سرویس جهان کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: در چشم‌انداز ادبیات معاصر، نام‌های معدودی به اندازه آندریا برت طنین‌انداز اعتبار، عمق پژوهش و توانایی منحصربه‌فرد در جان‌بخشی به گذشته هستند. برت، که پیشتر با رمان‌ها و داستان‌های کوتاه تاریخی تحسین‌شده‌اش شناخته می‌شد و جوایز معتبری چون جایزه ملی کتاب آمریکا و بورسیه معتبر مک‌آرتور را در کارنامه خود دارد، اکنون با اولین اثر غیرداستانی خود، «گرد و غبار و نور: هنر واقعیت در داستان» (Dust and Light: The Art of Reality in Fiction)، قدم به عرصه‌ای تازه اما مرتبط گذاشته است.

این کتاب که در ۲۵ فوریه ۲۰۲۵ توسط انتشارات W.W. Norton & Company منتشر شده، توسط منابعی چون Literary Hub به‌عنوان یکی از آثار مورد تحسین سال ۲۰۲۵ معرفی شده و نویدبخش کاوشی عمیق و صمیمانه در یکی از جذاب‌ترین و چالش‌برانگیزترین جنبه‌های آفرینش ادبی است: چگونگی تبدیل واقعیت‌های تاریخی به روایتی داستانی گیرا و معنادار.

یک داستان‌نویس برجسته، عرصه غیرداستانی را می‌کاود

آندریا برت، متولد ۱۹۵۴ در بوستون و دانش‌آموخته زیست‌شناسی، مسیری غیرمعمول را تا رسیدن به جایگاه فعلی‌اش در دنیای ادبیات طی کرده است. پس‌زمینه علمی او شاید بی‌ارتباط با دقت نظر و توجه وسواس‌گونه‌اش به جزئیات در بازآفرینی دوران‌های گذشته نباشد. او که نوشتن را به طور جدی در دهه بیست زندگی‌اش آغاز کرد، به تدریج خود را به عنوان یکی از استادان مسلم داستان تاریخی تثبیت کرد. آثاری چون «تب کشتی» (Ship Fever)، برنده جایزه ملی کتاب در سال ۱۹۹۶، «خدمت‌گزاران نقشه» (Servants of the Map)، نامزد جایزه‌ی پولیتزر، و رمان‌ها و مجموعه‌های داستانی دیگرش، همگی گواهی بر توانایی او در تلفیق پژوهش دقیق تاریخی با شخصیت‌پردازی عمیق و نثری شاعرانه هستند. کارن راسل، نویسنده مطرح دیگر، او را به درستی «افسونگر نابغه» خوانده است. حال، این «افسونگر نابغه» پس از دهه‌ها تجربه موفق در عرصه داستان‌سرایی، تصمیم گرفته تا حجاب از فرآیند خلاقه خود بردارد و در قالب مجموعه‌ای از مقالات، به تشریح چگونگی استفاده از مواد خام تاریخی در کارگاه داستان‌نویسی بپردازد. ورود برت به حوزه غیرداستانی، آن هم با تمرکز بر شیوه‌ها و فلسفه کاری خودش و دیگر استادان این ژانر، رویدادی مهم در دنیای ادبیات محسوب می‌شود و کنجکاوی بسیاری را برانگیخته است. این کتاب صرفاً مجموعه‌ای از تأملات شخصی نیست، بلکه حاصل سال‌ها تدریس (در کالج ویلیامز) و تعمق در ماهیت رابطه میان تاریخ و تخیل است.

«گرد و غبار و نور»: استعاره‌ای برای روشنگری تاریخ از طریق داستان

عنوان کتاب، «گرد و غبار و نور»، خود استعاره‌ای قدرتمند و مرکزی برای کل بحث ارائه می‌دهد. برت استدلال می‌کند همان‌طور که ذرات گرد و غبار معلق در هوا با پراکنده کردن نور، پرتوهای نامرئی آن را آشکار می‌سازند و به فضا عمق و بُعد می‌بخشند، الهام گرفتن از جزئیات و واقعیت‌های پراکنده تاریخی («گرد و غبار») می‌تواند به داستان («نور») روشنایی بخشد و جنبه‌هایی از تجربه انسانی را که در غیر این صورت نادیدنی باقی می‌ماند، مرئی سازد. این رویکرد، فراتر از ثبت صرف وقایع است؛ برت تاریخ را نه مجموعه‌ای از حقایق خشک، بلکه «تجربه‌ای ملموس و احساس‌شده» می‌بیند که داستان قادر است به بهترین شکل آن را منتقل کند. او در یکی از تشبیهات کلیدی خود، پژوهش تاریخی را به «استخوان‌بندی» یک داستان تشبیه می‌کند که ساختار و استحکام آن را فراهم می‌آورد، حال آنکه تخیل، «نفس و خون» آن است که به این استخوان‌بندی جان می‌بخشد و آن را زنده می‌کند. این کتاب که بر پایه مقالاتی پیشتر منتشر شده در نشریات معتبر ادبی و مجموعه بهترین مقالات آمریکایی شکل گرفته، به‌دقت مرزهای اغلب مبهم میان واقعیت ثبت‌شده و حقیقت روایی را می‌کاود و نشان می‌دهد چگونه این دو می‌توانند در هم تنیده شوند تا به درکی عمیق‌تر از گذشته و وضعیت انسانی دست یابیم.

