌شوند و همه موظف‌اند براساس این برنامه آموزشی حرکت کنند.
 
وی در جواب این سوال که آیا کتاب‌های درسی نقشه تالیف و برنامه جامع درسی دارند و این کتاب‌ها با توجه به گستردگی و تاثیرگذاری فراوان دغدغه هویت ملی دارند؟ این چنین توضیح داد: در این جستار هویت زبانی را به عنوان زیر شاخه هویت ملی به سه شاخه : خط، زبان و ادبیات تقسیم کردیم و سه مولفه را در همه‌ی کتاب‌های 12 پایه دوره‌ی متوسطه اول و دوم در مجموع حدود 200 کتاب با موضوع جایگاه خط فارسی ، زبان فارسی و ادبیات فارسی در کتاب‌های درسی با تحلیل‌های کمی و کیفی مور توجه قرار دادیم.

پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سخنانی به  بررسی جایگاه خط فارسی پرداخت و گفت: برای بررسی این جایگاه  نیاز به شناسنده‌هایی داریم که مصداق‌های هویتی خط در کتاب‌های درسی را مشخص کنند و این شاخصه‌ها متشکل از: توجه به تاریخ خط در ایران و اشاره به انواع آن از آغاز تاکنون ، استفاده از نمونه‌های دستخط، هنر خوشنویسی ، نسخه‌های خطی، مکان‌های مرتبط با خط فارسی، استفاده از خط فارسی در معماری ایرانی و نمادهای خطی در تصاویر هستند.

وی ضمن ارائه مثالی از استفاده خط در کتاب‌های درسی بیان کرد: استفاده از هنر خوشنویسی در کتاب ریاضی سوم دبستان  و مولف به صورت آشکار و هنرمندانه از یک کتیبه فارسی استفاده کرده و شعر زیبا از نظر محتوایی ارزشمند و اِلمان بصری دارد. پر مسلم این کتاب برای دانش آموز کلاس سوم دبستان بسیار تاثیرگذار است و به شیوه غیر مستقیم در یکی از سوالات ریاضی مطرح شده که کار با ارزشی است و چه خوب بود که در کتاب‌های درسی دیگر از این مولفه‌ها استفاده شود.

استادیار فرهنگستان زبان زبان و ادب فارسی ضمن انتقاد از توجه نکردن به نسخه‌های خطی در کتاب‌های درسی اذعان داشت: نسخه‌های خطی فارسی ارزشمند و گنجینه‌های گران بهایی هستند که در تمام کتابخانه‌های جهان نمونه‌ها و پراکندگی‌های آنان دیده می‌شود. از هزار سال تاریخ کتابت نسخه‌های خطی موجود، آثاری در زمینه‌های ریاضی،گیاه شناسی، طب، شعرفارسی، ادبیات، فقه و مسائل مختلفی  وجود دارد؛ اما متاسفانه در 12 سال تحصیلی کمتراز 5 مورد به نسخه‎‌های خطی اشاره شده در حالی‌که دانش‌آموز کلاس اول می‌تواند این مساله را به طور ملموس درک و با ارزش خط و زبان فارسی آشنا شود.

وی در ادامه به بررسی تعداد 39 کتاب ابتدایی در 6 پایه اول اشاره  کرد و گفت: در این بررسی، از  مجموع 3 هزار و 621  صفحات کتاب، نشانه‌های متنی و تصویری 159  مورد و نشانه‌های خطی تعداد 11 مورد بوده و مجموع کتاب‌ها دارای هفت هزار و 382 تصویر است و مولفان نسخه‌های خطی از این ظرفیتی که در اختیارشان قرار داشته فقط از 159 مورد استفاده کرده‌اند. در این مقایسه کتاب‌های دوره ابتدایی سیر تصاعدی و نزولی نامرتبی دارند و کتاب‌های پایه سوم بیشترین استفاده و پایه اول کمتر مورد توجه  بوده است و در میان کتاب‌ها، در مطالعات اجتماعی بهترین دقت‎‌ها انجام شده و توجه به نسخه‌ خطی کمترین میزان و بهره بردن از خط و نمادهای خطی بیشترین شاخص را داشته است.

دانشگر با تاکید بر این موضوع که جایگاه زبان فارسی در کتاب‌های درسی نیز در این 39 کتاب بررسی شده و همان نتیجه نسخه‌هایی خطی را دنبال کرده‌اند، عنوان کرد: در شاخه زبان فارسی در کتاب‌های درسی نبود  توجه به شاخص‌هایی چون: زبان‌های ایرانی در دوره‌ باستانی، میانه و نو، نبود توجه به زبان‌های محلی، گویش‌ها و لهجه‌ها که با وجود جمعیت زیاد دو زبانه یا چند زبانه‌ها به عنوان مساله مهم و احترام به فرهنگ اقوام و آموزش در نظر گرفته نشده است.

وی نبود توجه به بناها و مشاهیر و آثار مرتبط با زبان فارسی، نام گزینی (کاربرد نام و نام خانوادگی در متن کتاب‌های درسی) و استفاده از برابرهای فارسی به جای واژه‌های بیگانه را  از دیگر شاخص‌های استفاده نشده در زبان فارسی برشمرد.

عضو هئیت علمی زبان و فرهنگ ادب فارسی شاخه سوم هویت زبانی زیر مجموعه هویت ملی در کتاب‌های درسی را جایگاه ادبیات فارسی دانسته و بیان کرد: در شاخه ادبیات فارسی نیز نبود توجه به افتخارات و رویدادهای ادبی، آثار ادبی فارسی (باستان، میانه و نو)، اشاره نشدن به ادبیات محلی، گویشی و فولکوریک، استفاده نشدن از مکان‌های مرتبط با ادبیات فارسی و به کار نبردن نوشته‌های منظوم، متون ادبی، شعر و نثر در کتا‎ب‌های درسی از جمله شاخص‌های استفاده نشده هستند.  
 
وی در پایان یادآور شد: در نتیجه این پژوهش تعیین شد که تالیف کتاب‌های درسی براساس سلیقه، پیروی نکردن از سیاست زبانی واحد، نداشتن نقشه‌ تالیف و راهنمای برنامه جامع درسی، ضعف تالیف و تشویش زبانی، توجه نکردن به علاقه‌های زبانی و ادبی کودکان و نوجوانان، نبود خط آموزشی مناسب کودکان و استفاده نکردن از تصویرگران حرفه‌ای کودک و نوجوان و مشاوره متخصصان دانشگاهی به صورت واقعی، نبود برنامه در بحث هویت ملی و غافل بودن از آن به عنوان مهم‌ترین چالش و موانع در کتابهای درسی به شمار می‌آیند. این بررسی در سال 1397 انجام شد و تاکنون هیچ تغییری در کتاب‌ها اعمال نشده و در کتاهای جدید نیز این مشکلات همچنان ادامه دارد.