به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، محمدرضا خالصی استاد دانشگاه، نویسنده، پژوهشگر و حافظ‌شناس امروز شنبه ۱۷ مهرماه در نشست حافظشناسیاز سری برنامه‌های روز بزرگداشت حافظ در حافظیه، با طرح این سوال که «آیا حافظ را می‌توان در جرگه وحدت وجودیان دانست؟»، گفت: تاکنون پاسخ‌های فراوانی به این موضوع داده شده است و این مطلب موافقان و مخالفان بسیاری نیز دارد که هر کدام برای خود ادله‌هائی می‌آورند.
این حافظ شناس سپس ادامه داد: ابن عربی پایه‌گذار مکتبی شهودی – فکری در عرفان است و من پیش از این در کتاب‌های خود به بعضی اندیشه‌های کلیدی او پرداخته و مستدل بیان کرده‌ام که پیش از او بعضی از این اندیشه‌ها در عرفان مکتب شیراز به جد وجود داشته و عارفان نامی این خطه اصول و مبانی این محورهای فکری را بنیان نهاده و تبیین و تشریح کرده‌اند که بدان این‌جا نمی‌پردازم کسانی که علاقه‌مندند بدان کتاب‌ها رجوع کنند.
سپس خالصی به تشریح مبانی فکری ابن عربی پرداخت و گفت: نظام فکری محی‌الدین تنها بر عقل محض و علوم حصولی صرف بنیان نهاده نشده است بلکه بنیان‌های فکری وی در بسیاری از موارد بر بن‌مایه‌های شهود و علم حضوری و تجارب عرفانی است که من پیش از این در سخنرانی‌های متعدد درباره تجربه عرفانی سخن گفته‌ام بنا شده است.
این استاد دانشگاه سپس ادامه داد: اصطلاح‌پردازی‌های ابن عربی در عرفان اسلامی شگفت‌انگیز است و مکتب عرفانی او مبتنی بر سلوک، کشف و تجارب عرفانی است که در یک نظام استوار فکری بنا شده است بدون شناخت این اصطلاحات نه می‌توان از شناخت افکار او سخن گفت و نه به تجارب او دست یافت.
وی به صورت مختصر درباره وحدت وجود، نظریه خلع و لبس، عشق، وحدت یا کثرت موجود، احدیت و واحدیت، اسم و مسمی، حضرات خمس، فیض اقدس و فیض مقدس، حقیقت محمدیه، انسان کامل و ولایت توضیحاتی را ارائه داد و در ادامه گفت: شواهد تاریخی حاکی از آن است که در زمان حافظ، در شیراز اندیشه‌های ابن عربی به شدت وجود دارد و مورد اقبال و استقبال اندیشمندان این شهر است.
این پژوهشگر در ادامه گفت: از کسانی که در این زمان به اندیشه‌های ابن عربی معتقدند و در گسترش فکری او تلاش می‌کنند می‌توان به امین‌الدین بلیانی عارف مشهور وحدت وجودی که مورد ستایش خواجه است نام برد و گفت حافظ بسیاری از ابیات او را مستقیماً اقتباس کرده و دیوان خویش به کار برده است.
وی سپس به تشریح اندیشه‌های وحدت وجود بلیانی اشاره کرد و توضیح داد و بعد از آن به اندیشه‌های وحدت وجودی خواجوی کرمانی شاعر مشهور و همزمان حافظ پرداخت و افزود: خواجو از معتقدان بلیانی است و او را قطبِ یگانه و سرّ الله فی ارضه و سرّ خود می‌نامد و از نزدیکی زبان حافظ با خواجو سخن گفت و شواهدی بر این موضوع آورد و به اهم اندیشه‌های وحدت وجودی خواجوی کرمانی پرداخت.
خالصی سپس به بررسی و واکاوی اندیشه‌های وحدت وجودی «سلمان ساوجی» شاعر مورد علاقه حافظ پرداخت و گفت: سلمان در شیراز بوده و در دربار فرمانروایان فارس و ایلکانان بود، حافظ غزل‌های او را استقبال کرده و او را ستوده است.
وی سپس به استقبال‌ها و نزدیکی‌های اندیشه این دو شاعر پرداخت و پس از این به اوحدی مراغه‌ای اشاره داشت و در رابطه او و حافظ و از «میرسید شریف جرجانی» نام برد ادیب، عارف، حکیم، زبان‌شناس و فیلسوف سخن گفت و به تألیفات او اشاره کرد و ادامه داد: بعضی حافظ را مصاحب و یا شاگرد میرسیدشریف دانستند و این نکته که میر بر این باور بود، شعر حافظ همه الهامات غیبی و حدیث قدسی و لطائف حکمی و نکات قرآنی است.
خالصی در ادامه به رساله «التعریفات» میر پرداخت و کلیدواژه‌های مکتب ابن عربی را در این رساله تشریح کرد.
