به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر، سومین جلد از مجموعه تفسيري « کنزالدقائق فی بحرالغرائب» است كه به تفسير و تبيين سوره‌هاي مباركه آل‌عمران و نساء اختصاص دارد.

در حديثى از پيامبر اكرم(ص‏) درباره فضيلت تلاوت سوره آل‌عمران مى‏خوانيم: «من قرء سورة آل‌عمران اعطى بكل آية منها امانا على جسر جهنم؛ هركس سوره آل‌عمران را بخواند به تعداد آيات آن، امانى بر پل دوزخ به او مى‏دهند.» همچنين در حديثى از امام صادق(ع‏) نيز آمده است: «من قرء البقرة و آل‌عمران جائا يوم‌‌القيامة يظلانه على رأسه مثل‌الغمامتين؛ كسى كه سوره بقره و آل‌عمران را بخواند، در روز قيامت، همچون دو ابر بر سر او سايه مى‏افكنند.»
 
به گفته بعضى از مفسران مشهور ، به نظر مى‏رسد كه اين سوره در خلال سال‌هاى جنگ بدر و جنگ احد(سال‌هاى دوم و سوم هجرت) نازل شده باشد كه بخشى از طوفانى‏ترين دوران‌هاى زندگى مسلمين را در صدر اسلام منعكس مى‏كند . 

محورهاى اصلى بحث‌هاى اين سوره ، اين چنين‌اند:
1- بخش مهمى از آن به توحيد و صفات خداوند و معاد و معارف اسلامى پرداخته و بحث مى‏كند.
2- بخش ديگرى درباره جهاد و دستورات مهم و ظريفى در اين زمينه و همچنين درس‌هاى عبرتى كه در دو غزوه مهم اسلامى(بدر و احد) بود سخن مى‏گويد، و همچنين شرح امدادهاى الهى نسبت به مؤمنان و حيات جاويدان شهيدان راه خدا.
3- در قسمتى از اين سوره، به يك سلسله احكام اسلامى در زمينه لزوم وحدت صفوف مسلمين و خانه كعبه و فريضه حج و امر به معروف و نهى از منكر و تولى و تبرى(دوستى با دوستان حق و دشمنى با دشمنان حق) و مساله امانت، و انفاق در راه خدا و ترك دروغ و مقاومت و پايمردى در مقابل دشمن و صبر و شكيبائى در مقابل مشكلات و آزمايش‌هاى مختلف الهى و ذكر خداوند در هر حال، اشارات پر معنايى شده است.
4- براى تكميل اين بحث‌ها ، بخشى از تاريخ انبياء از جمله : آدم و نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و ساير انبياء(عليهم‏السلام‏) و داستان مريم و مقامات اين زن بزرگ و توطئه‏هاى پيروان متمرد حضرت موسى(ع) و مسيح(ع) در برابر اسلام، نيز ذكر شده است. 

مطالب اين سوره چنان به هم مربوط و هماهنگ است كه گوئى همه آنها يك جا نازل شده است. 

بعضى از مفسران درباره شان نزول اين سوره مى‏گويند: «هشتاد و چند آيه از اين سوره در باره فرستادگان و مسيحيان نجران كه به نمايندگى از طرف آنان براى تحقيق در باره اسلام به مدينه آمده بودند، نازل شده است.»
 
فرستادگان نجران 60 نفر بودند كه چهارده نفر آنان از اشراف و برجستگان آن ديار محسوب مى‏شدند، سه نفر از اين چهارده نفر سمت رياست داشتند و مسيحيان آن سامان در كارها و مشكلات خود به آن سه نفر مراجعه مى‏كردند، يكى از آنان «عاقب» بود كه او را «عبدالمسيح» نيز مى‏گفتند وى امير و رئيس قوم خود محسوب مى‏شد، و قوم او هيچگاه با نظريه و رأى او مخالفت نمى‏كردند ، ديگرى «سيد» نام داشت كه او را «ايهم» نيز مى‏گفتند ، وى سرپرست تشريفات و تنظيم برنامه سفر و مورد اعتماد مسيحيان بود، نفر سوم «ابوحارثه» نام داشت كه مردى دانشمند و صاحب نفوذ بود ، و كليساهاى متعددى به نام او ساخته بودند، او تمام كتب دينى مسيحيان را حفظ داشت. 