کاوش در کارگاه نویسندگی

«گرد و غبار و نور» صرفاً به طرح نظریات کلی بسنده نمی‌کند، بلکه خواننده را به درون کارگاه نویسندگی خود برت و دیگر استادان داستان تاریخی می‌برد. برت با صراحتی کم‌نظیر، فرایند خلق برخی از آثار محبوب خود را تشریح می‌کند. به‌عنوان مثال، توضیح می‌دهد که چگونه پژوهش درباره تجربیات سربازان آمریکایی مستقر در روسیه اوایل قرن بیستم، الهام‌بخش مجموعه داستان تحسین‌شده «آرچنجل» (Archangel) شد و چگونه این داده‌های تاریخی به بستری برای کاوش در مضامین بزرگتر بدل گشتند. فراتر از تجربیات شخصی، برت به تحلیل آثار کلاسیک و معاصر می‌پردازد و درس‌هایی را که از نویسندگانی با طیف‌های متنوع، از ویلا کاتر، هنری جیمز، لئو تولستوی و ویرجینیا وولف گرفته تا استادان معاصری چون هیلاری منتل، تونی موریسون، کولم توبین و جزمین وارد، آموخته است، با خوانندگان به اشتراک می‌گذارد. تحلیل او از سه‌گانه «تالار گرگ» (Wolf Hall) اثر منتل نمونه‌ای درخشان از این رویکرد است؛ او نشان می‌دهد که چگونه منتل از جزئیات دقیق زندگی توماس کرامول نه فقط برای بازسازی تاریخی، بلکه به‌عنوان «محورهایی که در آن‌ها احساسات درگیر شده و استعاره‌ها با غنای فراوان خلق می‌شوند» بهره برده است. برت در این کتاب به پرسش‌های بنیادینی می‌پردازد که هر نویسنده داستان تاریخی با آن‌ها روبه‌روست: چگونه می‌توان موضوعی معنادار فراتر از تجربیات و محدودیت‌های زندگی شخصی یافت؟ چگونه تکه‌های پراکنده تاریخ کشف، انتخاب و مورد استفاده (و گاه حتی سوءاستفاده) قرار می‌گیرند و در نهایت به یک روایت داستانی منسجم و کامل تبدیل می‌شوند؟ مخاطرات اخلاقی و هنری این فرایند چیست و چه پتانسیل‌هایی برای کشف حقیقت در آن نهفته است؟

مخاطبان هدف و بازخوردهای اولیه

«گرد و غبار و نور» به دلایل متعددی اثری مهم و قابل توجه است. اولاً، این کتاب فرصتی نادر برای شنیدن صدای یکی از برجسته‌ترین نویسندگان داستان تاریخی معاصر درباره هنر و فن خود اوست. بینش‌های عمیق برت که حاصل دهه‌ها مطالعه، نوشتن و تدریس است، بی‌گمان برای هر علاقه‌مند به ادبیات جذاب خواهد بود. ثانیاً، این کتاب راهنمایی ارزشمند برای نویسندگان، به‌ویژه آن‌هایی که قصد دارند در ژانر تاریخی قلم بزنند یا از عناصر واقعی در آثار خود استفاده کنند، محسوب می‌شود. پاسخ‌های برت به پرسش‌های کلیدی درباره پژوهش، گزینش، تلفیق واقعیت و تخیل، و ملاحظات اخلاقی، می‌تواند بسیار روشنگر باشد. مخاطبان اصلی این کتاب را می‌توان در دو گروه دسته‌بندی کرد: خوانندگان مشتاق آثار خود برت و علاقه‌مندان به داستان‌های تاریخی به‌طور کلی، و همچنین نویسندگان و دانشجویان رشته نویسندگی خلاق. شیوایی، صراحت و عمق اندیشه برت، این کتاب را به اثری لذت‌بخش برای گروه اول و منبعی آموزنده و الهام‌بخش برای گروه دوم تبدیل می‌کند. اگرچه کتاب هنوز به‌طور گسترده منتشر نشده، امتیاز اولیه ۴.۰۶ از ۵ در پلتفرم Goodreads (بر اساس ۱۷ رأی و ۴ نقد اولیه تا این لحظه) نشان‌دهنده استقبال مثبت اولیه از سوی خوانندگانی است که احتمالاً به نسخه‌های پیش از انتشار دسترسی داشته‌اند.

منبع: آمازون و نیویورکر و گود ریدز