به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، شاهنامه شاه تهماسبي در سال 928 هجري قمري توسط شاه اسماعيل صفوي براي پيشكش به فرزندش تهماسب ميرزا سفارش داده شد. خوشنويسي و نگارگري اين اثر نزديك به بيست سال زمان برد (تا سال 950 هجري قمري). اين دست‌نويس در ابعاد 47 در 32 سانتي‌متر و در بردارنده 759 برگ و 258 نگاره است. 118 نگاره‌ آن در ايران و ديگر نگاره‌ها در موزه‌هاي جهان نگهداري مي‌شود.

شاهنامه تهماسبي را بايد وابسته به مكتب نگارگري تبريز دانست. اين مكتب برپايه دست‌آوردهاي هنري پيش از صفويان و به ويژه مكتب شكوهمند هرات پديد آمد. اوج اين هنر به نيمه دوم فرمانروايي شاه تهماسب صفوي (984 – 975 هجري قمري) بازمي‌گردد.

شاهنامه‌ تهماسبي در حقيقت حاصل تلاش جمع کثيري از هنرمندان نظير ميرمصور، مير سيدعلي (پسر ميرمصور)، آقاميرک، ميرزا علي (پسر سلطان محمد)، دوست محمد، مظفرعلي و... است. سرپرستي اين کار در ابتدا با «سلطان محمد»، نگارگر برجسته و استاد همان دوران بود.

تاريخ آغاز شاهنامه‌ تهماسبي به دوره‌ سلطنت شاه اسماعيل صفوي، احتمالا به سال ٩٢٨ هجري قمري يعني دو سال قبل از درگذشت شاه اسماعيل صفوي (٩٣٠ ه.ق) بازمي‌گردد. پس از شاه اسماعيل، پسرش تهماسب اول (٩١٩ تا ٩٨۴ ه.ق، که در زمان شاه شدن ١١ سال سن داشت) کار را دنبال کرد. کار تصويرسازي شاهنامه احتمالا ٢ سال به طول انجاميد. در شمسه‌ کتاب مي‌خوانيم:
«بسمه سبحانه و تعالي
کتاب سلطان الاعظم و الخاقان العدل الاکرم، السلطان ابن السلطان ابن السلطان ابوالمظفر السلطان شاه طهماسب الحسيني الصفوي بهادر خان خلد الله تعالي ملکه و سلطانه.»

شروع کار شاهنامه‌ تهماسبي ٩٢٨ هـ.ق و پايان آن به احتمال زياد ٩۴۶ هـ.ق است. شکل‌گيري آن سه مرحله را پشت سر گذاشته است: مرحله‌ نخست به سرپرستي سلطان محمد نقاش، مرحله‌ دوم به سرپرستي مير مصور و مرحله‌ سوم به سرپرستي آقا ميرک انجام شده است.

اندازه‌ اين شاهنامه ٣٢٠ × ۴٧٠ (قطع سلطاني بزرگ) است و ٧٨۵ برگ دارد که به خط نستعليق نگارش شده است. تعداد مجلس‌ها (نقاشي‌ها)ي آن ٢۵٨ است. شاهنامه تهماسبي را بايد وابسته به مكتب نگارگري تبريز دانست. اين مكتب برپايه دست‌آوردهاي هنري پيش از صفويان و به ويژه مكتب شكوهمند هرات پديد آمد.

شاهنامه پس از تکميل، مدت حدود 40 سال (از ٩۴۶، سال احتمالي تکميل شاهنامه تا ٩٨٢ هـ.ق سال خروج آن از ايران) در دربار صفوي باقي ماند. در سال ٩٨٣ هـ.ق سلطان سليم دوم در دربار عثماني زمام امور را به دست گرفت. در همين سال شاه تهماسب صفوي به منظور تحکيم روابط و حفظ مناسبات سياسي و نيز براي تبريک به تخت نشستن سلطان سليم دوم، هيأتي به دربار عثماني اعزام داشت.

به گفته‌ بوداغ قزويني در «جواهر الاخبار» اين هيأت به سرپرستي شاه‌قلي، حاکم ايروان، مرکب از ٣٢٠ نفر از مقامات دربار و ۴٠ نفر بازرگان بوده است که هدايايي با تعداد اغراق‌آميز ١٩ هزار شتر با خود حمل مي‌كرده‌اند. اين هدايا شامل قرآن‌هاي تذهيب شده، ديوان‌هاي مصور، قالي، جواهرات و پارچه‌ زربفت بوده است. به احتمال زياد اين شاهنامه‌ نفيس در همين سال (٩٨٣ هـ.ق) از کتابخانه ‌شاهي صفويان خارج و به همراه ساير هدايا به دربار عثماني اهدا شده است.
اين اثر نفيس تا اوايل قرن نوزدهم در دربار عثماني بوده و ديگر خبري از آن به دست نيامده تا اين که در سال ١٩٠٣ ميلادي، ۱۲۸۲ خورشيدي در نمايشگاه آثار هنر اسلامي در موزه‌ هنرهاي تزييني پاريس به نمايش گذاشته مي‌شود. صاحب آن در اين زمان «بارون دو روچيلد» (Baron Maurice de Rotschield) است.

در سال ١٩۵٩ ميلادي «آرتور هوتن پسر» (.Arthur Houghton, Jr)، صاحب کارخانه‌ معروف بلورسازي کورنينگ (Corning Glass Works)، آن را از نوه‌ «بارون دو روچيلد» خريداري مي‌کند. باتوجه به روحيه انحصارپسند و تفاخرطلب غربي‌ها، نام شاهنامه‌ تهماسبي از روي آن برداشته شده و به عوض، نام خريدار آن (هوتن) جايگزين نام شاهنامه‌ تهماسبي مي‌شود.

هوتن به هنگام تصاحب شاهنامه‌ شاه تهماسبي، دست به يک جنايت بي‌سابقه‌ فرهنگي مي‌زند. او ابتدا به بهانه‌ عکس‌برداري از نگاره‌ها و نيز به نمايش گذاشتن آن، شيرازه‌ شاهنامه را باز كرده و بخش‌هايي از آن را برگ برگ مي‌كند. هوتن که از ثروتمندان آمريکايي به شمار مي‌آيد و رييس هيأت مديره‌ موزه‌ متروپوليتن نيويورک است، براي فرار از ماليات‌هاي سنگين، 8٧٨ عدد از اين نگاره‌ها را به موزه‌ متروپوليتن اهدا مي‌کند. وي بي‌توجه به اعتراضات و واکنش‌هاي بين‌المللي همچنان به مثله کردن شاهنامه و فروختن نگاره‌ها ادامه مي‌دهد و تعداد ۶١ نگاره را به موزه‌ها و مجموعه‌داران بين‌المللي مي‌فروشد.

در اين ميان يک نگاره هم نصيب موزه‌ «رضا عباسي» تهران مي‌شود. ١۴٠ تصوير از مجموعه‌ ٢٨۵ تصوير شاهنامه تهماسبي به فروش رسيده و يا اهدا شده‌اند. ٧٨ عدد اهدايي به موزه مترو پوليتن، نيويورک، ۶١ عدد فروخته شده به مجموعه‌داران و موزه‌هاي بين‌المللي، يك عدد خريداري شده توسط موزه رضا عباسي و ١١٨ عدد بازگردانده شده به ايران در سال ١٣٧٢. دولت ايران اين ١١٨ برگ نگاره‌هاي شاهنامه‌ شاه تهماسبي را با پرده‌ «زن شماره‌ ٣» اثر ويليام دکونينگ معاوضه کرد.