عملیات محرم از عملیاتهای برون‌مرزی ایران بود، زیرا علاوه بر طرح آزادسازی اراضی اشغالی ایران در ناحیة مرزی فکه، پیشروی در خاک دشمن نیز برنامه‌ریزی شده بود. منطقة عملیاتی محرم در غرب عین‌خوش، از شرق به رودخانة دویرَج و از غرب به ارتفاعات مرزی حمرین محدود بود. درواقع این عملیات ادامه عملیات فتح‌المبین بود و در صورت پیروزی می‌توانست اهداف آن را تکمیل کند. ایران از 20 مهر 1361 کار جابه‌جایی یگان‌‌ها را برای اجرای عملیات آغاز کرد. 26 مهر برابر با اول ماه محرم بود و بر همین اساس عملیات را محرم نامیدند.
با فرا رسیدن سالروز عملیات محرم، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده تا پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب منتشرشده معرفی کرده و شرح مختصری از هرکدام ارائه نماید.
1- تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق ـ جلد سوم تنبیه متجاوز (فصل اول: تحول اساسي در صحنه نبرد (1361 -1362))
کتاب «تنبیه متجاوز» جلد سوم از مجموعه پنج جلدی تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق به نویسندگی حسین اردستانی می‌باشد. محور اساسی بحث در این جلد دلایل ورود رزمندگان مدافع اسلام به خاک عراق و استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مورد استفاده آنها در تنبیه متجاوز می‌باشد. در این کتاب، ابعاد گوناگون جنگ از آغاز عملیات رمضان در تیر ماه 1361 تا فروردین 1367 (شش سال) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در کتاب «تنبیه متجاوز» مسائل مربوط به جنگ از تیر 1361 تا فروردین 1367 با تاکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری در این زمینه را شامل می‌شود.
این کتاب از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی 1361 تا 1362 را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند 1362 تا دی 1364 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازبینی شده است.
فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن 1364 تا فروردین 1366 را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین 1366 - فروردین 1367 است.
در پایان کتاب نیز از مباحث طرح شده نتیجه گیری شده است.
.png)
2- تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول) (فصل پنجم: ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر)
کتاب «تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول)» اولین کتاب جامع درباره تاریخ جنگ تحمیلی است که تمام مباحث جنگ را از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تا سقوط صدام مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. این کتاب دو جلدی دارای ده فصل است که تاریخ و تحولات جنگ عراق با ایران را به‌صورت موشکافانه مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در این کتاب به چرایی آغاز جنگ توسط صدام حسین پرداخته شده است و دلیل عدم آمادگی ایران را برای جلوگیری از بروز جنگ مورد بررسی قرار داده است.
در سایر فصل‌ها تمام فراز و نشیب‌ها و تحولات دوران جنگ مورد بررسی قرار گرفته و همه عملیاتهای مهمی را که جمهوری اسلامی ایران برای بیرون راندن ارتش متجاوز عراق از سرزمین‌های اشغالی با کمک نیروهای مسلح و مردم داوطلب انجام داده است، تشریح و تجزیه و تحلیل کرده است.
عملیاتهای مهمی مثل شکست حصر آبادان، آزادسازی بستان، رسیدن به مرز فکه، فتح خرمشهر و عبور قوای ایران از اروند رود و بازگرداندن لبه تیز جنگ به سوی صدام نیز به طور مشروح در این کتاب بررسی شده‌اند. در این کتاب به جنگ شهرها، جنگ نفتکشها، بکارگیری سلاح‌های شیمیایی توسط عراق، ماجرای مک‌فارلین و جنگ آمریکا با ایران در خلیج‌فارس نیز پرداخته شده است.
3- روند جنگ ایران و عراق (جلد اول) (فصل پنجم)
در کتاب «روند جنگ ایران و عراق ـ جلد اول»، حوادث و رویدادهای جنگ ایران و عراق، از دیدگاه یک فرمانده و پژوهشگر دفاع مقدّس بررسی و تحلیل شده است. این اثر در ده فصل تدوین شده که طی دو جلد به چاپ رسیده است. در جلد دوم اثر، عملیاتهای والفجر 5 و 6، خیبر، بدر، والفجر 8، کربلای 3، فتح 5، والفجر 10 و مرصاد ذکر شده است. موضوعاتی مانند جنگ شهرها، جنگ نفتکشها، حملات شیمیایی عراق، مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی و … نیز در پایان اثر درج شده است.