این استاد دانشگاه از «بابا رکن‌الدین شیرازی» عارف قرن هشتم و هم‌عصر حافظ و شرح فصوص الحکم او نیز یاد کرد و از ارتباط نزدیک او با امین‌الدین بلیانی سخن گفت.
او سپس عنوان کرد: در «شد الازار» آمده است که در مجلس مولانا قوام‌الدین ممدوح حافظ اشعار ابن فارض خوانده و تشریح و توضیح داده می‌شده و سپس به اشتراکات فکری ابن فارض و حافظ پرداخت.
خالصی هم‌چنین به حضور شارحان فصوص در شیراز زمان حافظ پرداخت و از رساله «الاحدیه اوحدالدین بلیانی» نام برد که حتی تا مدت‌ها این رساله به ابن عربی منسوب بوده است و از «عزیز‌الدین نسفی» سخن راند که از بزرگ‌ترین نویسندگان وحدت وجودی است و مفاهیم فکری او و ابن عربی را تشریح کرد و گفت: او در سال 680 هجری 50 سال پیش از حافظ در فارس و شیراز بوده و اینکه استاد اول او «نجیب‌الدین علی بن بزغش شیرازی» است اشاره کرد و گفت: در مورد افکار او در کتاب مکتب عرفانی شیراز مفصل سخن گفته است.
وی از «عبدالرزاق کاشانی» شارح مشهور فصوص‌الحکم یاد کرد و به بهره‌برداری‌های او از روزبهان ثانی و از استفاده او از «شیخ معین‌الدین ابوذرجنید کثکی» که در مقبره شیخ کبیر ابن خفیف شیرازی مدفون است و استاد دیگر او ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی نام برد و گفت: در همان زمان در حلقه مشایخ شیراز فصوص‌الحکم تدریس می‌شده است از «مولانا نورالدین عبدالقادر» معروف به حکیم نام برد و تدریس فصوص توسط او در شیراز که در سال 698 در شیراز درگذشته است.
خالصی در ادامه به اشعار حافظ استشهاد جست و به شواهدی از اشعار او که تم و اندیشه وحدت وجودی دارند اشاره مفصلی کرد و در آخر به تشابهات اشعار ابن عربی و حافظ پرداخت.
یادآور می‌شود: در ادامه سلسله نشست‌های «سرای اهل قلم» به مناسبت بیست و پنجمین کنگره یادروز حافظ، مصطفی ندیم با موضوع «حافظ و زمانه او» به سخنرانی می‌پردازد و سپس چهارشنبه 21 مهرماه «ایران باستان در شعر حافظ» توسط علی امینی تبیین خواهد شد.
این حافظ شناس سپس ادامه داد: ابن عربی پایه‌گذار مکتبی شهودی – فکری در عرفان است و من پیش از این در کتاب‌های خود به بعضی اندیشه‌های کلیدی او پرداخته و مستدل بیان کرده‌ام که پیش از او بعضی از این اندیشه‌ها در عرفان مکتب شیراز به جد وجود داشته و عارفان نامی این خطه اصول و مبانی این محورهای فکری را بنیان نهاده و تبیین و تشریح کرده‌اند که بدان این‌جا نمی‌پردازم کسانی که علاقه‌مندند بدان کتاب‌ها رجوع کنند.
سپس خالصی به تشریح مبانی فکری ابن عربی پرداخت و گفت: نظام فکری محی‌الدین تنها بر عقل محض و علوم حصولی صرف بنیان نهاده نشده است بلکه بنیان‌های فکری وی در بسیاری از موارد بر بن‌مایه‌های شهود و علم حضوری و تجارب عرفانی است که من پیش از این در سخنرانی‌های متعدد درباره تجربه عرفانی سخن گفته‌ام بنا شده است.
این استاد دانشگاه سپس ادامه داد: اصطلاح‌پردازی‌های ابن عربی در عرفان اسلامی شگفت‌انگیز است و مکتب عرفانی او مبتنی بر سلوک، کشف و تجارب عرفانی است که در یک نظام استوار فکری بنا شده است بدون شناخت این اصطلاحات نه می‌توان از شناخت افکار او سخن گفت و نه به تجارب او دست یافت.
وی به صورت مختصر درباره وحدت وجود، نظریه خلع و لبس، عشق، وحدت یا کثرت موجود، احدیت و واحدیت، اسم و مسمی، حضرات خمس، فیض اقدس و فیض مقدس، حقیقت محمدیه، انسان کامل و ولایت توضیحاتی را ارائه داد و در ادامه گفت: شواهد تاریخی حاکی از آن است که در زمان حافظ، در شیراز اندیشه‌های ابن عربی به شدت وجود دارد و مورد اقبال و استقبال اندیشمندان این شهر است.
