به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شهر لاهیجان معروف به شهر ابریشم و چای و عروس شهرهای گیلان است. در لاهیجان قدیم باغ‌های توت سرسبزتر بودند و کرم‌های ابریشم پیله به دور خود می‌تنیدند و پیله‌های سپید به پرنیان بدل می‌شدند تا چرخ صنعت منسوجات ابریشمین در پردیس ایران و گیلان به گردش درآیند. اغلب پژوهشگران رواج صنعت ابریشم در ایران را مقارن با احداث جاده ابریشم و همچنین آغاز ورود و توسعه پرورش کرم ابریشم بین قرن‌های ششم تا دهم هجری قمری در جلگه‌های منتهی به ساحل دریای کاسپین می‌دانند. ابریشم به عنوان یکی از اقلام صادراتی ایران از گذشته‌های دور به خصوص از زمان صفویه تا اواخر دوره قاجاریه به شمار می‌رفت و گیلان در دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه صفوی، قاجار و پهلوی اول؛ قطب نخست صنعت نوغان ایران بود.
آنچه بیان شد قسمتی از کتاب «لاهیجان شهر ابریشم» تالیف ابراهیم آذرپور است که از سوی انتشارات رازنهان منتشر شد.
کتاب «لاهیجان شهر ابریشم» در دو فصل اصلی و تعدادی زیربخش به موضوعاتی همچون پیشینه و اهمیت صنعت نوغانداری در ایران، ابریشم لاهیجان در گذر حوادث طبیعی زمان، واردات تخم ابریشم تغذیه کننده از برگ بلوط توسط کاشف‌السلطنه، آیین برداشت پیله تر ابریشم (کج چینی یا کج واچینی) و لاهیجان نماد شهر ابریشم ایران اشاره دارد.
آذرپور در پیشگفتار این کتاب به تاریخچه نوغانداری اشاره می‌کند و می‌نویسد: ابریشم از منظر هویت و بخشی از شناسنامه لاهیجان مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه در تاریخچه صنعت نوغان در ایران و فراز و نشیب‌های این صنعت، ارزشمند است و قابل چشم‌پوشی و فراموشی نیست؛ رنج و زحمت فراوان پیشگامان و فعالان صنعت نوغان در ایران و به ویژه شهرستان لاهیجان، در مقام مهد پرورش نوغان و شهر ابریشم ایران است. تولید و تجارت ابریشم لاهیجان در دوره‌های مختلف تاریخی بر اهمیت و شهرت جهانی این شهر در مقام شهر ابریشم ایران افزوده است. در دوره صفویه، اقتصاد کشاورزی به ویژه ابریشم اهمیت زیادی داشت و ابریشم لاهیجان و گیلان در این دوره باعث کسب آوازه جهانی برای ایران شد.
در کتاب «لاهیجان شهر ابریشم» پیشینه واژه نوغان نیز توسط این نویسنده مورد بررسی قرار گرفته است. پیشینه و معنی کاربردی نوغان در منابع به معنی کرم ابریشم، پیله و نیز صنعت پرورش کرم ابریشم یا به اصطلاح نوغانداری در هیچیک از فرهنگ‌های فارسی قدیم تا پایان عهد قاجاریه نیامده و در فرهنگ‌های معاصر (چون لغت‌نامه، فرهنگ فارسی و فرهنگ سخن) بدون اشاره و بی اشاره به اصل و ریشه آن کم و بیش چنین معنی شده است: نوغان، بذر، تخم نوغان، پیله و کرم ابریشم. شاید قدیمی‌ترین تعریف نوغان از آن سید محمدعلی داعی الاسلام در فرهنگ نظام (تالیف ۱۳۱۳ ه.ش در هند) باشد؛ نوغان: موسم و وقت هر چیز (تک [زبان تکلمی] مازندران و گیلان)، در جراید فارسی این لفظ آمده به معنی موسم عمل آوردن ابریشم و تخم کرم ابریشم، در سنسکریت نوگون به معنی صفت نو است و معنی فارسی مجاز آن. کلمه نوغان در عصر قاجاریه مصطلح بوده اما به ندرت در تالیفات آن روزگار آمده است.