در ضمن این کتاب در بیست و پنجمین دوره انتخاب کتاب فصل؛ مهرماه 1392 و همچنین سی و یکمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران؛ بهمن 1392 شایسته تقدیر شناخته شد.
.jpg)
4- جنگ الکترونیک (روایت علی اسحاقی) (جلسه هشتم: مبانی تحلیل اطالعات)جنگ الکترونیک
جرقه شکل‌گیری واحد شنود وقتی زده شد که علی اسحاقی بیسیم روشن عراقی‌ها را در منطقه دارخوین به غنیمت گرفت. عملکرد موفق واحد شنود تا عملیات فتح‌المبین، سبب شد تا این واحد نوپا با نام واحد جنگ الکترونیک از عملیات بیت‌المقدس تا پایان جنگ نقش‌آفرینی کند. از جمله مأموریت‌های جنگ الکترونیک رصد کردن فعالیتهای ارتش عراق از خط مقدم تا بغداد بود. علی اسحاقی در 27 جلسه گفت وگو، شکل گیری، توسعه و مأموریت‌های این واحد تا سال 1365 و بخشی از لایه‌های پنهان این دوران تاریخ‌ساز را بازگو می‌کند.
5- در مسیر پیروزی (روایت مرتضی قربانی) (جلسه شانزدهم: عملیات محرم)
کتاب «در مسیر پیروزی» حاصل 16 جلسه گفت‌وگو با سردار مرتضی قربانی است که در سال‌های 1388 تا 1391 انجام‌شده است.
قربانی در بسیاری از عملیاتهای دفاع مقدس با رشادت و شجاعت تمام در خطوط مقدم و نزدیک‌ترین مکان به نیروهای دشمن حضور یافت و ضمن اداره کردن نیروهایش، رزمندگان را به مقاومت در مقابل دشمن و پایمردی در موقعیت‌های مختلف، تشویق و تهییج کرد.
توصیف حماسه‌های مدافعان شهر و مظلومیت رزمندگان از نقاط عطف روایت قربانی از آن روزهای پرافتخار اما تلخ تاریخ جنگ است.
حضور مردم آبادان در منطقه عملیاتی تنها ساعتی پس از شکست ارتش عراق در شرق رودخانه کارون در عملیات ثامن‌الائمه، چگونگی مقابله با پاتک واحد زرهی دشمن از طریق پل سابله برای بازپس‌گیری شهر بستان در عملیات طریق‌القدس، فرورفتن تانک‌های عراقی در باتلاق دشت سندال در حین عملیات فتح‌المبین و مقاومت جانانه نیروهای تیپ کربلا در محدوده پل نو در غرب خرمشهر برای جلوگیری از فرار یک لشکر عراقی که در خرمشهر مستقر بود، بخش‌هایی از روایت خواندنی مرتضی قربانی در تشریح عملیاتهای دوره آزادسازی مناطق اشغال‌شده خوزستان است.
عبور از مرز با هدف تنبیه متجاوز و اجرای عملیات رمضان در مناطق شرق بصره، توضیح درباره عملکرد تیپ کربلا در عملیات رمضان و ناکامی در این عملیات، قسمت دیگری از روایت قربانی است که در آن، برخی از واقعیت‌های صحنه نبرد و فضای ذهنی فرماندهان در آن زمان تشریح شده است. پایان گفت‌وگوها با سردار قربانی به عملیات محرم اختصاص یافت که در ارتفاعات مرزی حمرین برای برون‌رفت از فضای پس از عملیات رمضان انجام شد.
.png)
6-از شرق بصره تا مهران (جلد دوم) (روایت سید یحیی صفوی) (جلسه سی‌ویکم: عملیاتهای مسلم‌بن‌عقیل و محرم)
سردار سرلشکر دکتر سید یحیی (رحیم) صفوی از فرماندهان عالی دوران دفاع مقدس به شمار میرود. شایان ذکر است که مجموعه تاریخ شفاهی ایشان یک دوره سه جلدی است که در جلد اول آن با نام از سنندج تا خرمشهر به دوران دانشجویی و مبارزات قبل از انقلاب ایشان و نقش بارزشان در آزادسازی سنندج و همچنین عملیات موفقیت آمیز دوره آزادسازی تا عملیات بیت‌المقدس پرداخته و جلد دوم با عنوان از شرق بصره تا مهران به تشریح عملیات دوران دفاع مقدس از سال 1361 تا 1365 یعنی عملیات رمضان تا عملیات کربلای 2 اختصاص یافته است در جلد سوم نیز به مسائل و عملیات های دو سال آخر جنگ و موضوع پذیرش 598 پرداخته خواهد شد.