اين گروه 60 نفرى در لباس مردان قبيله بنى‌كعب به مدينه آمدند و به مسجد پيامبر(ص) وارد شدند. پيامبر(ص‏) نماز عصر را با مسلمانان خوانده بود، اين 60 نفر لباس‌هاى زيبا و پر زرق و برق و جالب پوشيده بودند كه به گفته يكى از صحابه پيامبر(ص‏) هرگز نديده‏ايم فرستادگانى به اين زيبائى باشند! موقعى كه آنها وارد مسجد شدند، هنگام نمازشان بود، طبق مراسم خود، ناقوس را نواختند و به طرف مشرق ايستاده، مشغول نماز شدند، گروهى از اصحاب پيامبر(ص‏) خواستند مانع شوند اما پيامبر(ص‏) فرمود به آنها كارى نداشته باشيد! 

پس از نماز، عاقب و سيد، خدمت پيامبر(ص‏) رسيدند و با او آغاز سخن كردند. پيامبر(ص‏) به آنها پيشنهاد كرد به آيين اسلام درآيند و به پيشگاه خداوند تسليم شوند.
عاقب و سيد گفتند: ما پيش از تو اسلام آورده و تسليم خداوند شده‏ايم! پيامبر(ص‏) فرمود: شما چگونه بر آيين حق هستيد، با اينكه اعمالتان حاكى است كه تسليم خداوند نيستيد، چه اينكه براى خدا فرزند قايليد و عيسى(ع) را پسر خدا مى‏دانيد و صليب را عبادت و پرستش مى‏كنيد و گوشت خوك مى‏خوريد، با اينكه تمام اين امور مخالف آيين حق است! عاقب و سيد گفتند: اگر عيسى پسر خدا نيست، پس پدرش كه بوده است؟ پيامبر(ص‏) فرمود: آيا شما قبول داريد كه هر پسرى شباهتى به پدر خود دارد؟ گفتند: آرى. آنگاه پيامبر(ص‏) فرمود: آيا اينطور نيست كه خداى ما به هر چيزى احاطه دارد و قيوم است و روزى موجودات با اوست. گفتند: آرى همين طور است. فرمود: آيا عيسى اين اوصاف را داشت. گفتند: نه. فرمود: آيا مى‏دانيد كه هيچ چيزى در آسمان و زمين بر خدا مخفى نيست و خداوند به همه آنها داناست. گفتند: آرى مى‏دانيم. فرمود: عيسى غير از آنچه كه خدا به او ياد داده، از پيش خود چيزى مى‏دانست؟ گفتند: نه. فرمود: آيا مى‏دانيد كه خداى ما همان است كه مسيح را در رحم مادرش همانطور كه مى‏خواست، صورتگرى كرد؟ گفتند: همين‌طور است. فرمود: آيا چنين نيست كه عيسى را مادرش مانند ساير كودكان در رحم حمل كرد، و بعد همچون مادرهاى ديگر، او را به دنيا آورد؟ و عيسى پس از ولادت، چون اطفال ديگر غذا مى‏خورد. گفتند: آرى چنين بود. فرمود: پس چگونه عيسى پسر خدا است با اينكه هيچگونه شباهتى به پدرش ندارد؟!. سخن كه به اينجا رسيد، همگى خاموش شدند، در اين هنگام، هشتاد و چند آيه از اوايل اين سوره براى توضيح معارف و برنامه‏هاى اسلام نازل شد. 

از ديگر آيات اين سوره، آيه 61 مي‌باشد كه به آيه مباهله معروف است. در بررسی آیه مباهله در منابع تفسیری و تاریخی و حدیثی به اهمیت این ماجرا و این آیه در اندیشه اسلامی دست می‌یابیم. این منابع همگی بر حضور اهل‌بیت(ع) در این ماجرا تاکید کرده و نزول این آیه را از فضایل ایشان شمرده‌اند؛ گرچه همگی بر ارتباط مباهله به ماجرای خلافت تاکید نکرده‌اند. در این بین، متکلمان و مفسران شیعه بیشترین مباحث را در اثبات افضلیت اهل‌بیت(ع) و نیز سزاوری امام علی(ع) در خلافت بعد از پیامبر در ذیل این آیه و نیز در منابع کلامی مستقل گرد آورده‌اند. 

