سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): نشست معرفی و بررسی کتاب «چاپید شاه» از سلسله نشست‌های «همسایه با کتاب» شنبه (سیزدهم آبان ماه ۱۴۰۲) با حضور سپیده انوشه، نویسنده اثر و نفیسه سادات موسوی در کتابفروشی قدیانی برگزار شد.

سپیده انوشه در ابتدا با ارائه توضیحاتی درباره کتاب «چاپید شاه»، نوجوانان را مخاطب هدف این اثر دانست و گفت: ما به همراه جمعی از نویسندگان با دغدغه بازگویی تاریخ معاصر ایران در انتشارات جمکران گردهم آمدیم و در گفت‌وگو و همفکری با هم تلاش کردیم داستان‌های دوران پهلوی را بیان کنیم.

وی افزود: زبان اغلب کتاب‌های موجود در این حوزه کلی بوده و در آن‌ها علت بد بودن دوران شاه برای مخاطب بازگو نشده است. به همین دلیل تلاش کردیم آمارهایی را برای مستند کردن واقعیات تاریخی استخراج کنیم.

انوشه اضافه کرد: طبیعی است که استفاده از آمار، نثر را سخت می‌کند به همین دلیل من در این کتاب با تلفیق زبان طنز و زبان تاریخی به موضوع پرداختم و البته قضاوت را بر اساس داده‌های تاریخی به مخاطب واگذار کردم. عنوان کتاب نیز برگرفته از شعاری است که ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از سوی مردم و به صورت خودجوش در مواجهه با شعار «جاوید شاه» بیان شد.

این نویسنده در پاسخ به این سوال که «سختی‌های پیدا کردن مستندات برای نگارش اثر چه بود؟» گفت: به طور مثال پرداختن به موضوع ارتش پهلوی برایم سخت بود چون این ارتش حکم یک ببر کاغذی را داشت. ما چیزی از این ارتش نمی‌بینیم و گویی شاه برای خودش اسباب‌بازی خریده و در مناسبات ارتش پهلوی به انگلیس خدمت می‌کند. دوست داشتم منابع در پایان کتاب ذکر می‌شد چون رسیدن به این زبان با استفاده از اطلاعات تاریخی سخت بود.

او درباره چرایی پرداختن به حکومت پهلوی نیز عنوان کرد: پهلوی بر خلاف حکومت‌های سابق دست نشانده بود؛ بدین معنی که رضاخان خودش کاری برای رسیدن به حکومت نکرد و انگلستان تصمیم گرفت که رضا خان، شاه شود و ما به نوعی تحت استعمار غیرمستقیم قرار گرفتیم. بعد از انقلاب شاهد حوادث مختلفی مانند جنگ بودیم و اساساً کسی تصور نمی‌کرد برای انقلاب شبهه وجود داشته باشد. ما ساده به انقلاب نگاه کردیم و در دهه‌های فجر به روایت قصه‌ها نپرداختیم.

این نویسنده کودک و نوجوان در ادامه مطرح کرد: سیستان و بلوچستان در گذشته قطب کشاورزی بود و اگر امروز در این وضعیت به سر می‌برد به دلیل سیاست‌ها در انقلاب سفید شاه است. کسی نمی‌داند در دوران پهلوی بخشی از سرزمینمان را از دست دادیم چون برخی از روشنفکران ما مانند فروغی از دیکتاتوری منور نام می‌بردند.

وی ادامه داد: دغدغه ما برای نوشتن این کتاب، خواندن تمام آثار مرتبط با شاه بود؛ به هر حال شاه خدماتی هم ارائه کرد اما مهم کاربردی بودن آن‌ها است و اینکه مسیری که شاه رفته چه قدر به تعالی ایران رسیده است. ما در «چاپید شاه» مطرح کردیم اگر مکانی در دوران رضاشاه تاسیس شد مسیرش در نهایت به سمت استقلال کشور نبوده است. ما تلاش می‌کنیم روایت واقعی را بیان کنیم؛ اقلاب برکات زیادی داشته و دارد و بعید می‌دانم مردم در هشتاد سالگی انقلاب هم همراه آن نباشند.

سپیده انوشه در پایان با تاکید بر اهمیت جایگاه کتاب در شرایط کنونی گفت: هیچ چیز جای کتاب را نمی‌گیرد و در همین ایام در شبکه‌های مجازی می‌بینیم که عده‌ای برای پی بردن به واقعیت غزه سراغ قرآن رفتند بنابراین کتاب همواره کانون پاسخگویی به شبهات است. وقتی شما مطلبی را مکتوب می‌کنید، نمی‌توانید با افکار انسان‌ها بازی کنید. با همان سرعتی که فضای مجازی پیش می‌رود تاثیرگذاری‌اش نیز سطحی است و به همین دلیل مخاطب به دنبال محتوای متقن می‌گردد.

