به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جنبش مردم مصر در روز ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ به دنبال جنبش مردمی تونس آغاز شد و در ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ در پی استعفای حسنی مبارک از مقام ریاست جمهوری به پایان رسید. ۱۵ ژانویه ۲۰۱۱ زین العابدین بن علی دیکتاتور ۷۴ ساله تونس که ۲۲ سال زمام حکومت را دست داشت با شدت گرفتن اعتراضات مردمی پس از خودسوزی محمد بوعزیزی جوان دستفروش تونسی از این کشور گریخت و به عربستان سعودی پناهنده شد.
هسته اولیه جنبش مردمی مصر را طیف‌های مختلف مردم و به خصوص جوانان مصری تشکیل دادند. ارتباط جوانان مصری و فراخوان برپایی تظاهرات از طریق یکی از شبکه‌های اجتماعی نقش بسزایی در شکل گیری انقلاب مصر داشت. با گذشت زمان احزاب و گروه‌های سازماندهی شده نیز به مردم پیوستند و در این میان جنبش اخوان المسلمین در میانه راه، هدایت جنبش را به دست گرفت. اخوان المسلمین یکی از سازمان یافته‌ترین گروه‌ها و تشکیلات در مصر است که در میان مردم از نفوذ بالایی برخوردار است.
وجود برخی عوامل از قبیل نبود رهبری مشخص، نامشخص بودن نوع رژیم آینده مصر در شعارهای فعالان جنبش همراه با تلاش‌های نیروهای خارجی برای دخالت در تحولات مصر و تمایل برخی از فعالان جنبش به انجام رفتارهای خشونت آمیز از جمله آسیب‌های فراروی گذار به مردم سالاری در مصراست.
انقلاب سال ۲۰۱۱ میلادی مصر ۱۸ روز به طول انجامید و در این مدت بیش از ۸۰۰ معترض کشته شدند. با این همه انقلابیون توانستند به هدف خود یعنی سرنگونی حسنی مبارک برسند. سرنگونی دولت حسنی مبارک زمانی روی داد که نرخ بیکاری در این کشور شمال آفریقا بالا بود و هزینه‌های سنگین تامین معاش، خشم عمومی را برانگیخته بود. پس از استعفا، دادستان عمومی مصر حسنی مبارک را به همراه پسرانش علاء و جمال، همچنین وزیر کشور دولتش و شش تن از مقامات ارشد پلیس، بازداشت و به اتهام دادن دستور به نیروهای امنیتی برای گشودن آتش به سمت معترضان در تظاهرات مسالمت‌آمیز، روانه دادگاه کرد. او در صحن دادگاه تمام این اتهامات را رد کرد.
۲۹ ژانویه مردم مطلع شدند جمال مبارک، فرزند حسنی مبارک به همراه هواپیمایی اختصاصی و با همراه داشتن صد چمدان به انگلیس فرار کرده است. جمال مبارک ۴۸ ساله قرار بود به عنوان جانشین پدرش برای تصدی جایگاه ریاست جمهوری مصر معرفی شود. با شنیدن فرار جمال مبارک، مردم مصر به خیابان‌ها ریختند و با نیروهای امنیتی درگیر شدند که منجر به دستگیری صدها نفر از معترضان شد.
جلد نخست کتاب «انقلاب مصر»؛ از جمهوری تا انقلاب
نگارش تاریخ انقلاب‌ها به‌دلیل اینکه ما در جریان آن با حوادث استثنائی مواجه هستیم، فرایند بسیار سخت و پیچیده‌ای است. در جریان این حوادث استثنائی، این مردم هستند که برای تغییر نظام حاکم، مستقیماً مسیر تاریخ را می‌پیمایند. فعالیت در این زمینه زمانی سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود که پژوهشگر پیش از سپری شدن یک مدت زمان طولانی و در حالی که شعله‌های حادثه در حال زبانه کشیدن است، به روایت تاریخ مرتبط با آن بپردازد. با این‌همه به‌نظر می‌رسد عزمی بشاره پژوهشگر مصری توانسته در کتاب دو جلدی «انقلاب مصر» که به تازگی موسسه انتشارات ایران آن را منتشر کرده به‌خوبی از عهده این کار برآید.
مصر یک دولت مرکزی و محوری است که به دلایل سیاسی، همواره توجه و اهتمام بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است و برخی نیز به مقایسۀ آن با دیگر کشورها مبادرت ورزیده‌اند. در واقع، پژوهشگران برای بررسی وضعیت کشورهای جهان عرب و کشورهای در حال توسعه، همواره مطالعۀ موردی مصر را به‌عنوان الگوی این کشورها مد نظر داشته‌اند.
درک تاریخ انقلاب مصر و تحلیل پیشینه اجتماعی و تاریخی آن بدون مستندات دقیق و دقیق ممکن نخواهد بود؛ این کتاب، یک اثر ژورنالیستی نیست که نویسندگانی غیربومی، پس از مدتی اقامت در مصر و انجام برخی مصاحبه‌ها نوشته باشند و در نهایت نیز نتوانند تصویر و درک درستی به مخاطب ارائه دهند؛ بلکه نویسندۀ کتاب «انقلاب مصر» علاوه بر تحلیل نظری میان رشته‌ای (علوم سیاسی، اقتصاد، تاریخ، جامعه‌شناسی و تحلیل گفتمان) وظیفه‌ای به‌عهده می‌گیرد و آن ترسیم دلایل یک انقلاب و ریشه‌شناسی آن است.
