سرویس فرهنگ مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): اسامی برگزیدگان بیست‌ودومین دوره جایزه ادبی شهید حبیب غنی‌پور که اعلام می‌شد، دبیرخانه این جشنواره هم اعلام کرد که این دوره، آخرین دوره از این جایزه بوده و این فعالیت فرهنگی برای همیشه تعطیل خواهد شد. دبیرخانه این جایزه، توضیح بیشتری نداد و درباره چرایی تصمیم متولیان دلیلی ارائه نکرد. روزنامه صبح نو، در جستجوی پاسخ به پرسش‌ها و ابهامات که این تصمیم شکل گرفته بود، با محمد ناصری دبیر این جشنواره به صحبت نشست و از او درباره علل تعطیلی این جایزه ادبی پرسید.
ناصری گفت: شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه که کار برگزاری این جایزه را به عهده داشت، هیچ‌گاه نیازمند حمایت نهادها نبود. به همین دلیل است که وقتی از من پرسیده می‌شود آیا بار مالی داشت؟ جواب آن معلوم است که به هیچ‌وجه، به دلیل اینکه شورا اساساً بار مالی نداشته است؛ داوری‌ها که بخش قابل‌توجهی از کار بوده، توسط خود شورای نویسندگان انجام می‌شده است. همین‌طور «نشان حبیب» و جوایز غیرمادی که هزینه چندانی نداشت، توسط خود اعضا تقبل می‌شد؛ یعنی این جایزه عملاً توسط بچه‌های مسجد جوادالائمه هم حمایت‌های مادی و معنوی آن‌ها سرپا بود و سرپا ماند و کار خود را ادامه داد. این جمع با سلایق متنوع، کتاب‌های سال قبل را در حوزه رمان بزرگسال، رمان نوجوان و کتاب کودک بررسی می‌کردند و بهترین‌ها را تحت عنوان «کتاب سال» و «کتاب تقدیری» به جامعه معرفی می‌کردند.
او استقلال این جشنواره را یکی از مهم‌ترین نقاط قوت آن دانست و گفت: چون هیچ سلیقه‌ای از جایی که نهادی باشد، اعمال نمی‌شد، خیلی منصفانه نظر خود را ارائه می‌دادند؛ یعنی به این‌گونه نبود که مدیریت‌های کلان فرهنگی جایزه‌هایی را برقرار و مطابق سلایق خودشان بخواهند برنده‌ها را اعلام کنند. هیچ‌گاه این‌گونه نبوده و این یکی از امتیازات جشنواره «شهید غنی‌پور» بوده است. این جایزه ۲۲ دوره برگزار شده است. اعضای شورایی که این جایزه را برگزار می‌کردند و اتاق فکر راه‌اندازی این جایزه بودند، بعد از چندین جلسه تصمیم گرفتند فعالیت خودشان را روی پرورش و تربیت نویسندگان جوان‌تر متمرکز و «بیست‌ودومین» دوره را پایان جایزه اعلام کنند.
براساس صحبت‌های ناصری، که به نمایندگی از جمع متولیان جایزه شهید غنی‌پور صحبت می‌کرد تصمیم به تغییر رویکرد و تعطیلی جایزه ادبی به شکلی که تاکنون برگزار شده، قطعی و تغییرناپذیر است. گفت: تصمیم شورا، قطعی است و اینکه مشکلات موجود برطرف شود، استمرار پیدا کند، چندان مطرح نیست، ببینید مشکلات خاصی وجود نداشته که بعضی ظن و گمان می‌کنند. ما در یک هم‌فکری تصمیم گرفتیم در «بیست‌ودومین» دوره جایزه را متوقف کرده و تمرکز فعالیت‌ها بر تربیت نویسنده‌ها باشد.
