به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سواد رسانه‌ای و ضرورت نگاه انتقادی به آن، از جمله مهم‌ترین و چالش برانگیزترین دغدغه کشورها در دو دهه اخیر در ارتباط با شیوه مواجهه کاربران با اینترنت و فناوری‌های وابسته به آن بوده است.
وضعیت سواد رسانه‌ای در ایران هم به‌طور سلبی (غفلت‌های صورت گرفته و چالش‌های ناشی از فقدان آن) و هم به‌طور ایجابی (استفاده روزافزون از فناوری‌های نوین)، متمایز از تجربه بسیاری از کشورهای دیگر نیست. موضوع سواد رسانه‌ای و نیز ابعاد، مؤلفه‌ها و چالش‌های مطرح در زمینه اینترنت و طیف وسیعی از شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی وابسته به آن حائز اهمیت است که باید به‌صورت ریشه‌ای واکاوی شود.
تاریخچه، تعاریف و نظریه‌های سواد رسانه‌ای بر اساس مطالعات انجام شده، موضوع سواد رسانه‌ای از دهه ۱۹۶۰ که یونسکو به این موضوع و اهمیت آن ورود پیدا کرد، یکی از اصلی‌ترین محورهای تحقیقات بین رشته‌ای در حوزه علوم اجتماعی و رفتاری در کشورهای پیشرفته غربی از جمله کانادا و آمریکا بوده است.
شبکه‌های وابسته به آن نیز روز به روز پیچیده‌تر و گسترده‌تر می‌شود. اگر تا چندی پیش صرفا بحث «استفاده» یا «عدم استفاده از اینترنت» با «عضویت» یا «عدم عضویت» در شبکه‌های اجتماعی مطرح بود، امروزه جامعه و به‌طور خاص طیف وسیعی از کاربران در بین حجم انبوهی از موضوعات و مسائل فنی با آثار و پیامدهای فراوان و طولانی مدت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و دینی سردرگم و رها شده است.
براین اساس، موضوع سواد رسانه‌ای و نیز ابعاد، مؤلفه‌ها و چالش‌های مطرح در زمینه اینترنت و طیف وسیعی از شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی وابسته به آن حائز اهمیت است که باید به صورت ریشه‌ای واکاوی شود.
تاریخچه، تعاریف و نظریه‌های سواد رسانه‌ای بر اساس مطالعات انجام شده، موضوع سواد رسانه‌ای از دهه ۱۹۶۰ که یونسکو به این موضوع و اهمیت آن ورود پیدا کرد، یکی از اصلی‌ترین محورهای تحقیقات بین رشته‌ای در حوزه علوم اجتماعی و رفتاری در کشورهای پیشرفته غربی از جمله کانادا و آمریکا بوده است.
کتابی که پیش رو دارید، ایده‌هایی برای اندیشیدن و انتقادی نگریستن به باورهای عامیانه‌ای است که در ارتباط با اینترنت، به عنوان بستر و پلتفرم مادر و نیز تمامی فناوری‌ها و شبکه‌های رسانه‌های مبتنی بر آن است.
این کتاب از منظر سواد رسانه‌ای، به تعبیر جاستین لوٹپس، با رویکری کاملا انتقادی ساختار و سازمان رسانه‌ای اینترنت را به چالش کشیده و حقیقت مرتبط با ۵۰ باور نادرست (اسطوره) در ارتباط با ماهیت آن را افشا می‌کند. این اسطوره‌ها طیف وسیعی از باورها و انگاره‌هایی که به اشتباه در ذهن و باور کاربران عجین شده را پوشش می‌دهد و از زوایای مختلف به روشنگری در زمینه ابعاد آنها می‌پردازد.
این کتاب به لحاظ فنی دو ویژگی منحصر به فرد دارد: ۱-نویسندگان آن، طیف وسیعی از محققان، پژوهشگران و نظریه پردازان برجسته در کشورهای اروپایی و آمریکایی هستند که خود بعضا از پایه‌گذاران اینترنت بوده و نقش مؤثری در نوآوری، تولید، انتشار و گسترش فناوری‌های نوین داشته‌اند. ۲-موضوعات، مولفه‌ها و ابعاد بسیار فنی و پیچیده هریک از اسطوره‌ها با ذکر مثال‌هایی از تجارب زیسته عموم کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، به زبان ساده و قابل فهم بیان شده است.
