سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محمد فیضی: نشست بررسی کتاب «فروغ ولایت» نوشتۀ آیت‌الله جعفر سبحانی تبریزی، صبح روز دوشنبه ۲۴ دی ماه در ساختمان سرای اهل قلم برگزار شد. در این نشست، سعید طاووسی مسرور، تاریخ‌نگار و عضو هیئت علمی دانشگاه طباطبایی، حجت‌الاسلام سید محمدرضا حسینی، مدرس دانشگاه و عبدالحسین طالعی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم به مناسبت سالگرد امام علی (ع) درباره این کتاب گفت‌وگو کردند.
جامعیت کتاب «فروغ ولایت»
سعید طاووسی در آغاز این نشست گفت: این جلسه به کتاب «فروغ ولایت» نوشتۀ آیت‌الله جعفر سبحانی اختصاص دارد. کتاب فروغ ولایت در ادامه کتاب مشهورتر نویسنده یعنی «فروغ ابدیت» نوشته شده است و در سایه آن کتاب بوده است. البته به اندازه «فروغ ابدیت» مشهور نیست و این از تیراژ کتاب هم مشخص است. «فروغ ولایت» در قالب‌های مختلفی در دسترس قرار دارد؛ برای مثال در سایت کتابخانه مدرسه هدایت، تبیان، شهید آوینی و قائمیه کتاب قابل دریافت است. در کتابخانه گویای رضوی نیز صوت کتاب درج شده است. کتاب فروغ ولایت یک ترجمه فرانسوی هم دارد که به کمک مجمع جهانی اهل بیت (ع) عرضه شد.
او با اشاره به روش نویسنده در نوشتن این کتاب، اضافه کرد: نویسنده چه در «فروغ ابدیت» چه در «فروغ ولایت» صرفاً دیدگاه‌هایش را بیان نکرده است. خود مؤلف این نظر را دارد که تاریخ و محتوای تاریخی عرضه کرده است. مسئله دیگر جامعیت این کتاب است که کل زندگی امیرالمؤمنین (ع) را شامل می‌شود و اختصاص به دوره پس از پیامبر (ص) و دوره خلافت آن حضرت ندارد. شاید کمتر مطلبی باشد که درباره حیات امیرالمؤمنین (ع) در کتاب پیدا نشود. نویسنده سعی کرده است علاوه بر عوامل تاریخی و حوادث، شخصیت بزرگوار را هم پیش چشم مخاطب قرار بدهد.
طاووسی مسرور با اشاره به علاقه شخصی آیت‌الله سبحانی به این کتاب گفت: مولف محترم به این کتاب خیلی علاقه دارند و چه بسا احساس می‌کنند نیاز به ترویج آن وجود دارد. جالب است بدانید که ایشان در زمان کرونا که وزیر به عیادتشان رفته بودند، کتاب «فروغ ولایت» را به ایشان هدیه دادند.
زبان این کتاب هم تاریخی و هم داستانی است
در ادامه این نشست، عبدالحسین طالعی گفت: آقای سبحانی از قدیم اهل قلم بوده‌اند. ایشان از زمان جوانی در مجله «مکتب اسلام» قلم به دست گرفته‌اند. این مجله، قدیمی‌ترین مجله اسلامی در ایران است که همچنان هم انتشار آن ادامه دارد. از روز اول آقای سبحانی در خدمت آیت‌الله بروجردی در مجله «مکتب اسلام» می‌نوشتند که هنوز هم می‌نویسند. این تجربه طولانی باعث می‌شود که وقتی او می‌خواهد این کتاب را بنویسد به صورت کاملاً منطقی و جامع بنویسد. از نکات مثبت این کتاب، قلم روان و توالی داستانی متن است. کتاب «فروغ ولایت» در عین اینکه مستند است، خشک و خفه‌کننده نیست. یک مستند داستانی شیرین است که پشت سر هم جلو می‌رود. نکته دیگر سبک تحلیل وقایع کتاب است. «فروغ ولایت» نسبت به کتاب‌های سنتی، تحلیلی است و نسبت به کتاب‌های تحلیلی جدید، سنتی محسوب می‌شود. یک حلقه ربطی بین رویکرد سنتی و تحلیلی در این کتاب قرار دارد. این کتاب از لحاظ جامعیت زمانی و جامعیت محتوایی زبانزد است. «فروغ ولایت» برای کسی که حوصله کتاب طولانی خواندن نداشته باشد یک کتاب کم‌حجم محسوب می‌شود.
