به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این کتاب خلافت انسان را در قرآن از دیدگاه مفسران فریقین با محوریت مباحث علامه طباطبایی و فخررازی در شش بخش مورد بررسی قرار داده است؛ بخش نخست، در ذیل سه فصل به کلیات تحقیق مفهوم شناسی و ضرورت خلافت اشاره دارد.

در فصل دوم به چهار مفهوم «انسان، انسان کامل، خلافت امامت و کرامت اشاره شده است؛ در فصل سوم به ضرورت خلافت از دیدگاه فریقین پرداخته شده است؛ مفسران و متکلمان شیعه با استناد به دلیل عقلی مانند اقتضای رحمانیت و لطف الهی بر ضرورت خلیفه تأکید کرده‌اند؛ همچنین دلایل نقلی فراوانی بر ضرورت خلیفه وجود دارد. از مهم‌ترین دلایل نقلی آیه خلافت آیه ۳۰ سوره بقره است که جایگاه انسان کامل را در نظام آفرینش و ارزش و رتبه او را بیان می‌کند. اما از دیدگاه مفسران اهل سنت، با توجه به اینکه امامت و خلافت مورد نظر شیعه را قبول ندارند و اختلاف بسیاری در این مسأله با مكتب امامیه دارند در آثار تفسیری خویش اشاره‌ای به مباحث خلافت الهی در ذیل این آیه شریفه ۳۰ سوره بقره نکرده‌اند؛ بلکه افرادی مانند فخررازی، ماوردی و دیگران منکر خلافت الهی برای انسان هستند؛ بنابراین طبیعی است که از ضرورت خلافت الهی بحثی نداشته باشند و در ذیل آیه ۳۰ سوره بقره، تنها به مباحثی همچون عصمت ملائکه و خلافت حضرت آدم از گذشتگان بسنده کنند.

بخش دوم مشتمل بر چهار فصل است؛ فصل نخست به انواع خلافت در قرآن پرداخته است که در قرآن کریم از چهار نوع خلافت سخن به میان آمده است: ۱. جانشینی پدیده‌های طبیعی به جای یکدیگر؛ ۲ جانشینی انسان به جای انسان که این نوع جانشینی با واژه‌های مختلفی همچون خلف، سكن، مكن، استخلف آمده است ۳. جانشینی ملائکه از انسان؛ ۴ جانشینی انسان از خدا.

فصل دوم به گستره خلافت پرداخته است؛ از دیدگاه شیعه گستره خلافت محدود به زمین نیست؛ بلکه شامل آسمان نیز می‌شود؛ مفسران اهل سنت درباره گستره خلافت انسان از خداوند دیدگاه‌های متفاوتی ارائه کرده‌اند؛ برخی گستره خلافت را همان تصرف در زمین تدبیر شئون هستی و برپایی عدل در آن دانسته‌اند؛ برخی دیگر تأکید کرده‌اند که جاری ساختن احکام خداوند و هدایت بندگان در حوزه خلافت خلیفة الله است؛ برخی دیگر نیز آباد ساختن زمین حکومت میان مردم به کمال رساندن آنها و پیاده کردن احکام خداوند را از شتون خلیفه دانسته‌اند.

فصل سوم به مصادیق خلافت اشاره دارد. برابر دیدگاه صحیح و مختار، خلافت الهی، اختصاصی به شخص آدم ندارد؛ بلکه فرزندان او نیز در این مقام با او مشترک هستند؛ فصل چهارم به صفات و ویژگیهای خلیفه اللهی پرداخته شده است که خلیفه باید آراسته به اوصاف و صفات مستخلف عنه و نوری از انوار او باشد؛ به همین جهت معصوم از این باب که خلیفه الهی و دارای ولایت تکوینی است، باید دارای ویژگی و صفات مثبت اعم از ثبوتی و اثباتی باشد و از یک سری صفات سلبی هم به دور باشد.

در بخش چهارم، عوامل دستیابی به خلافت مطرح شده است؛ مراد از عوامل دستیابی به خلافت الهی اموری است که خدای متعال در قرآن کریم به آنها امر کرده و خواستار توجه بدانها شده تا انسانها در زندگی فردی و اجتماعی خود، بدانها اهمیت داده و اجرا کنند؛ بعضی از آنها همیشگی و به صورت مستمر تا لحظه مرگ باید مورد عمل قرار گیرد و برخی دیگر وابسته به وجود شرایطی است که در آن صورت باید به آن عمل شود و پاره‌ای نیز در حد الزام به شمار نمی‌رود؛ اما در صورت عمل و استمرار آن نقش مهمی در وصول به مقام صالحان و مقربان دارد؛ بدین روی تمام کسانی که خواهان رسیدن به کمال انسانیت درجه خليفه اللهی هستند می‌توانند با رعایت شروط و عوامل ذیل سنخیت خود را درست کرده و به اندازه معرفت و یافته خویش به آن درجه دست یابند.

بخش پنجم به آثار و برکات خلافت پرداخته است؛ مراد از آثار خلافت دراین بخش بررسی آثار و برکات خلافت انسان کامل ؛ یعنی وجود انبياء و ائمه. همه این موارد داخل در عمل به وظایف هستند؛ انسان با انجام واجبات و وظایف دینی خود به جایی می‌تواند برسد که خداوند در او حق بفرمايد: من سمع و بصر وید او می‌شوم.

بخش پنجم به آثار و برکات خلافت پرداخته است؛ مراد از آثار خلافت در آثار و برکات خلافت انسان کامل؛ یعنى وجود انبياء و ائمهاین بخش بررسی معصومین در زمین از دیدگاه فریقین است که با پذیرش حاکمیت آنان حاصل می‌شود و دو نوع آثار بر آن مترتب است یکی آثار فردی و دیگری آثار اجتماعی است؛ از دیدگاه ،شیعه مراد از آثار ،فردی علاوه بر داشتن حیات متعالی و طبیب، ترفیع درجه داشتن بهداشت جسمی بر اثر استفاده نمودن از خوردنی‌های پاک و پرهیز از مصرف خبائث تجلی توحید در عالم هستی مظهر و آیینه خدا شدن، مسجود و معلم فرشته‌ها شدن است؛ اما اهل سنت با تعریف و مبنایی که از خلافت دارند آثار و برکات خلیفه و حاکم را به مدیریت جامعه دینی منحصر کرده‌اند؛ از نظر آنها، عمده ترین نقشی که خلافت در جامعه دارد در تأمین عدالت اجتماعی، امنیتعمومی پاسداری از مرزهای جامعه و توسعه و گسترش اسلام خلاصه می‌شود.

بخش ششم اشاره به موارد مهم و اساسی مانعیت برای دستیابی به خلافت الهی بوده که در سه فصل به طور مجزا بررسی شده است؛ فصل اول به موانع فکری و اعتقادی مانند کفر شرک اصالت پنداری، فصل دوم به موانع اخلاقی مانند کبر و حسد و تعصب و فصل سوم به موانع رفتاری (مانند فساد و اسراف و پیمان شکنی) اختصاص داشته است؛ مواردی که در این فصول از آن بحث شده به نظر می‌رسد از موارد اساسی و اصیل دخیل در موضوع باشد و این به معنای نفی موارد دیگر نیست؛ بلکه موارد دیگری هم ممکن است که از موانع شمرده شود؛ اما هرچه باشد از فروع و مصادیق یا زمینه ساز موارد مذکور در فصول هستند.

کتاب «جانشین خدا» اثر عبدالمحمود جهانگیری در 334 صفحه و با قیمت 148000 تومان از سوی نشر هاجر روانه بازار نشر شده است.