تمام آيات سورهنساء(به استثناى آيه 58 طبق نقل بعضى از مفسران) در مدينه نازل شده است و از نظر ترتيب نزول بعد از سوره ممتحنه قرار دارد. اما مي‌دانيم ترتيب كنونى سوره‏هاى قرآن مطابق ترتيب نزول سوره‏ها نيست يعنى بسيارى از سوره‏هائى كه در مكه نازل شده در آخر قرآن قرار دارد و بسيارى از سوره‏هائى كه در مدينه نازل شده است در اوائل قرآن قرار گرفته است. 

البته مداركى در دست است كه جمع‏آورى سوره‏هاى قرآن به شكل كنونى در زمان خود پيغمبر(ص) واقع شده، بنابر اين به هنگام جمع‏آورى قرآن شخص پيامبر(ص‏) به دلائل مختلفى از جمله اهميت مطالب و ترتيب طبيعى آنها، دستور داده است كه سوره‏ها را بر طبق وضعى كه الان مى‏بينيم قرار دهند، كه نخستين آنها سوره «حمد» و آخرين آنها سوره «الناس» است بدون اينكه كلمه و يا حتى حرفى از آيات و يا سوره‏ها كم و يا زياد شود. 

اين سوره از نظر تعداد كلمات و حروف ، طولانى‏ترين سوره‏هاى قرآن بعد از سوره «البقره» است و داراى 177 آيه مي‌باشد و نظر به اينكه بحث‏هاى فراوانى در مورد احكام و حقوق زنان در آن طرح شده به سوره نساء ناميده شده است. 

اين سوره در مدينه نازل شده، يعنى به هنگامى كه پيامبر(ص‏) دست در كار تاسيس حكومت اسلامى و ايجاد يك جامعه سالم انسانى بود، به همين دليل بسيارى از قوانينى كه در سالم سازى جامعه مؤثر است در اين سوره نازل شده است. و از طرفى چون افرادى كه تار و پود اين جامعه نو پا را تشكيل مى‏دادند افراد بت‏پرست ديروز با آن همه آلودگى‏هاى دوران جاهليت بوده‏اند، لذا بايد قبل از هر چيز رسوبات گذشته را از مغز و روح آنها بيرون ساخت و به جاى آن قوانين و برنامه‏هائى كه براى نوسازى يك جامعه فرسوده لازم است قرار داد.

 بحث‏هاى مختلفى كه در اين سوره مى‏خوانيم عبارت‌اند از:
1- دعوت به ايمان و عدالت و قطع رابطه دوستانه با دشمنان سرسخت.
2- قسمتى از سرگذشت پيشينيان براى آشنائى هرچه بيشتر به سرنوشت جامعه‏هاى ناسالم.
3- حمايت از كسانى كه نيازمند به كمك هستند، مانند: يتيمان و دستورهاى لازم براى نگاهدارى و مراقبت از حقوق آنها.
4- قانون ارث بر اساس يك روش طبيعى و عادلانه در برابر شكل بسيار زننده‏اى كه در آن زمان داشت و به بهانه‏هاى مختلفى افراد ضعيف را محروم مى‏ساختند.
5- قوانين مربوط به ازدواج و برنامه‏هائى براى حفظ عفت عمومى.
6- قوانين كلى براى حفظ اموال عمومى.
7- كنترل و نگهدارى و بهسازى نخستين واحد اجتماع يعنى محيط خانواده.
8- حقوق و وظائف متقابل افراد جامعه در برابر يكديگر.
9- معرفى دشمنان جامعه اسلامى و بيدار باش به مسلمانان در برابر آنها.
10- حكومت اسلامى و لزوم اطاعت از رهبر چنين حكومتى.
11- تشويق مسلمانان به مبارزه با دشمنان شناخته شده.
12- معرفى دشمنانى كه احيانا فعاليت‏هاى زير زمينى داشتند.
13- اهميت هجرت و لزوم آن به هنگام روبرو شدن با يك جامعه فاسد و غير قابل نفوذ.
14- مجددا بحث‏هائى در باره ارث و لزوم تقسيم ثروت‏هاى متراكم شده در ميان وارثان. 