تفاوت سیره‌نویسی با نگاه تاریخی خطی
در ادامه نشست، سعید طاووسی درباره سبک نوشتاری این کتاب گفت: مسئله مشترکی که در این کتاب‌های تاریخی وجود دارد، نگاه خطی به زندگی امیرالمؤمنین (ع) است. این نگاه هم خوب است اما با نگاه موضوعی هم می‌شود به این مطلب نگاه کرد. کتاب‌های سیره‌ای که به صورت موضوعی به شخصیت امیرالمؤمنین (ع) می‌پردازند هم حائز اهمیت هستند. آفت نگاه خطی، اشتباه گرفتن تاریخ با داستان است، پس اگر در کنار کتاب‌های این چنینی موضوعاتی که به سیره امیرالمؤمنین (ع) برمی‌گردد نیز به صورت جداگانه نوشته شوند مفید هستند. بر اساس آن تقسیم‌بندی‌ها می‌شود هر قسمت آن را تبدیل به سخنرانی، مقاله یا کتاب کرد.
چرا کتاب فروغ ولایت حائز اهمیت است؟
سید محمدرضا حسینی در ادامه جلسه گفت: این کتاب مربوط به دهه ۶۰ بوده است که در آن دهه بحث‌هایی درباره امیرالمؤمنین (ع) مطرح می‌شده و به همین علت ایشان یک فصل را برای پاسخ به شبهات در نظر گرفته است. شخصیت نویسنده این کتاب از جامعیت برخوردار است. هم اصولی است، هم مفسر، هم مورخ و هم اهل کلام است. ایشان اولین کسی است که کتاب امام خمینی (ره) را مبنای تدریس در حوزه قرار داد. اگر چنین شخصیتی یک مسئله را بیان بکند، هم به لحاظ تاریخی آن را بررسی می‌کند هم به لحاظ کلامی و هم لحاظ‌های دیگر که این قضیه جامعیت علمی را به همراه می‌آورد.
او ادامه داد: آقای سبحانی در پایان کتاب از منابع دست اول و معتبر استفاده می‌کند. در سرتاسر کتاب استفاده از معاصران یا متون غیرمعتبر یافت نمی‌شود. ویژگی دیگر، فهرست اعلامی است که ایشان آورده‌اند. فهرست قبائل و طوائف معمولاً در کتاب‌ها آورده نمی‌شود اما ایشان آورده است. این نوع کارها باعث کمال کتاب می‌شود. ایشان بین سنت و مدرنیته در تعامل هستند. مثلاً در واژه‌ها هم واژه‌های صدر اسلامی به کار برده شده و همین‌طور از واژه‌های جدید مثل تاکتیک‌های نظامی یا ستون‌های نظامی. یک نکته دیگر وجود دارد و آن این است که ایشان باید به بحث امامت توجه ویژه می‌کرد. گویا این کتاب میدان تاخت و تاز مباحث امامت نیست که به نظر می‌آید این جزو کاستی‌های این کتاب است.
جامانده از کتاب فروغ ولایت
در ادامه نشست، عبدالحسین طالعی گفت: یکی از چیزهایی که بهتر است در ویرایش‌های بعدی این کتاب آورده بشود، روایت اول شخص از خود امیرالمؤمنین (ع) است. بهتر بود از زبان خود حضرت امیر (ع) در تمام این موارد هم در کتاب آقای سبحانی آورده بشود. ماجرای دیگر اینکه کتاب با وجود تمام این حسن‌ها در سبقه کاربردی ضعیف است چون یک فضای تاریخی و کلامی سنگین دارد. نکته دیگر آفتی است که عموم ویراستارها از آن رنج می‌برند. گرفتاری که کتاب‌های سیره دارند این است که این کتاب‌ها جنگ‌محور هستند؛ چرا؟ چون اکثر سیره‌نویسان از مکتب خلفا بودند و آنها مبارزاتی داشتند. در کتاب فروغ ولایت هم عمده آن جنگ‌های جمل و صفین و نهروان است.
متن این کتاب بسیار عالمانه است
سید محمدرضا حسینی در انتهای جلسه گفت: از ویژگی دیگر مولف کتاب، فراغت از تعصبات دینی است. مثلاً ایشان از واژه‌های بد و ناصواب استفاده نکرده است. متن بسیار مؤدبانه است. بحث دوم اینکه نه می‌توانیم بگوییم این کتاب یک کتاب سیره است و مباحث را طبق روش سیره‌نگاری نوشته است و نه می‌توانیم بگوییم تاریخی است. باید بگوییم «فروغ ولایت» یک کتاب تحلیلی تاریخ و سیره امام علی (ع) است. مسئله دیگر این است که بعضی از بحث‌ها لازم نبود به تفصیل در این کتاب مطرح شود. مثل ماجرای فدک که چهار یا پنج فصل دارد. ماجرای فدک را می‌شد به صورت کوتاهی مطرح کرد و به کتاب دیگری ارجاع داد. به جای آن موارد بهتر بود بعضی از نقاط تاریخی امام علی (ع) در کنار هم آورده می‌شدند و به تفصیل مورد بررسی قرار داده می‌شدند. مثل مسئولیت‌پذیری ایشان در لیلةالمبیت یا دعوت علنی پیامبر (ص) و یا ایستادن در برابر عمرو بن عبدود. چون این وقایع بسیار به یکدیگر شباهت دارند.
نظر شما