جلد نخست این کتاب با عنوان «مصر: از جمهوری ژوئیه تا انقلاب ژانویه» راوی این دوره زمانی است و عزمی که مدیرکل مرکز تحقیقات و مطالعات سیاسی و عضو هیئت مدیره این مرکز عربی روایتی دقیق از این دوره مهم دارد. بشاره عزمی بین سال‌های ۱۹۸۶ و ۱۹۹۶ به عنوان استاد فلسفه و مطالعات فرهنگی در دانشگاه‌های معتبر تدریس کرد و در تأسیس مراکزی تحقیقاتی در فلسطین از جمله «مؤسسۀ فلسطینی مطالعات دموکراسی» مشارکت داشت.
بشاره سال ۲۰۰۷ پس از تهدید اسرائیلی‌ها مجبور به جلای وطن شد. او در کنار مقالات بسیار در حوزۀ فرهنگ، اندیشه و تاریخ سیاسی خاورمیانه، سال ۲۰۱۱ کتابی مهم درباره انقلاب‌های عربی نوشت که همان‌سال‌ها در سه مجلد منتشر شد: «انقلاب شکوهمند تونس»، «سوریه، مسیری دردناک به سوی آزادی: تلاشی در تاریخ» و «انقلاب مصر». این آثار به‌دلایل وقوع انقلاب در کشورهای عربی می‌پردازد و ریشه‌های آن را مورد واکاوی قرار می‌دهد. آثاری که ضمن ارائه مستندات و روایت‌هایی دقیق از جزئیات روزانه این انقلاب‌ها، نگاهی تحلیلی نیز در خود دارد و زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر انقلاب را با یکدیگر پیوند می‌دهد و چشم‌اندازی روشن و شفاف پیش روی مخاطبان خود می‌گذارد.
«انقلاب مصر» نوشته عزمی بشاره که برای اولین‌بار ترجمه و در اختیار مخاطبان فارسی‌زبان قرار می‌گیرد، کتابی دوجلدی است که جلد اول آن، دوره تاریخی سال ۱۹۵۲ تا ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ (روز کناره‌گیری حسنی مبارک رئیس جمهور مصر) را پوشش می‌دهد و زیرعنوان «از جمهوری ژوئیه تا انقلاب ژانویه» برای آن در نظر گرفته شده است. جلد دوم، با زیرعنوان «از انقلاب تا کودتا»، اثری است تاریخی و تحلیلی که نویسنده در آن با نگاهی جامع و گسترده، درک ساختار دولت و جامعه، رابطۀ ارتش با سیاست و گسترش اختیارات ریاست‌جمهوری در مصر را برای مخاطب روشن می‌سازد؛ دوره‌ای که به انقلاب ژانویه مصر منتج می‌شود.
بشاره در این کتاب مفصل به مستندسازی و تحلیل انقلاب ۲۵ ژانویه بر اساس شهادت‌ها و منابع می‌پردازد و در بخش دوم دورۀ زمانی بین ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ تا ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ را زیر ذره‌بین می‌برد و دلایل و زمینه‌های شکست فرایند انتقال قدرت در مصر را تحلیل می‌کند. نویسنده در بخشی از مقدمۀ کتاب روی این نکته تأکید می‌کند که «متوجه طولانی‌شدن کتاب هستم؛ اما درک تاریخ انقلاب مصر و تحلیل پیشینه اجتماعی و تاریخی آن بدون مستندات دقیق و دقیق ممکن نخواهد بود. اگر مبنا را بر این بگذاریم که چنین کتابی می‌خواهد شأن مرجعیت تاریخی به خود بگیرد و منبعی باشد برای محققان، جامعه، سیاستمداران و روشنفکران، پس باید در عمق مسائل غور کند و به سادگی از کنار موضوعات نگذرد.»
همان‌طور که عزمی بشاره اشاره می‌کند این کتاب، یک اثر ژورنالیستی نیست که نویسندگانی غیربومی، پس از مدتی اقامت در مصر و انجام برخی مصاحبه‌ها نوشته باشند و در نهایت نیز نتوانند تصویر و درک درستی به مخاطب ارائه دهند؛ بلکه نویسندۀ کتاب «انقلاب مصر» علاوه بر تحلیل نظری میان رشته‌ای (علوم سیاسی، اقتصاد، تاریخ، جامعه‌شناسی و تحلیل گفتمان) وظیفه‌ای به‌عهده می‌گیرد و آن ترسیم دلایل یک انقلاب و ریشه‌شناسی آن است.
