سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب «اَرتْهَه‌شاسْتْرَه: سیاست‌نامه‌ای از هند باستان؛ بررسی موضوعی و زبانی (به‌همراه ترجمه کتاب اولِ اَرتْهَه‌شاسْتْرَه اثر کاوتیلیَه از سنسکریت به فارسی و واژه‌نامه مختصر)» ترجمه نازنین خلیلی‌پور از سوی انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) منتشر شد.
کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در نوشتار خود بر آغاز این کتاب آورده است: «تلقی قدما از کار مُلک‌داری و سیاست‌مداری، از جمله موضوعات جذّاب در بررسی سیر سیاست‌نامه‌نویسی است و فارغ از آنکه این قبیل آثار تا چه حدّ در رفتارهای سیاسی و شیوه‌های حکومت‌داری مجال ظهور می‌یافت، به هر حال آنچه در این موضوع در دست داریم، بخشی از میراث فکری انسانی است و نحوه اندیشه و تفکر را در این باب بازتاب می‌دهد. در ایران، سیاست‌نامه‌نویسی سابقه‌ای دیرین و کهن دارد و تأثیر آن بر تلقی مسلمانان از مقوله حکومت و خلافت از هر جهت چشمگیر و قابل توجه بوده است.
بالجمله شناخت مبانی فکری فلسفه سیاسی در مشرق‌زمین، به‌ویژه در تمدنهای بزرگ همچون هند و چین، می‌تواند نه فقط در باب گذشته‌های دور، بلکه برای شناخت جهان معاصر هم سودمند باشد. کتاب «ارتهه‌شاستره» از جمله آثار مهم و اساسی در همین زمینه است و ترجمه و تحقیق پیرامون این متن باستانی ارزشمند، برای شناخت هرچه بیشتر «امر سیاسی» در فرهنگ و تمدن هند و تأثیر آن بر تمدنها و فرهنگ‌های مربوط به آن، از جمله ایران اهمیت خاص دارد و این موضوع را از جنبه‌های گوناگون، از جمله زبان‌های باستانی نیز می‌توان پی گرفت.»
نازنین خلیلی‌پور، مترجم کتاب نیز در پیشگفتار خود نوشته است: «هندیان باستان به‌جز متون دینی و حماسی درباره موضوعات دیگری که مورد علاقهشان بوده، بسیار نوشته‌اند و به موضوعات جذابی همچون پزشکی، دستور زبان، سیاست و حتی روابط جنسی نیز پرداخته‌اند. از این رو گنجینه عظیمی به زبان سنسکریت در دست است که جزو شاهکارهای ادبی دنیای قدیم به شمار می‌آید. ایرانیان به‌جز متون مشهوری همچون کلیله و دمنه، راماینَه، مهابهارتَه، بهگودگیتا و جز این‌ها، که به فارسی نیز ترجمه شده است، نوشته‌های هندیان را کمتر دیده و شناخته‌اند. یکی از متونی که به تازگی، یعنی از اوایل سده بیستم، توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده اَرتْهَه‌شاسْتْرَه اثر کاوتیلیَه است با موضوع سیاست، اقتصاد و آداب کشورداری که به زبان سنسکریت در پانزده کتاب نوشته شده است.
تاریخِ احتمالیِ تألیف این رساله به ۳۲۱۲۹۶ قبل از میلاد بازمی‌گردد و به نظر پژوهشگران، سبک کهنش نیز مؤید آن است. کاوتیلیه سیاست‌مداری برجسته و برشمارنده وظایف شاه، وزیران، افسران و نیز ارائه‌دهنده شیوه‌های مملکت‌داری در هند بوده است و اهمیت اَرتهَه‌شاسترَه از این روست که منبعی دست‌اول درباره اندیشه‌های سیاسی و آیین کشورداری است و به همین سبب برخی او را به‌درستی نیای ماکیاولی نامیده‌اند؛ این اثر تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده است؛ با این حال عنوانی برازنده‌تر از «سیاست‌نامه» برای کتابِ او سراغ ندارم.
اَرتهَه‌شاسترَه پانزده «کتاب» یا «دفتر» دارد که هر کدام به موضوعاتی مربوط است. در کتاب حاضر، ضمن معرفی زمینه تاریخی و سیاسی و نسخه‌های خطی اَرتهَه‌شاسترَه، واج‌نویسیِ متن سنسکریت «کتاب اول» آن را آورده و سپس همراه با یادداشت‌هایی به فارسی ترجمه کرده‌ام؛ همچنین برای برخی اصطلاحات و واژه‌های آن، واژه‌نامه‌ای مختصر به همراه حالت‌های دستوری به‌پیوست ارائه داده و در بخش پایانی کتابْ متن اصلی سنسکریت را نیز ضمیمه کرده‌ام.
