سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سیدمحمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: ما اکنون در عصری زندگی می‌کنیم که فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آن‌ها در تمام ابعاد زندگی، جامعه بشری را با تغییراتی بی‌سابقه مواجه کرده است؛ تا جایی که فعالیت‌های روزمره، وظایف شغلی، آموزش و پرورش کودکان و … چنان دگرگون شده‌اند که بشر آن را در هیچ برهه‌ای از زمان تجربه نکرده است و این تغییرات آنقدر با زندگی او عجین شده‌اند که انتظار تغییر آن هم دور از ذهن می‌نماید.
جامعه توسعه‌یافته، جامعه‌ای است که در آن رعایت قانون یک ارزش است و افرادی که حق خود را از روش‌های قانونی مطالبه می‌کنند، انسان‌های توسعه‌یافته‌ای هستند. آگاهی از قوانین و مقررات نقش مهمی در قانون‌مندی، توسعه‌یافتگی، مسئولیت‌پذیری و نظم اجتماعی دارد و لزوم توجه به زبان و فهم حقوق و بعد از آن، کودک و حقوق کودک و ارتباط آن با ادبیات کودک و نوجوان اهمیت زیادی دارد؛ زیرا با حذف و کاهش خشونت علیه کودکان، سلامت روانی در کل جامعه از وضعیت خوبی برخوردار خواهد شد و فراموش نکنیم که هر تغییری از آموزش آغاز می‌شود. ادبیات و علم حقوق همواره دو رشته‌ی جدایی‌ناپذیر از علوم انسانی بوده که مطالعات میان رشته‌ای زیادی در قالب آن صورت گرفته است.
مطالعه و کتابخوانی یکی از عوامل مهمِ ارتقای سطح فرهنگی و دانش حقوقی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود و از آنجایی که کسب علم و دانش یکی از اصول موفقیت است که بدون مطالعه میسر نمی‌شود، باید عادت به مطالعه و انس با کتاب را از دوران کودکی در کودکان نهادینه کرد تا آموزش حقوق فردی و اجتماعی و حقوق شهروندی به بهترین شکل در ذهن کودک نقش بسته و آن‌ها را آموزش ببیند؛ اما در عصر کنونی با گسترش روزافزون تکنولوژی و پایین‌آمدن سن استفاده از فناوری و ابزار دیجیتال، عادت به مطالعه در کودکان جای خود را به وابستگی غلط به سرگرمی‌های دیجیتال داده است. ظهور ویروس کرونا نیز در تشدید و سرعت‌بخشیدن به این موضوع بسیار مؤثر بود. باتوجه به اینکه نمی‌توان فناوری و تکنولوژی را نادیده گرفت و از زندگی حذف کرد، باید با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه و تازه در بستر خانواده و جامعه، آن را کنترل کرد و با نظارت و مدیریت ارتباط کودکان با ابزار دیجیتال و ایجاد جایگزین‌های جذاب و مناسب، این وابستگی را به حداقل رساند و جایگاه فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در زندگی کودکان بالا برد. از آنجا که عادت به مطالعه امری اکتسابی است و پایه اولیه آن مانند دیگر الگوهای رفتاری در روند اجتماعی‌شدن فرد در خانواده شکل می‌گیرد، عادت والدین به مطالعه سبب تشویق اعضای خانه در پذیرش این مسئله می‌شود و فرزندان به‌تدریج با کتاب انس می‌گیرند، به سوی آن جذب می‌شوند و فرهنگ مطالعه در زندگی‌شان، جزو امور ضروری تلقی می‌شود؛ پس فرهنگ‌سازی در خانواده نخستین گام در ترویج کتابخوانی است. در کنار آن، شناخت ویژگی‌ها، توانایی‌ها، نیازها و علایق کودکان و نوجوانان این مسئولیت را متوجه نهادهای فرهنگی جامعه، نظام آموزشی و فعالان فرهنگی نیز می‌کند تا با ایجاد عادت پسندیده مطالعه، به‌ویژه خواندن منابع غیردرسی، کودکان و نوجوانان را به سمت شناخت و آگاهی درست هدایت کنند.
استفاده از ظرفیت‌های فناوری دیجیتال در سطح اجتماع و نهادهای آموزشی و فرهنگی در ترویج فرهنگ کتابخوانی در جامعه، گام دیگری در ایجاد تعامل بین کتاب و سرگرمی‌های دیجیتال است. استفاده از ابزار دیجیتال برای علاقه‌مندکردن کودکان و معرفی کتاب به آن‌ها، بالابردن جذابیت کتابخانه‌های عمومی، تولید نسخه‌های الکترونیک کتاب و کتاب‌های صوتی مناسب و استاندارد می‌تواند سبب شود کودکان از ابزار دیجیتالی که در اختیار دارند بهینه‌تر استفاده کنند و زمانی را که در فضای مجازی سپری می‌کنند به مطالعه و کسب دانش بپردازند؛ به‌ویژه در شرایط کنونی که کلاس‌های درس به تبلت‌ها و گوشی‌ها منتقل شده است، می‌توان از همین فرصت برای ارائه محتواهای مناسب و مفید به کودکان استفاده کرد تا هم با فرهنگ‌سازی انگیزه کودکان به مطالعه را بالا برد و هم کتاب‌های مختلف را در همین بستر به آنان ارائه کرد. آموزش‌های حقوقی که باعث آشنایی کودکان (به عنوان آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه) با حقوق خود می‌شود، سبب استیفای حقوق انسانی هر فرد به عنوان یک شهروند در ابعاد مختلف و با روش‌های درست و انسانی شده و از تضییع حقوق جلوگیری می‌کند. آنچه اهمیت دارد بالارفتن روحیه کار گروهی، تعهد و همدلی در جامعه، هوشیاری در برابر هر نوع سوءاستفاده، قانون‌مداری و برقراری روابط انسانی صحیح بین افراد جامعه برای داشتن جهانی امن و آسوده برای همگان است و امر جز از رهگذر ادبیات کودک و نوجوان به عنوان آموزش غیرمستقیم ممکن نیست. در کنار همه این موارد، باید خاطرنشان کرد که تکنولوژی بیشتر از اینکه ذاتاً فناورانه باشد، ماهیتی اخلاقی، فرهنگی و انسانی دارد که به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن است که بسیار مهم است و توجه‌نکردن به اخلاق در مواجهه با تکنولوژی در عصر حاضر سبب خلق پلتفرم‌ها و خدماتی از فناوری‌های هوش مصنوعی شده است که خارج از اراده و کنترل بشر است و در آینده‌ای نه چندان دور و با ادامه این روند، شاهد شکل‌گیری نظم نوینی در اجتماع بشری خواهیم بود که در روش مواجهه با جامعه و فرهنگ اثرگذار خواهد بود.
نظر شما