7- مخابرات در جنگ (روایت مهدی شیرانی‌نژاد) (جلسه هشتم: ساختار جدید مخابرات در عملیات بیت‌المقدس (رزم با پدر در عملیات محرم))
این کتاب حاصل 27 جلسه گفت‌وگوی «یحیی نیازی» با «مهدی شیرانی‌نژاد» جانشین واحد مخابرات در دوران هشت ساله جنگ ایران و عراق است. شیرانی‌نژاد که در شکل‌گیری، توسعه، تجهیز و مأموریت‌های این واحد حضور پیوسته‌ای داشته، دانسته‌ها و مشاهدات خود را از این دوران را روایت کرده است.
.png)
8- اطلس ایلام در جنگ (فصل چهارم: دهلران ـ موسیان ـ فکه (ج) آزادسازی))
كتاب «ایلام در جنگ» جلد سوم مجموعه اطلس راهنما است كه ساختار اصلی آن بر شالوه‌ای از اطلاعات جامع همراه با نقشه، عكس، جدول و نمودار بنا شده است و نگاهی كلی دارد به تاریخچه و جغرافیای استان ایلام و نبردهایی كه در دوران جنگ هشت ساله در این استان رخ داد.
این كتاب از شش فصل تشكیل شده است در فصل اول با عنوان «تاریخچه و جغرافیای سیاسی ایلام» به ایلام به ترتیب در دوره‌های تاریخی مادها، صفوی و دوره معاصر اشاره دارد و سپس به شرح مختصری از موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی این استان می‌پردازد.
در فصل دوم با عنوان «تاریخچه منازعات در دوران معاصر»، به تاریخچه منازعات در محدوده ایلام و سپس به وضعیت ایلام در بحران پس از انقلاب اسلامی می‌پردازد. در فصل‌های سوم، چهارم و پنجم با عناوین «صالح آباد - میمک»، «دهلران ـ موسیان ـ فكه» و «مهران»، به گزارش هجوم دشمن به این مناطق اختصاص یافته است. در این فصل‌ها، بازیابی و آماده‌سازی نیروهای خودی و عملیاتهای آزادسازی، به اختصار بیان شده است. فصل ششم با نام «پایان جنگ»، به حوادثی كه در دهلران و مهران در آستانه پذیرش قطعنامه 598 رخ داده، اشاره داشته و سپس به شرح حملات عراق به ایلام، بعد از پذیرش قطعنامه 598 و واكنش مردمی و نیروهای انقلابی در مقابل این تهاجم در چهار محور ایوان، ایلام، مهران و دهلران می‌پردازد. پایان این فصل هم به پذیرش مجدد قرارداد مرزی 1975 الجزایر بعد از گذشت دو سال از جنگ اختصاص دارد.
9- اطلس لشکر 17 علی بن ابیطالب (ع) در دوران دفاع مقدس (فصل سوم: شکوفایی یگان)
لشکر 17 علی ابن ابیطالب (ع) یکی از مهمترین یگان‌های رزمی و قدرتمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. این یگان در طول هشت سال دفاع مقدس، در 17 نبرد مستقیم، سه نبرد تحت امر و 28 عملیات پدافندی در جبهه شمال غرب و جنوب، نقش موثری ایفا کرد.
در این کتاب در هفت فصل، خلاصه‌ای از عملکرد آفندی لشکر در هشت سال دفاع مقدس به تصویر کشیده است، به‌طوری‌که از چگونگی تاسیس و گسترش یگان از عملیات محرم تا والفجر4 بیان شده است و نیز به عملکرد لشکر، در عملیاتهای خیبر، بدر، عاشورای 2 و والفجر 8 و در مورد کارنامه موفق لشکر در عملیاتهای کربلای 1 تا 5 بیان کرده است و همچنین در مورد مأموریت‌های این لشکر در عملیاتهای کربلای 8 و والفجر10 و عملیات مرصاد شرح می‌دهد. در ضمن در فصل پایانی این کتاب از فعالیتهای پس از جنگ لشکر اشاره شده است.
این کتاب سعی دارد از حماسه سازی رزمندگان غیرتمند استان مرکزی، سمنان و زنجان بیان کند.
در گردآوری این اطلس، از منابع مربوط به لشکر17 علی ابن ابیطالب در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و پیش نویس کارنامه عملیات لشکر17 استفاده شده است.