«چاپید شاه» اقتضائات نوجوان امروزی را با زبان تاریخی در هم آمیخته است

نفیسه سادات موسوی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه ادبیات ارزشی ما زیر سایه ادبیات دفاع مقدس مانده بود، عنوان کرد: یکی از بهترین راه‌های جریان‌سازی در این باره راه‌‎اندازی جایزه شهید اندرزگو است تا ادبیات انقلاب به صورت تولیدی و پویا پیش برود.

وی ادامه داد: «کودک»، حوزه خاصی است و انتقال پیام‌های تاریخی به این دسته مخاطب دشواری‌هایی دارد؛ اما نوجوان پرسشگر است و در فضای مجازی باید با شبهات روبه‌رو شود. از سوی دیگر نوجوان سراغ آمار مستند تاریخی نمی‌رود.

او با بیان اینکه «چاپید شاه» اقتضائات نوجوان امروزی را با زبان تاریخی در هم آمیخته است، بیان کرد: این کتاب ذره ذره اتفاقات تاریخی را بررسی کرده است. همچنین ویژگی‌های فضای مجازی در کتاب انعکاس یافته است بدین معنی که مخاطب در کتاب با اطلاع‌نگاشت، ارائه شبهه‌هایی درباره خانواده شاه و همسرانش و… روبه‌رو می‌شود و با زبان امروزی بررسی صحت آنان را مطالعه می‌کند. من در حین داوری کتاب در جایزه اندرزگو آن را به نوجوانان معرفی کردم تا نظراتشان را ببینم و خوشبختانه کتاب برای اکثر آن‌ها جذاب بود. نویسنده کتاب کارش را به خوبی انجام داده است.

موسوی در ادامه با تاکید بر تسهیل دسترسی به کتاب گفت: باید این کتاب به کتابخانه‌های عمومی تزریق شود. سپس باید مخاطب را با استفاده از بازی، مسابقه، برنامه رسانه‌ای، پادکست، موشن و… با کتاب درگیر کرد. ظرفیت‌های صدا و سیما نیز باید برای دیده شدن کتاب استفاده شود. همچنین «چاپید شاه» قابلیت این را دارد که تبدیل به فیلمنامه شود و پتانسیل فیلم شدن را هم دارد. بنابراین متولیان خرد و کلان فرهنگی برای رسیدن اثر به دست مخاطب باید تلاش کنند.

این نویسنده و منتقد ادبی با بیان اینکه جای روایت‌های دست اول مردمی در ادبیات ارزشی خالی است، گفت: امروز ما از قشرهای مختلف بر اساس تجربه زیسته از حکمرانی انتقاد می‌کنیم. در زمان پهلوی نیز این انتقادها وجود داشت اما این «خودم‌ها» در روایت انقلاب از بین رفته است. این در حالی است که در ادبیات دفاع مقدس این روایت‌ها موجود است ولی در ادبیات انقلاب اسلامی روایت‌های مردمی نداریم.

او همچنین مطرح کرد: گاهی داستان‌ها بر اساس ایدئولوژی به سوی تخیل می‌رود. ترمز این روح داستان‌سازی وقتی به انقلاب می‌رسد باید کشیده شود و به خاطرات مردمی پرداخته شود. تا وقتی مردم نباشند که چالش‌های خود را روایت کنند با شبهات مختلف روبه رو هستیم.

موسوی در ادامه درباره وجه تمایز «چاپید شاه» با سایر آثار چنین توضیح داد: تفاوت نخست، روزآمدی کتاب است. این اثر حس فرمایشی بودن ندارد و تیزی ادبیات در آن گرفته شد. کتاب مخاطب را باهوش می‌داند و از اطلاعات درست استفاده می‎کند.

داور جایزه اندرزگو با بیان اینکه کتاب شباهت زیادی به روزنامه دیواری دارد و مواجهه با این فرمت برای مخاطب نوجوان جدید است، گفت: ادبیات، لحن، نگارش و پیوستگی مطالب مخاطب را برای خوانش بیشتر ترغیب می‌کند. اگر من به جای مولف بودم تلاش می کردم تصاویر را کمتر کنم و از تصویرسازی بیشتر استفاده می‌کردم.

وی با بیان اینکه برای بیان روایت در فاصله استانداردی از حکومت پهلوی قرار داریم، عنوان کرد: می‌توان برخی از جنایات را روایت کرد و گفت اتفاقاً اتاق فکری در دوران پهلوی بوده که برای حفظ قدرت و ثروت خودش بر خباثت و پلیدی پافشاری می‌کرده است. باید به سوی نشان دادن تصویرهای واقعی برویم و از ارائه تصاویر کاریکاتوری درباره انقلاب پرهیز کنیم.

موسوی در پاسخ به این سوال که «آیا مطالعه این کتاب برای مخالفان انقلاب مفید است؟» گفت: محتوای کتاب باید از طریق مختلف منتشر شود و مخاطب به صورت مستمر این اطلاعات را دریافت کرده و تلنگر بخورد. می‌توان محتوای این کتاب را به صورت غیر مستقیم و در قالب‌های رسانه‌ای مختلف به مخاطب رساند.