پيامبر اسلام(ص) درباره فضيلت اين سوره فرمودند: «هركس سوره نساء را بخواند گويا به اندازه هر مسلمانى كه طبق مفاد اين سوره ارث مي‌برد، در راه خدا انفاق كرده است و همچنين پاداش كسى را كه برده‏اى را آزاد كرده به او مي‌دهند.» بديهى است در اين روايت و در تمام روايات مشابه آن، منظور تنها خواندن آيات نيست بلكه خواندن مقدمه‏اى است براى فهم و درك، و آن نيز به نوبه خود مقدمه‏اى است براى پياده ساختن آن در زندگى فردى و اجتماعى، و مسلم است كه اگر مسلمانان از مفاد آيات اين سوره در زندگى خود الهام بگيرند همه اين پاداش‌ها را علاوه بر نتائج دنيوى آن خواهند داشت.

مفسر اين كتاب، شیخ محمدبن محمدرضا قمی مشهدی دانشمندی جامع‏نگر، ادیبی کوشا، فقیهی پارسا، محدثی مورد اعتماد و از همه مهمتر یکی از برجسته‏ترین مفسران دنیای تشیع در اوایل قرن دوازدهم است. او که در یکی از بهترین دوران شکوفایی تشیع یعنی عصر صفویه زندگی می‏کرد، با بزرگترین دانشمندان، محدثان، فقیهان و فیلسوفان سده یازده و دوازده همنشین بود كه برخی از آنان عبارت‌اند از: ملا محمد‌محسن فیض کاشانی(1091 قمری)، علامه محمدباقر مجلسی(1111 قمری)، علامه محقق ملا محمدباقر سبزواری، صاحب ذخیرة‌المعاد فی شرح‌الارشاد(1091 قمری)، شیخ محمدبن حسن حر عاملی، صاحب وسایل‌الشیعه(1104 قمری) و ملاخلیل‌بن غازی قزوینی، نویسنده شرح عده‏الاصول والصافی فی شرح‌الکافی(1089).

میرزا محمدقمی بر اثر معاشرت با این بزرگان و سایر دانشمندان برجسته معاصرِ خویش، به مقامات عالیه علمی و معنوی و کمالات روحانی نایل آمد. از تاریخ تولد، وفات، اساتید و شاگردان وی اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما از گفته‏ها و نوشته‏های برخی از رجال‏شناسان معتبر و متبحر و مورد اطمینان همانند محدث نوری در «الفیض‏القدسی»، محقق خوانساری در «روضات‏الجنات» و محدث قمی در «فوائدالرضویه» و سیدمحسن امین در «اعیان‏الشیعه»، برمی‏آید که این شخصیت قرآنی از علامه مجلسی و فیض کاشانی بیشترین بهره‏ها را از خرمن فضل و دانش آن بزرگان برده و در سال 1107 به افتخار اخذ اجازه از علامه مجلسی نایل آمده است.

مفسر قمی در خطه عالم‏پرور خراسان و در شهر مقدس مشهد دیده به جهان گشود و بعد از تحصیلات ابتدایی به کسب علوم و دانش‏های رایج و معارف الهی پرداخت. این عالم بزرگ بر اثر تلاش و کوشش فراوان توانست آثار متعدد و پر ارجی را تالیف کند، که این آثار به نوبه خود، زینت‏بخش محافل علمی و مذهبی و چراغی فروزان برای دانش دوستان و معرفت‏جویان شد. در میان تالیفات پرارج وی، تفسیر بی‏نظیر «کنزالدقائق» منزلت ویژه‏ای دارد.