جدا از بحث‌های زبانی و ترجمه فارسی اَرتهَه‌شاسترَه، که مختص پویندگان زبان‌های باستانی است، خوانندگانِ این کتاب با آرا و اندیشه‌های کاوتیلیه نیز آشنا خواهند شد. این کتاب حاوی اطلاعاتی برای علاقه‌مندان به تاریخ، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و جامعه‌شناسی نیز هست.
در کتاب حاضر رویکرد پژوهشی داشته‌ام، با این حال کوشیده‌ام به گونه‌ای مطالب را بیان کنم که برای خواننده غیرتخصصی نیز مفید باشد. به‌عبارتی کتاب‌هایی که به زبان‌های باستانی مربوط‌اند، معمولاً با ترجمه‌هایی از این زبان‌ها به فارسی همراهند. اکثر این ترجمه‌ها به دستور زبان مبدأ بسیار وفادارند، زیرا جنبه آموزشی دارند و کتاب درسی‌اند و از آنجا که زبان‌های باستانی نظام حالت دارند، مترجمان سعی می‌کنند این حالت‌ها را در ترجمه‌شان نشان دهند، حال آنکه این حالت‌ها منطبق با نحو و دستور زبانِ فارسیِ امروزی نیستند و این شیوه ترجمه برای استفاده خواننده علاقه‌مند ولی عام مناسب نیست؛ از این رو همه نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. به همین سبب در ترجمه متن سنسکریت، نحو و دستورزبان فارسی را ملاک قرار داده‌ام و نه متن سنسکریت را تا برای همگان قابل‌استفاده باشد و خارج از کلاس‌های سنسکریتِ دانشگاه نیز به کار آید. از طرفی سعی کرده‌ام با تهیه واژه‌نامه‌ای مختصر و افزودن یادداشت‌های توضیحی، در حد توانم به نیازِ پژوهشگران زبان‌های باستانی نیز پاسخ داده باشم.»
این کتاب شامل دو قسمت است؛ پاره نخست با عناوین درباره اَرتهَه‌شاسترَه، زمینه ادبی و تاریخی، دوره‌های زبانی و ادبی، شاسترَه‌نویسی در دوران کلاسیک هند، زمینه تاریخی، درباره کاوتیلیه، موضوعات و تقسیم‌بندی اَرتهَه‌شاسترَه، نسبت اَرتهَه‌شاسترَه با سیاست و نظریه سیاسی، ویژگی‌های شاه در کتاب اول ارتهه‌شاستره، معرفی نسخه‌های خطی اَرتهَه‌شاسترَه و معرفی تفاسیر متن و پاره دوم مختص «کتاب اول، تعلیم و تربیت» شامل بیست‌ویک بخشِ شمارش موضوعات و فصل‌ها، شناخت مکتب‌ها و تعیین جایگاهِ منطق، تعیین جایگاه وداهای سه‌گانه، تعیین جایگاه اقتصاد و حکومت‌داری، مشورت با پیران، مهار حواس پنجگانه؛ دفع دشمنان ششگانه، مهار حواس پنجگانه: زندگی پادشاهِ پارسا، معیّن‌کردن وزیران، تعیین مشاوران و روحانیان، آزمون (مخفی) برای سنجش پاکی و ناپاکیِ وزیران، نهاد جاسوسان، تعیین جاسوسان، جاسوسان دوره‌گرد، پاییدنِ گروه‌های فریفتنی و نافریفتنی در سرزمین خود، پیروزی بر گروه‌های فریفتنی و نافریفتنی در سرزمین دشمن، مشاوران، مأموریت (قوانین) فرستاده‌ها، محافظت در برابر شاهزاده، رفتار در برابر شاهزاده مخلوع و هدایت این شاهزاده، وظایف پادشاه، قوانینی برای اقامتگاه شاهی و حفاظتِ پادشاه. در پایان نیز یادداشت‌ها، واژه‌نامه، منابع و متن سنسکریت ضمیمه شده است.
کتاب «اَرتْهَه‌شاسْتْرَه: سیاست‌نامه‌ای از هند باستان؛ بررسی موضوعی و زبانی (به‌همراه ترجمه کتاب اولِ اَرتْهَه‌شاسْتْرَه اثر کاوتیلیَه از سنسکریت به فارسی و واژه‌نامه مختصر)» در ۳۵۲ صفحه، با شمارگان ۲۰۰ نسخه و به بهای ۴۲۰ هزار تومان از سوی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است.
نظر شما