.jpg)
10- اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (تعقیب دشمن در جبهه جنوبی)
در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه قبل از آغاز رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه‌های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به‌صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همچنین در این کتاب، گزینش رنگ‌ها و آرایش صفحات و رنگ‌آمیزی نمودارها و نقشه‌ها، با توجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.
در مقدمه اطلس «جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه‌سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه‌جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال بخشی از سرزمین‌های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش‌بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.
11- اطلس نبردهای جبهه میانی (فصل سوم: نبردهای منطقه موسیان تا چنگوله)
12- روند پایان جنگ (فصل دوم: ناكامي در اتمام جنگ)
کتاب «روند پایان جنگ»، جلد چهارم از مجموعه «نقد و بررسی جنگ ایران و عراق» به نویسندگی محمد درودیان می‌باشد. جلد چهارم در پی بررسی چگونگی پایان جنگ و علت پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت به‌وسیله ایران، در آن موقعیت زمانی است.
برای توضیح تحولات و فصل‌بندی کتاب، از سه مفهوم «ناکامی در اتمام جنگ»، «برقراری موازنه» و «پایان جنگ» استفاده شده است. بر این اساس سیر تحولات هر دوره در چارچوب استراتژی ایران و استراتژی عراق بیان شده است.
کتاب «روند پایان جنگ»، در چهارفصل تنظیم شده است و در قسمت انتهایی کتاب، فهرست راهنمای موضوعی (اعلام) آورده شده است. در فصل اول با عنوان «روش چارچوب نظری» پرسش‌ها و موضوعات موردنظر به‌عنوان بیان مسئله تجزیه و تحلیل شده و سپس دو دیدگاه آقای هاشمی رفسنجانی و آقای رضایی، فرمانده پیشین سپاه، درباره سیر تحولات جنگ پس از فتح خرمشهر بررسی شده است. فصل دوم «ناکامی در خاتمه جنگ» نام دارد؛ در واقع بیانگر اراده و تلاش ایران پس از فتح خرمشهر برای پایان دادن به جنگ است، هر چند به نتیجه نرسید.
در فصل سوم با عنوان «برقراری موازنه»، نویسنده، ابعاد سیاست‌های آمریکا برای مدیریت جنگ و جلوگیری از پیروزی ایران را تشریح کرده است. فصل چهارم با عنوان «پایان جنگ» بیانگر ظهور عوامل و زمینه‌های پایان جنگ است. این دوره با پیروزی در عملیات کربلای 5 در دی ماه 1365 آغاز شد و با گسترش درگیری در خلیج فارس از همین زمان ادامه یافت و سرانجام در مرداد 1367 با برقراری آتش‌بس به پایان رسید.
.jpg)
13- مسائل اساسی جنگ در آثار منتشر شده ارتش و سپاه (جلد اول) (فصل ششم: تامین اهداف سیاسی در جنگ، با پیشروی در خاک عراق)
در جلد اول از کتاب«مسائل اساسی جنگ در آثار منتشر شده ارتش و سپاه» نویسنده در بررسی نوع نگاه و زاویه دید آثار منتشره ارتش و سپاه درباره جنگ عراق و ایران، تلاش دارد که از نگرش‌های شخصی ـ سازمانی و واقعه‌محوری ـ تاریخی که هم‌اکنون بر روایت جنگ سایه افکنده است فراتر رفته و به منظور اندیشه‌ورزی درباره جنگ عراق و ایران، بررسی آثار منتشره ارتش و سپاه را با هدف تبیین تحولات نظامی ـ راهبردی جنگ در پاسخ به نیازهای آینده انجام دهد بدین معنا که آثار منتشر شده بر اساس موضوعات و مسائل اساسی جنگ تعریف و سپس در نسبت با آن ارزیابی خواهد شد.
.jpg)
14- درس‌های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل ششم: مقطع سوم، تجاوزايران به عراق (خرداد 1361 تا اسفند 1362ش))
کتاب «درس‌های جنگ مدرن»، جنگ ايران و عراق جلد اول نوشته آنتوني کردزمن و ابراهام واگنر است که در سال 1390 توسط حسين يکتا به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب می‌خوانیم: جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید در این جنگ بی‌سابقه در جهان سوم، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریباً همه قدرت‌های سیاسی دنیا در کشمکش‌های سیاسی و یا نبردهای رو‌ی‌داده در خلیج، سهیم بودند.