این تفسیر محصول سال‏ها تلاش و مطالعه مرحوم میرزا محمد قمی در آثار قرآنی به جای مانده از گذشتگان و مجموعه‏ای از بهترین نظریات برگزیده و زیباترین آثار دانشمندان و مفسران قبل از وی است. علامه مجلسی در تقریظ خود بر این تفسیر می‏نویسد: «خداوند جزای خیر دهد به عالم شایسته، دانشمند کامل، پژوهشگر ژرف‏نگر، جانشین زبردست گذشتگان، شخصیتی که دقیق‏ترین معانی علمی را با فکر تیزبین خود به دست می‏آورد و گوهرهای حقیقت را با رأی صائب خود استخراج می‏کند، عالم مطلع، نیک اقبال و تربیت یافته مکتب اهل‌بیت(ع)، مولانا میرزا محمد مولف این تفسیر. ان‏شاءاللّه پیوسته تحت تاییدات پروردگار توانا موفق باشد. او این تفسیر را زیبا، متقن، با کمال دقت، پرفایده و بجا نوشته و آیات بینات قرآن را با روایات ائمه طاهرین(ع) تفسیر نموده است. نکته‏های ناب معانی را از پوسته لفظ جدا نموده و سنت و کتاب را با هم تلفیق کرده است. او تمام تلاش خود را در تفسیر خویش به کار گرفته و آنچه از اخبار و احادیث لازم بوده استخراج نموده است. او همچنین معانی لطیف و رازهای ناگفته را به تفسیر خویش افزوده و تفسیر خود را پربار و پسندیده‏تر کرده است. خداوند او را از برکات ایمانش بهره‏مند گرداند و اهل ایمان را از تفسیر وی بهره‏ور سازد و به او بهترین جزای نیکوکاران را عطا فرماید و با ائمه طاهرین -صلوات اللّه علیهم اجمعین‌- محشور بگرداند.»

آقا جمال خوانساری، زبده‏ترین استاد مجامع علمی شیعه در عصر صفوی و صاحب تالیفات گرانسنگ علمی و تحقیقی، در مورد میرزا محمد قمی و تفسیر وی می‏نویسد: «اما بعد، خداوند متعال با فضل کامل خویش به جناب مولا، دانشمند عارف، فاضل هوشیار، جامع فضایل اخلاقی، دانای به علوم و حکمت‏های بشری، عالم به اسرار وحیانی و معارف قرآنی... مولانا میرزا محمد -که خداوند در هر زمینه‏ای یاور او باشد‌- همچنان که خداوند به او توفیق تالیف چنین تفسیر ارزشمندی را عنایت کرده است. وی در تالیف و گردآوری تفسیر خویش از معتبرترین تفاسیر و مشهورترین کتاب‏های حدیث بهره برده است. این تفسیر همانند نامش گنجینه نکات دقیق و دریای گوهرهای نایاب و ارزشمند است. هر خواننده‏ای که با دید حقیقت‏بین به آن نظری بیفکند، با صدف‏های پر از مرواریدِ حقیقت مواجه خواهد شد. خداوند دانش‏پژوهان و مشتاقان معارف قرآنی را از ثمرات و معارف آن بهره‏مند گرداند. و این تفسیر گرانسنگ را برای مولف فاضلش ذخیره آخرت قرار دهد.»

علامه شیخ آقابزرگ طهرانی، کتاب‌شناس مشهور اسلامی، در مورد تفسیر «کنزالدقائق» چنین می‏گوید: «این تفسیر همچون تفسیر "نورالثقلین" در پرتو معارف اهل‌بیت(ع) آیات قرآن را تفسیر کرده است؛ اما از جهات متعددی بر نورالثقلین برتری دارد؛ از جمله این که: اسناد روایات را بیان می‏کند؛ ارتباط آیات دیگر را با آیه مورد تفسیر روشن می‏نماید؛ نکات ادبی و اِعراب آیات مورد توجه قرار گرفته است؛ توضیح آیات را به طور مختصر و با شرح مزجی برآورده است و سپس به نقل روایات در مورد آن می‏پردازد؛ گاهی نکاتی را برخلاف نورالثقلین مطرح می‏نماید.»