اهمیت این کتاب، به خصوص برای دانشجویان، دانش آموزان، فرهنگیان، پژوهشگران و عموم کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی از این جهت است به رغم افزایش سواد عمومی جامعه، از یک طرف روز به روز بر حجم و میزان باورهای غلط در ارتباط با مباحثی همچون «آزادی در اینترنت» «امنیت در اینترنت»، «بی‌طرفی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی»، «وضعیت داده‌ها در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی»، افزوده می‌شود و از سوی دیگر تعداد روزافزونی از کاربران ناآگاه از اهداف و برنامه ریزی‌های ساختاری و پیچیده ذی‌نفعان اصلی فناوری‌های نوین، قربانی مطامع عمدتا اقتصادی، تجاری و ایدئولوژیک آنها می‌شوند. از این‌رو، تنها راه‌رهایی از این وضعیت همان‌طور که در تمامی تحقیقات و پژوهش‌های پیشین به آن اشاره شده و در این کتاب نیز مورد تأکید قرار گرفته، رهایی از بند «ناآگاهی» و «اسطوره‌های نادرستی است که عمدا و سهوا در باورهای عمومی کاربران اینترنت نهادینه شده است.
در این مسیر، ارتقای سواد رسانه‌ای عموم از واقعیات و مسائل پشت پرده توسعه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و موبایلی وابسته به آن، مهم‌ترین و والاترین گامی است که می‌توان برداشت؛ اینکه چه کسانی اینترنت و فناوری‌های وابسته به آن را توسعه داده‌اند؟ حکمرانی آنها در دستان چه کسانی است؟ چه کسانی بیشترین بهره را از آنها می‌برند؟ جهت‌گیری الگوریتم‌ها و فناوری‌هایی همچون بلاکچین، نظیر به نظیر، پایان به پایان به چه نحو است؟ چه اتفاقات و جریاناتی از زمان ورود کاربر به اینترنت تا هنگام خروج از آن در ارتباط با وی به وقوع می‌پیوندد؟ رابطه تولید کننده محتوا با پلتفرم چیست؟ چه پیامدها و آسیب‌هایی متوجه کاربران است؟ و ده‌ها سوال دیگر موضوعات و مسائلی است که تنها در چارچوب گفتمان «سواد رسانه‌ای می‌توان برای آنها پاسخی یافت.
در بخش «پیشگفتار ویراستاران» این کتاب آمده است: «فرود بر ماه هرگز اتفاق نیفتاد و دروغی بیش نبود، زمین صاف است. واکسن‌ها مضر هستند اینها اسطوره‌هایی هستند که در اینترنت با آنها مواجه می‌شویم. اما در این کتاب به بیان حقیقت درباره این قبیل اسطوره‌ها در اینترنت نخواهیم پرداخت؛ بلکه بیشتر با اسطوره‌های مرتبط با خود اینترنت سروکار داریم. در این راستا، به مفهوم گسترده‌ای از اسطوره تکیه خواهیم کرد که توسط رولان بارت، نظریه‌پرداز فرهنگی تأثیرگذار فرانسوی مطرح شده است: اسطوره عبارت است از یک ساختار فرهنگی مشتمل بر حقایق جهانی که در قالب باور عمومی تجلی پیدا کرده است. برای مثال، اینکه فعالیت‌های مردم در اینترنت قابل تنظیم و قانونمندی نمی‌باشد، اسطوره‌ای بیش نیست. اینکه پروتکل‌ها سیاسی نیستند، نیز یک اسطوره است. این ساختارهای قدرتمند واقعیت، چالش‌های حقیقی نظام‌مندسازی اینترنت را به بیراهه می‌کشانند. با وجود اینکه اینها تا حدودی حقیقت دارند، اما موضوع اصلی را بیش از پیش مبهم می‌سازند. دقیقا به همین دلیل است که برخی از نیروها و ذی‌نفعان در حوزه سیاست‌گذاری اینترنت علاقه وافری به ترویج این اسطوره‌ها دارند.»
کتاب «سواد رسانه‌ای و نگاه انتقادی؛ حقیقت درباره ۵۰ اسطوره اینترنت»، با ترجمه عباس قنبری و راهله میلانی از سوی انتشارات پژوهشگاه فضای مجازی منتشر شده است.
شنبه ۱۱ تیر ۱۴۰۱ - ۰۹:۳۹
نظر شما