این جنگ درس‌های بسیاری در مورد اهمیت انتقال تکنولوژی و توانایی نیروها در انجام عملیات ترکیبی، دربر داشت هیچ‌کدام از دو طرف حتی قادر نبودند از پتانسیل تسلیحاتی خود به‌طور کامل بهره گیرند درحالی‌که ایران مشکل دسترسی به سلاح‌های نوین داشت، هر دو طرف از نبود سازمان‌دهی و آموزش برای جنگ نوین رنج می‌بردند. این کتاب هشت فصل دارد که در اینجا به آنها اشاره می‌کنیم.
فصل اول شامل مقدمه نویسنده است. فصل دوم با عنوان زمینه‌های جنگ ایران و عراق، فصل سوم با عنوان عوامل تأثیرگذار بر روند جنگ ایران و عراق، فصل چهارم با عنوان مقطع اول: تجاوز عراق به ایران، 1980، فصل پنجم با عنوان مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران 1982 - 1981، فصل ششم با عنوان مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن 1982 تا مارس 1984، فصل هفتم با عنوان مقطع چهارم: جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج (فارس)، آوریل 1984 تا 1986، فصل هشتم با عنوان مقطع پنجم: حملات نهایی ایران، 1987 - 1986 است.
15- فرماندهان دفاع مقدس شهید حسن باقری (فصل چهارم: پيش درآمدی بر فضائل اخلاقی و خصوصيات فرماندهی شهيد حسن باقری/ سردار غلامعلی رشيد، فصل ششم: باقری فراتر از دست نوشته‌هايش/ علی مينو (راوی شهيد باقری و فصل هفتم: مروری بر دستنوشتههای شهيد حسن باقری)
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس این کتاب مجموعه‌ای از هفت مقاله درباره شهید حسن باقری است و در پایان هم به معرفی کتاب‌های تألیف شده درباره شهید حسن باقری می‌پردازد. این مقالات به شرح ذیل می‌باشد:
فصل اول: در رثای نظریه‌پرداز جنگ / سردار غلامعلی رشید
فصل دوم: نقش و جایگاه شهید باقری در طرح ریزی استراتژی نظامی فرماندهی جنگ / سخنرانی سردار رحیم صفوی
فصل سوم: شهید باقری اسوه ناشناخته: درآمدی بر الگوی فرماندهی و مدیریت / سردار حسین ظریف‌منش
فصل چهارم: پیش در آمدی بر فضائل اخلاقی و خصوصیات فرماندهی شهید حسن باقری / سردار غلامعلی رشید
فصل پنجم: تحلیلی بر روند تحولات جنگ/ سخنرانی شهید حسن باقری
فصل ششم: باقری فراتر از دست‌نوشته‌هایش / علی مینو (راوی شهید باقری)
فصل هفتم: مروری بر دستنوشتههای شهید حسن باقری
16- روزشمار بیست‌ودوم: عملیات محرم؛ بهبود شرایط امنیتی و اقتصادی کشور
كتاب بيست و دوم روزشمار جنگ ايران و عراق، با عنوان «عملیات محرم؛ بهبود شرايط امنيتي و اقتصادي كشور» 60 روز از دوران جنگ ایران و عراق و در مجموع شامل 904 گزارش درباره جنگ و موضوعات مربوط به آن در دوره زمانی 1/ 8/ 1361 تا 30 / 9/ 1361 است.
در اين كتاب علاوه بر ابعاد مختلف وقايع نظامی به آن دسته از رخدادهای سياسی، اقتصادی و ... نيز كه بر توان نظامی طرفين و در نگاه كلی‌تر بر محيط جنگ ايران و عراق اثرگذار بوده، پرداخته شده است.
گزارش‌های كتاب حاضر در بخش نظامی اخبار مربوط به اجرای عمليات‌ها و ساير اقدامات مرتبط اعم از اجرای آتش توپخانه، حملات موشكی و شيميايی عراق و ادامه حملات اين كشور به جزيره خارک و بنادر جنوبی ايران، مباحث گسترده سازمان رزم، اعزام‌ها و نيز درگيری‌های نظامی در بخش‌های كردنشين را در برمی‌گيرد.
در بُعد غيرنظامی هم به وقايع سه سطح ملی، منطقه‌ای و بين‌المللی پرداخته شده است و بر اين اساس، رخدادهای امنيتی، سياسی، اقتصادی دو كشور اعم از اظهارنظرها و موضع‌گيری‌های مسئولان سياسی، تعامل با ساير كشورها، برگزاری انتخابات و عملكرد گروه‌های معارض و نيز اقدامات و تحركات سازمان‌های بين‌المللی و منطقه‌ای و اظهارنظرهای مقامات كشورهای مختلف و ... در گزارش‌های اين بخش جای گرفته است.
نظر شما