علاوه بر امتیازاتی که علامه تهرانی فرموده است، در این تفسیر مزایای دیگری نیز مشاهده می‏شود؛ مثل: مباحث صرفی و نحوی، نقل و نقد اقوال دیگران، شناخت لغات، ارتباط الفاظ و آیات، توضیح الفاظ و مفردات روایات و احادیث وارده در ذیل آیات، و بهره‏گیری از اشعار برترین شعرای عرب همچون نابغه و کمیت بن زید اسدی.

مفسر قمی در تفسیر خویش، احادیث قرآنی را از تفسیر فرات‌بن ابراهیم، تفسیر قمی، عیاشی و تبیان شیخ طوسی نقل می‏کند. در مباحث تفسیری از مجمع‏البیان، تفسیر امام حسن عسکری(ع) ، تفسیر ابن مسعود و ابن عباس، کشاف، برهان، بیضاوی، الدرالمنثور، علی‌بن ابراهیم و دیگران بهره می‏گیرد.

میرزا محمد قمی در آغاز تفسیر خویش، هدف از تالیف این اثر ارزشمند را چنین بیان می‏کند: «من در گذشته، تعلیقاتی بر تفسیر مشهور علامه زمخشری نگاشته بودم و آن را با دقت و حوصله مطالعه و بررسی نمودم. سپس حواشی علامه زبردست، شیخ بهاءالدین عاملی را مطالعه نموده و در مورد مطالب آن اندیشیدم. آن‌گاه به نظرم آمد که تفسیری را که حاوی اسرار ناشناخته قرآن و در بردارنده نکات جدید و بکر در مورد تاویل آیات آن باشد، در پرتو احادیث و روایات و گفتارهای قرآنیِ ائمه اطهار‌(ع) تالیف نمایم.»

این تفسیر علاوه بر چاپ‏های قدیمی، که در 4 مجلد بزرگ بود، اخیرا در 17 جلد و با تحقیقات آقای حسین درگاهی منتشر و به جامعه قرآنی عرضه شده است. ترجمه این تفسیر در زمان مفسر انجام شده است و بخش‏هایی از آن در کتابخانه آیةاللّه مرعشی‌نجفي و قسمتی دیگر در کتابخانه آستان قدس موجود است. در یک کلام می‏توان گفت این تفسیر چکیده مهمترین تفاسیر امامیه و عصاره اندیشه‏های قرآنی تا عصر مفسر قمی است. کنزالدقائق سرشار از عبارت‏های زیبای انوارالتنزیل بیضاوی، جمع‏بندی و نظم و ترتیب مجمع‏البیان طبرسی، نکات جذاب و دلنشین کشاف زمخشری و حاشیه‏های شیخ بهایی و سایرین است که مولف، با تجزیه و تحلیل آنها، بهترین نظرات را برگزیده و سپس اندیشه‏های بدیع خویش را بر آنها افزوده، در نتیجه تفسیری نفیس، جامع و جالب توجه پدید آورده است. به همین جهت در طول سه قرن گذشته تفسیر کنزالدقائق مورد توجه قرآن ‏پژوهان بوده است.

همچنان که از ملاحظه تالیفات مفسر قمی برمی‏آید، وی به علوم مختلف عصر خویش احاطه داشته و در مورد هر موضوعی رساله‏ای جداگانه نگاشته است. او بر موضوعاتی چون: علوم بلاغت، سیره و تاریخ، علوم قرآنی و تفسیر ، کلام، فلسفه، علم حدیث، صرف و نحو، فقه، دعا، زیارت، شعر و ادبیات احاطه داشته و آرائی را ابراز نموده است.