جلد دوم کتاب «انقلاب مصر»؛ از انقلاب تا کودتا
جلد دوم این کتاب با عنوان «انقلاب مصر از انقلاب تا کودتا» راوی دوره پس از انقلاب مصر است و ماجراهای بعد از آن و عزمی که مدیرکل مرکز تحقیقات و مطالعات سیاسی و عضو هیئت مدیرۀ این مرکز عربی روایتی دقیق از این دوره مهم دارد.
عزمی اطلاعات این کتاب را از منابع متنوع جمع‌آوری کرده از جمله مصاحبه‌هایی که به‌صورت دسته‌جمعی یعنی با حضور شماری از فعالان و مبارزان و… به گفته خود او در مراحل پایانی پژوهش نیز عبده موسی، پژوهشگر مصری به تیم آنها ملحق شد و نقش مهمی را در بازنگری اطلاعات جمع‌آوری‌شده و تصحیح آنها ایفا کرد. آنها در جریان این پژوهش از تجربۀ وی در امور سازمان‌های جامعۀ مدنی در مصر و نیز تجمیع داده‌ها در زمینۀ شکنجه‌های زندانیان مصری استفاده کرده‌اند.
مخاطب با مطالعۀ این کتاب درخواهد یافت که زاویه نگاه پژوهشگر در هر مرحله وسیع‌تر شده و او با نزدیک شدن به زمان وقوع انقلاب ژانویه، با اهتمام بیشتری جزئیات کوچک را دنبال می‌کند. زمانی که پژوهشگر به تشریح حوادث انقلاب می‌پردازد، جزئیات اتفاقات روزانه را به‌صورت دقیق ذکر می‌کند. این کتاب، تحولات تاریخی و معاصر را تشریح و آنها را تحلیل کرده است تا بدین‌ترتیب بتواند به‌عنوان یک منبع و مرجع دربارۀ انقلاب ژانویۀ مصر مورد استناد قرار گیرد.
با توجه به سرنوشت انقلاب ژانویه و جوانان رقم‌زنندۀ این انقلاب، تهیه و آماده‌سازی چنین پژوهشی بسیار ضروری بود، زیرا شاید برخی افراد منفعت‌طلب در آینده به فکر حذف این مرحلۀ درخشان از تاریخ ملت مصر و امت عربی بیفتند یا اینکه بخواهند چهرۀ عناصر تأثیرگذار بر انقلاب را که دست به تاریخ‌سازی زدند، مخدوش سازند. تاریخ‌سازان مصر، انقلابشان را علیه استبداد و با شعار «زندگی، آزادی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی» رقم زدند. کرامت انسانی بزرگ‌ترین سرمایۀ این امّت است.
وجه تمایز کتاب پیش‌رو در مقایسه با دیگر کتاب‌های مرتبط با تاریخ مصر این است که این کتاب خود انقلاب را به‌صورت فراگیر مورد بحث و بررسی قرار داده است. این کتاب بر اساس یک پژوهش روشمند که تاریخ معاصر مصر را با تاریخ حوادث و رویدادهای گذشته مرتبط می‌سازد، نگاشته شده است. این تاریخ، نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی و نیز قرن بیستم را دربرمی‌گیرد.
مخاطب با مطالعۀ این کتاب درخواهد یافت که زاویۀ نگاه پژوهشگر در هر مرحله وسیع‌تر شده و او با نزدیک شدن به زمان وقوع انقلاب ژانویه، با اهتمام بیشتری جزئیات کوچک را دنبال می‌کند.
زمانی که پژوهشگر به تشریح حوادث انقلاب می‌پردازد، جزئیات اتفاقات روزانه را به‌صورت دقیق ذکر می‌کند. این کتاب، تحولات تاریخی و معاصر را تشریح و آنها را تحلیل کرده است تا بدین‌ترتیب بتواند به‌عنوان یک منبع و مرجع دربارۀ انقلاب ژانویۀ مصر مورد استناد قرار گیرد. با توجه به سرنوشت انقلاب ژانویه و جوانان رقم‌زنندۀ این انقلاب، تهیه و آماده‌سازی چنین پژوهشی بسیار ضروری بود، زیرا شاید برخی افراد منفعت‌طلب در آینده به فکر حذف این مرحلۀ درخشان از تاریخ ملت مصر و امت عربی بیفتند یا اینکه بخواهند چهرۀ عناصر تأثیرگذار بر انقلاب را که دست به تاریخ‌سازی زدند، مخدوش سازند.
تاریخ‌سازان مصر، انقلابشان را علیه استبداد و با شعار «زندگی، آزادی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی» رقم زدند؛ کرامت انسانی بزرگ‌ترین سرمایۀ این امّت است.
انتشارات ایران تا کنون کتاب‌های زیادی درباره تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی خاورمیانه منتشر کرده است و در این کتاب نیز توجهی جدی به انقلاب مهم مصر داشته که می‌تواند برای مخاطبان این حوزه بسیار خواندنی و پرنکته باشد.
جلد نخست «انقلاب مصر» نوشته عزمی بشاره با ترجمه رامین حسین‌آبادیان در ۸۸۸ صفحه و قیمت ۳۵۰ هزار تومان و جلد دوم در ۷۳۴ صفحه و قیمت ۳۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات ایران منتشر شد.
نظرات