ابراهیم آذرپور ذیل ابریشم در لاهیجان به روایت روزنامه‌های قدیمی می‌نویسد: لاهیجان به عنوان شهر ابریشم همواره شهره خاص و عام بوده و روزنامه‌های متعدد به ابریشم لاهیجان پرداخته‌اند. مهمترین خبرهای مهم چاپ شده با موضوع ابریشم و فلاحت لاهیجان به شرح زیر است: در خبر چاپ شده روزنامه اطلاعات با عنوان «پرورش کرم ابریشم حاصل پیله» به نقل از یک مجله انگلیسی در تاریخ ۲۹/۰۱/۱۳۱۰ ه.ش، در مورد وضعیت صنعت پرورش کرم ابریشم در ایران و لاهیجان چنین نوشته شده است: در شمال ایران که عبارت است ایالت گیلان و مازندران و پاره نقاط استرآباد و شمال خراسان باشد صنعت پرورش کرم ابریشم وجود دارد ولی گیلان بر سایر نقاط تقدم دارد. درخت توت که چندین قسم است در گرمخانه به وسیله بذر یا جوانه غرس می‌شود و بعد از آن کشاورزان در مزارع یا باغات آن را کاشته و سپس برگ‌هایش را برای مصرف غذای گرم قطع می‌کنند. درخت‌های مزبور چند سالی بیش عمر نمی‌کنند و پس از آن بایستی آنها را کند و نهال‌های دیگری به جای آنها غرس کرد. نظر به اینکه کرم‌های محلی در مظان مرض واقع هستند و محصول آنها کم و جنس نامرغوب است، هر سال بین ماه‌های نوامبر و آوریل تخم نوغان تازه از یونان و قفقاز و آسیای مرکزی به ایران وارد می‌شود.
در کتاب «لاهیجان شهر ابریشم» به آیین برداشت پیله تر ابریشم (کج چینی و کچ واچینی) نیز اشاره شده است. معمولاً در دهه اول اردیبهشت پرورش‌دهندگان کرم ابریشم در تدارک خرید تخم کرم ابریشم می‌شوند و در اواخر ماه خرداد پیله‌ها را برداشت می‌کنند. به دلیل محدودیت زمانی برداشت محصول و همچنین همزمانی با فصل برنج‌کاری و کمبود نیروی کار از زمان‌های گذشته نوغانداران گیلانی، برداشت نوغان را به صورت مشارکتی و در قالب کمک به یکدیگر در راستای آیین یاوری به نام «کج چینی و کج واچینی» انجام می‌دهند. آیین برداشت پیله تر ابریشم میراث ماندگار کشاورزی گیلان است. در این روز نوغاندار، مهمانی بزرگی را تدارک می‌بیند و شاخه‌های خشک توت را که پیله‌های تر ابریشم به آنها چسبیده‌اند دسته دسته بر می‌دارند و یکی یکی پیله‌های تر ابریشم را از شاخه‌ها جدا و برگ‌های خشک شده توت را که به پرز پیله‌ها چسبیده‌اند جدا می‌کنند. بعد از پایان کار کیسه‌های بزرگ پیله‌های ابریشم را برای فروش به بازار می‌برند.
ابراهیم آذرپور در پایان با اشاره به رسالت لاهیجان در مقام شهر ابریشم می‌نویسد: هر چند لاهیجان به عنوان پایتخت چای ایران در کمیسیون ملی یونسکو ثبت شد و نخستین باغ چای ایرانی در لاهیجان نیز به ثبت ملی رسید اما هویت چندین ساله این دیار با تار و پود صنعت نوغانداری با پیشینه تاریخی بسیار کهن به عنوان میراثی ماندگار گره خورده است. لاهیجان در مقام شهر ابریشم و مهد پرورش ابریشم؛ رسالتی عظیم در پرورش، تعالی‌بخشی، نمادسازی و بهینه‌سازی سرنوشت فردای این صنعت اقتصادی کشاورزی دارد.
کتاب «لاهیجان شهر ابریشم» تالیف ابراهیم آذرپور با ۱۳۱ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهای ۳۰۰ هزار تومان از سوی انتشارات رازنهان به بازار کتاب آمده است.
نظر شما