این پژوهشگر در ادامه گفت: از کسانی که در این زمان به اندیشه‌های ابن عربی معتقدند و در گسترش فکری او تلاش می‌کنند می‌توان به امین‌الدین بلیانی عارف مشهور وحدت وجودی که مورد ستایش خواجه است نام برد و گفت حافظ بسیاری از ابیات او را مستقیماً اقتباس کرده و دیوان خویش به کار برده است.
وی سپس به تشریح اندیشه‌های وحدت وجود بلیانی اشاره کرد و توضیح داد و بعد از آن به اندیشه‌های وحدت وجودی خواجوی کرمانی شاعر مشهور و همزمان حافظ پرداخت و افزود: خواجو از معتقدان بلیانی است و او را قطبِ یگانه و سرّ الله فی ارضه و سرّ خود می‌نامد و از نزدیکی زبان حافظ با خواجو سخن گفت و شواهدی بر این موضوع آورد و به اهم اندیشه‌های وحدت وجودی خواجوی کرمانی پرداخت.
خالصی سپس به بررسی و واکاوی اندیشه‌های وحدت وجودی «سلمان ساوجی» شاعر مورد علاقه حافظ پرداخت و گفت: سلمان در شیراز بوده و در دربار فرمانروایان فارس و ایلکانان بود، حافظ غزل‌های او را استقبال کرده و او را ستوده است.
وی سپس به استقبال‌ها و نزدیکی‌های اندیشه این دو شاعر پرداخت و پس از این به اوحدی مراغه‌ای اشاره داشت و در رابطه او و حافظ و از «میرسید شریف جرجانی» نام برد ادیب، عارف، حکیم، زبان‌شناس و فیلسوف سخن گفت و به تألیفات او اشاره کرد و ادامه داد: بعضی حافظ را مصاحب و یا شاگرد میرسیدشریف دانستند و این نکته که میر بر این باور بود، شعر حافظ همه الهامات غیبی و حدیث قدسی و لطائف حکمی و نکات قرآنی است.
خالصی در ادامه به رساله «التعریفات» میر پرداخت و کلیدواژه‌های مکتب ابن عربی را در این رساله تشریح کرد.
این استاد دانشگاه از «بابا رکن‌الدین شیرازی» عارف قرن هشتم و هم‌عصر حافظ و شرح فصوص الحکم او نیز یاد کرد و از ارتباط نزدیک او با امین‌الدین بلیانی سخن گفت.
او سپس عنوان کرد: در «شد الازار» آمده است که در مجلس مولانا قوام‌الدین ممدوح حافظ اشعار ابن فارض خوانده و تشریح و توضیح داده می‌شده و سپس به اشتراکات فکری ابن فارض و حافظ پرداخت.
خالصی هم‌چنین به حضور شارحان فصوص در شیراز زمان حافظ پرداخت و از رساله «الاحدیه اوحدالدین بلیانی» نام برد که حتی تا مدت‌ها این رساله به ابن عربی منسوب بوده است و از «عزیز‌الدین نسفی» سخن راند که از بزرگ‌ترین نویسندگان وحدت وجودی است و مفاهیم فکری او و ابن عربی را تشریح کرد و گفت: او در سال 680 هجری 50 سال پیش از حافظ در فارس و شیراز بوده و اینکه استاد اول او «نجیب‌الدین علی بن بزغش شیرازی» است اشاره کرد و گفت: در مورد افکار او در کتاب مکتب عرفانی شیراز مفصل سخن گفته است.
وی از «عبدالرزاق کاشانی» شارح مشهور فصوص‌الحکم یاد کرد و به بهره‌برداری‌های او از روزبهان ثانی و از استفاده او از «شیخ معین‌الدین ابوذرجنید کثکی» که در مقبره شیخ کبیر ابن خفیف شیرازی مدفون است و استاد دیگر او ابوالحسن مسعود بن محمود شیرازی نام برد و گفت: در همان زمان در حلقه مشایخ شیراز فصوص‌الحکم تدریس می‌شده است از «مولانا نورالدین عبدالقادر» معروف به حکیم نام برد و تدریس فصوص توسط او در شیراز که در سال 698 در شیراز درگذشته است.
خالصی در ادامه به اشعار حافظ استشهاد جست و به شواهدی از اشعار او که تم و اندیشه وحدت وجودی دارند اشاره مفصلی کرد و در آخر به تشابهات اشعار ابن عربی و حافظ پرداخت.
یادآور می‌شود: در ادامه سلسله نشست‌های «سرای اهل قلم» به مناسبت بیست و پنجمین کنگره یادروز حافظ، مصطفی ندیم با موضوع «حافظ و زمانه او» به سخنرانی می‌پردازد و سپس چهارشنبه 21 مهرماه «ایران باستان در شعر حافظ» توسط علی امینی تبیین خواهد شد.
نظر شما