سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- سیدمجید نبوی: یکی از اصول اخلاقی در نگارش کتاب، بی‌طرفی علمی و پرهیز از سوگیری و دفاع متعصبانه از یک دیدگاه خاص است.ناقد در این جا به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا کتاب به عنوان یک منبع علمی، بی‌طرف عمل کرده و نقدها و ادعاها را بر اساس شواهد علمی ارائه داده است، یا اینکه نویسنده دارای سوگیری است و از دیدگاهی خاص، متعصبانه دفاع می‌کند و سعی دارد دیگر دیدگاه‌ها و نظریات را نادیده بگیرد؟ درباره بی‌طرفی یا طرفداری نویسنده از یک دیدگاه یا شخص،باید به موارد زیر باید توجه شود:
استفاده از منابع متنوع: نویسنده باید منابع معتبر و متناسب با موضوع را و منابعی که دیدگاه‌های مختلف و متنوع را پوشش داده‌اند، استفاده کند و نباید یا تماماً به منابعی با دیدگاه مشابه خود اکتفا کند.
ادعاها و تحلیل‌ها بر اساس مدارک معتبر: نویسنده باید ادعاها و تحلیل‌های خود را به دقت و با توجه به شواهد علمی ارائه داده و به دلایل منطقی و علمی استناد کند.
نقدها و دفاع‌ها با هدف بهبود و تعمیق دانش: باید نویسنده کتاب، از نقدها به عنوان فرصتی برای بهبود و تعمیق دانش استفاده کند و نباید نویسنده با حالت سوگیرانه، سعی در رد کردن همه نظرات داشته باشد تا از یک نظریه خاص و به طور متعصبانه دفاع کند.
نقد کتاب به لحاظ بی‌طرفی علمی یا دفاع متعصبانه از یک دیدگاه خاص به خواننده کمک می‌کند تا بفهمد آیا کتاب به عنوان یک منبع علمی، بی‌طرف عمل کرده و با توجه به دیدگاه‌ها و نظریات مختلف، مطالب علمی و جامعی را ارائه کرده است یا نه؟. اگر کتاب به دفاع متعصبانه از یک دیدگاه خاص پرداخته باشد، ممکن است تاثیرگذاری و اعتبار علمی آن کم شود و مردم و پژوهشگران کمتر به آن توجه کنند.
تشخیص سوگیری یک اثر هم امری مهم است، با پرسیدن سوالات زیر، بی‌طرفی علمی یک اثر یا سوگیری آن، به وضوح مشخص می‌شود.
1. آیا نویسنده به طور منصفانه به بررسی دیدگاه‌ها و نظریات مختلف پرداخته است؟
2. آیا استدلال‌ها و شواهد ارائه شده بی‌طرفانه و بدون سوگیری است یا اینکه نویسنده طرفدار یک نظر خاص است؟
3. آیا نویسنده با ذهن باز به بررسی موضوع پرداخته و از پیش‌داوری و جانب‌داری اجتناب کرده است؟
4. آیا نظریات و دیدگاه‌های مخالف، به درستی و با دقت مورد بررسی قرار گرفته و نقد شده‌اند؟
5. آیا صرفاً به تأیید یک نظریه یا مکتب فکری پرداخته و نظرات دیگر را نادیده گرفته است؟
6. آیا زبان و لحن نوشتار حاکی از تعصب یا جانب‌داری از یک دیدگاه خاص است؟
پس از مشخص شدن چیستی و نحوه سوگیری علمی، ضرورت دارد که دلایل سوگیری بررسی شوند.
دلایل عدم بی‌طرفی علمی یا سوگیری: عدم بی‌طرفی علمی در یک کتاب، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از دلایل مهم این امر، تعصب نویسنده کتاب است. نویسنده کتاب ممکن است به طور عمد یا غیرعمد، به دلیل اعتقادات یا باورهای شخصی خود، از یک دیدگاه خاص دفاع کند. دلیل دیگر عدم بی‌طرفی علمی در یک کتاب، عدم آگاهی کافی و جامعِ نویسنده کتاب از موضوع مورد نظر است. نویسنده کتاب ممکن است به دلیل عدم آشنایی با موضوع مورد نظر یا عدم دسترسی به منابع معتبر، به طور کامل و جامع به موضوع نپرداخته باشد. به هر حال، عدم بی‌طرفی علمی در یک کتاب، می‌تواند منجر به ارائه اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده شود. بنابراین، مهم است که در نقد یک کتاب، به این موضوع توجه شود و مشخص شود که نویسنده کتاب، سوگیری یا تعصب دارد یا خیر؟
لازم به ذکر است که اگر در نقد یک کتاب، به نشانه‌های تعصب و سوگیری علمی برخورد کردید، می‌توانید نتیجه بگیرید که کتاب مورد نقد، از نظر علمی بی‌طرف نیست. در این صورت، باید از پذیرش اطلاعات ارائه شده در کتاب خودداری کنید.
پنجشنبه ۱۳ مهر ۱۴۰۲ - ۱۰:۵۶
نظر شما