در بیانیه کوتاهی هم که برگزارکنندگان جشنواره، در اختتامیه دوره بیست‌ودوم منتشر کردند، این قطعیت و بازنگری در اهداف و روش‌ها، دیده می‌شد. «این شورا، با تحلیل چالش‌ها و اولویت‌های ادبیات داستانی معاصر ایران و توجه به شرایط موجود و پیدایش نیازهای جدید مخاطبان، تصمیم گرفت همزمان با اعطای جوایز برندگان دوره بیست‌ودوم، پایان فعالیت این جایزه را اعلام دارد و از این پس، توان خود را صرفِ زمینه‌های دیگری کند که تربیت نسل جدید داستان‌نویسان و انتقال تجربه به نویسندگان نوقلم، از آن جمله‌اند.»
تعطیلی جایزه ادبی شهید غنی‌پور، تصمیمی احتمالاً قطعی و بی‌بازگشت
البته مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به صراحت از تلاش این مجموعه برای تداوم جشنواره ادبی شهید غنی‌پور صحبت می‌کنند. اما این نکته در صحبت‌های‌شان وجود دارد که اگر علت تعطیلی جایزه، فقط مشکلات مالی باشد، تدبیر آن چندان دشوار نیست و می‌شود با حمایت مالی آن را چاره کرد. که به قول یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر: «اگر دلیل تعطیلی جایزه حمایت‌های مالی باشد، تلاش می‌کنیم این مسأله حل شود، اما اگر دلایل دیگری مطرح باشد، تصمیم‌گیران این جایزه باید تصمیم نهایی را بگیرند.» اما با استناد به صحبت‌های محمد ناصری، ماجرا اصلاً مسائل مالی نیست.
آنچه احتمال برگشت‌ناپذیر بودن این تصمیم را بیشتر تقویت می‌کند، صحبت‌های ناصری با خبرنگار خبرگزاری فارس است. «ما تیم امید نداشتیم که اگر داشتیم، امروز کل کار را به جوان‌ها می‌سپردیم و کنار می‌رفتیم. شاگردانی را که امروز زیر دست خسرو باباخانی، مصطفی خرامان، حبیب احمدزاده و ناصر نادری تربیت می‌شوند، نمی‌توانیم بچه‌های مسجد جوادالائمه علیه‌السلام بدانیم… جایزه شهید غنی‌پور، اداره نیست که بشود برایش آدم اجاره‌ای آورد. همه کسانی که پای کار بودند، با دلشان آمده بودند. برای همین، کار با پول درست نمی‌شود.»
در صحبت‌های ناصری با خبرگزاری فارس، نکته جالب و مهم دیگری هم وجود دارد. «ما می‌خواستیم در اوج خداحافظی کنیم و حتماً به آینده کار فکر می‌کنیم. ممکن است گاهنامه یا مطبوعه آموزش داستان‌نویسی منتشر کنیم و احتمال دارد کلاس داستان‌نویسی ذیل عنوان شهید غنی‌پور تأسیس کنیم. همه این‌ها منوط به آینده و تصمیم جمع است.» سپس می‌افزاید: «اعضای شورا (که همگی نویسنده‌اند و دغدغه‌ها و مشغولیات ذهنی و حرفه‌ای خاص خودشان را دارند) حالا می‌خواهند بیشتر رمان بنویسند و برای خودشان وقت بگذارند.»
این اتفاق چقدر بد است؟
اما پیامدهای تعطیلی این جشنواره، که در نوع خودش جایزه معتبری محسوب می‌شد چه خواهد بود؟ محمود جوانبخت، یکی از برگزیدگان این جشنواره معتقد است: به‌نظرم جایزه‌ها چندان نمی‌توانند استعداد معرفی کنند بلکه فقط معرفی کننده کتاب‌های خوب با یک دیدگاه و منش خاص هستند. اصلاً تمام جوایز ادبی همین خط مشی‌ها و نگاه‌های خاص را دنبال می‌کنند. اینجا جایزه و کتابی با نام شهید و با رویکرد خاصی وجود داشت که بچه‌های مسجد جوادالائمه راه انداختند و حیف بود و جزو جوایزی بود که تشخص پیدا کرده بود و این خیلی مهم است. این جایزه را اگر به سن آدم تشبیهش کنیم، یک جوان ۲۲ ساله رشید بود و اگر من جزو شورای‌شان بودم، مخالفت می‌کردم، اما باز هم تأکید می‌کنم آقای ناصری انسان معقولی است و حتماً دلایلی داشته اما چون از این دلایل خبر نداریم، می‌گوییم نباید تعطیل می‌شد.