علامه محقق شیخ محمد قمی مشهدی (صاحب تفسير حاضر) در نگاه ديگر علماي اسلامي: محدث قمی: «این عالم جلیل از شاگردان علامه مجلسی(ره) است و علامه مذکور، ثنای بلیغی از او و از تفسیر او نموده است و او را اجازه داده است».
میرزا حسین نوری، صاحب مستدرک‌الوسائل: «تفسیر کنزالدقائق از بهترین، جامع‏ترین و کامل‏ترین تفاسیر است و از تفسیر صافی و نورالثقلین مفیدتر می‏باشد».
میرزا محمدباقر خوانساری: «او دانشمندی فاضل و عالمی عامل، ادیبی جامع‏نگر، محدثی فقیه و مفسری مطلع و مورد اطمینان می‏باشد. او از چهره‏های والامقام در عصر علامه مجلسی، محقق سبزواری و ملامحسن فیض کاشانی است».
شیخ حر عاملی، صاحب وسائل‏الشیعه: «مولانا محمدبن رضا قمی از فضلای هم عصر ما است. او شرح منظومه‏ای در علم معانی و بیان دارد که در صد بیت تنظیم شده و به نام نجاح‏المطالب موسوم گردیده است.»

این مفسر گرانقدر، در موارد متعددی از تفسیر خویش به دفاع از مقام ولایت پرداخته و آیاتی را که در مورد علی(ع) نازل شده، به نحو شایسته‏ای توضیح داده و شأن نزول آن را مستدل و محکم و در پرتو روایات اهل‌بیت(ع) مطرح نموده است. به عنوان نمونه او در ذیل آیه 55 سوره مائده که به آیه «ولایت» معروف است، می‏نویسد: «امام باقر(ع) در مورد آیه(انما ولیکم‌اللّه و رسوله والذین امنوا الذین یقیمون‌الصلوة و یوتون الزکوة و هم راکعون) می‏فرماید: عده‏ای از یهودیان که در میان آنان چهره‏های شاخصی مانند عبداللّه‌بن سلام، اسیدبن ثعلبه، ابن یامین و ابن صوریا وجود داشتند و به تازگی مسلمان شده بودند، آن روز برای تقویت ایمان و پرسش سوالاتی، به محضر پیامبر آمده بودند. آنان به رسول اکرم (ص) گفتند: ای پیامبر خدا! حضرت موسی(ع) برای خودش یوشع‌بن نون(ع) را وصی قرار داد، وصی شما کیست؟ ولی و سرپرست ما مسلمانان بعد از تو چه کسی خواهد بود؟ در این هنگام بود که آیه ولایت بر پیامبر نازل گردید. بعد از نزول وحی، رسول خدا به حاضرین فرمود: برخیزید! آنان بلند شدند و به همراه پیامبر به مسجد رفتند. همزمان با ورود پیامبر اکرم، سائلی از مسجد خارج می‏شد. پیامبر به سائل فرمود: ای سائل! آیا کسی به تو چیزی عطا کرد؟ گفت: بلی، این انگشتر را به من دادند. فرمود: آن را چه کسی به تو داد؟ او در حالی که به علی(ع) که در حال نماز بود اشاره می‏کرد، گفت: آن مردی که در حال نماز است، این انگشتر را به من بخشیده است. پیامبر دوباره پرسید: او در چه حالی آن را به تو داد؟ سائل گفت: او در حال نماز و موقع رکوع، آن را به من عطا کرد. در این موقع صدای پیامبر به تکبیر بلند شد و جمعیت حاضر در مسجد با پیامبر همصدا شدند.
بعد پیامبر به مردم فرمود: علی‌بن ابی‏طالب بعد از من، ولی و سرپرست شما است. آنان گفتند: ما راضی و خشنود هستیم که خداوند پروردگار ماست و اسلام دین ما و محمد(ص) پیامبر ما و علی‌بن ابی‌طالب(ع) رهبر و امام ما است. در این هنگام آیه بعد نازل شد که: (و من یتول اللّه و رسوله والذین امنوا فان حزب‌الله هم‌الغالبون) و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد باایمان را بپذیرند(پیروزند؛ زیرا) حزب خدا پیروز و برتر است.

این کاوشگر معارف عالیه قرآن در نیمه اول قرن دوازدهم و در حدود سال 1125 قمری دار فانی را وداع گفته، به لقاءاللّه پیوست.

چاپ اول کتاب« تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب (جلد سوم)» (عربي) در شمارگان 1000 نسخه،641 صفحه و بهای دوره 17 جلدی 1110000 ریال راهی بازار نشر شد.