اما محمد میرکیانی، نویسنده پیشکسوت که رمان «عمو رستم» او در نخستین دوره کتاب سال شهید غنی‌پور جایزه گرفت، نظر متفاوتی دارد و تصمیم متولیان جشنواره به تعطیلی جایزه ادبی را، خسارتی برای فرهنگ کشور می‌بیند. او در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفت: حیف است که چنین رقابتی تعطیل شود و اگر تفاوت سلیقه‌ای هم در برگزارکنندگان آن هست، به خاطر منافع عمومی حوزه فرهنگ، یکدل شوند و نگذارند زحمات مرحوم امیرحسین فردی از بین برود. اگر اینطوری باشد که دبیر کتاب سال شهید غنی‌پور می‌گوید، همه برنامه‌ها و جوایز ادبی باید به خاطر سن و سال دست‌اندرکارانش تعطیل شود. کار را به جوان‌ترها بسپارید و نگذارید جایزه‌ای که برخاسته از مسجد و مردم است، خاموش شود. تصمیمی که در تعطیلی این جایزه گرفته شده، موجب می‌شود تا سایر جشنواره‌ها هم بی‌انگیزه شوند و خود را کم‌اثر بدانند.
نویسنده و منتقد سرشناس، احمد شاکری نیز به این مسأله از منظری دیگر می‌نگرد و بر لزوم بررسی و تحلیل سیر جایزه ادبی شهید غنی‌پور تأکید می‌کند. او در یادداشتی برای خبرگزاری کتاب ایران می‌نویسد: تحلیل و بررسی جایزه شهید حبیب غنی‌پور و شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه (علیه‌السلام) به مرحله‌ای از مداومت تاریخی و البته بُعد تاریخی رسیده است که می‌توان -بلکه لازم است- آن را به‌عنوان یکی از تجربیات برآمده از ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و جریان متعهد و منسوب به ارزش‌های انقلاب اسلامی پیش چشم آورده و در ترازوی نظر و عمل توزین کرد. بُعد زمانی در این باره بسیار اهمیت دارد. زیرا با گذر زمان و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، نویسندگان و جریان‌ها و محافل ادبی، دستخوش تغییر و دگرگونی، صعود و نزول شده‌اند.
سپس می‌افزاید: ادبیاتی که نتواند از تجربیات گذشته خود عبور کند، نمی‌تواند آینده خود را بسازد. ادبیاتی که نخواند یا نتواند واقعیت‌های موجود را بشناسد یا سنجه‌ای برای توزین و جداسازی سره از ناسره آن نداشته باشد، محکوم به تکرار اشتباهات خواهد بود. بنابراین سرگذشت حرکتی که در مسجد جوادالائمه شروع شده و در جایزه شهید غنی‌پور پایان یافت می‌تواند محلی برای مطالعه و تجربه و عبرت تاریخی باشد… معتقدم باید هویت واقعی جشنواره شهید حبیب غنی‌پور را نه در مکان برگزاری که در ذهنیت و مبانی فکری حرکت‌بخش آن جستجو کرد. بیماری محفلی شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه زمانی ظهور کرد که تلاش کرد در تقابل جریان ادبیات متعهد و روشنفکری در میانه بایستد. این میانه گزینی، کنشگران متعلق به ادبیات متعهد انقلابی را دلسرد ساخت.
نظر شما