به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) شهرهاي واقع در منطقه مرزي "دشت آزادگان" شامل "سوسنگرد"، "بستان" و "هويزه" به دليل وضعیت استراتژيكی، در روزهاي آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و سپس در مقطع اوج درگيري رزمندگان ايراني با ارتش متجاوز صدام، شاهد نبردهای سرنوشت سازی بوده‌اند.

سوسنگرد از اولين روز جنگ (31 شهريور 1359 شمسي) مورد حمله قرار گرفت و فقط در بمباران هوايي سال 1365، تقريبا" 80 درصد ساختمان‌ها و تاسيسات شهري، آموزشي، اقتصادي و عمراني آن نابود شدند.

سقوط شهر بستان و مهاجرت مردم به سوسنگرد، تحركات گسترده نظامي و يورش‌هاي پی در پی ارتش صدام عليه سوسنگرد، شهادت تعداد زيادي از زنان و كودكان سوسنگردي در اين حملات، كارشكني‌هاي ابوالحسن بني‌صدر در مقام فرمانده كل قوای وقت، فرمان امام‌خميني(ره) مبني بر لزوم شكست محاصره اين شهر، نقش ارتش، سپاه پاسداران، مقام معظم رهبري و شهيد چمران در شكست اين حصر، آزادسازي سوسنگرد و عقب‌نشيني دشمن، اجراي عمليات امام‌مهدي(عج) در غرب و جنوب سوسنگرد و چندين عمليات براي آزدسازي كامل اين منطقه توسط ارتش و سپاه مانند "طريق‌القدس" و آغاز بازسازي سوسنگرد در سال 1362، از جمله اتفاقات و سوژه‌هاي قابل پردازش درباره وضعيت سوسنگرد در جنگ تحميلي‌ عراق علیه ایران هستند.

بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه‎های اطلاعاتی و کتابشناسی‎ها، آثار متعددي به صورت اختصاصي و يا محدود به اين موضوع ها پرداخته‌اند. "ايبنا" برخي از اين آثار را به صورت كتاب‌شناسي فهرست كرده و سپس به معرفي اجمالي 2 عنوان كتاب می پردازد: 
ـ محاصره سوسنگرد / صلح میرزایی؛ تهیه و تنظیم ع. اسلامی / پیام کودک / 1360.
ـ سوسنگرد، شهر عاشقان شهادت/ ستاد بازسازي و نوسازي سوسنگرد/ 1363.
ـ يادداشت‌هاي سوسنگرد (یادداشت های روزانه شهید غلامرضا صادق‎زاده)/ حوزه‌هنري، دفتر ادبیات و هنر مقاومت/ 1369.
ـ ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع ‌مقدس (جلد دوم : نبردهاي غرب اهواز و سوسنگرد)/ مسعود بختياري، محمدحسن لطفي، سيد يعقوب حسيني/ معاونت تبليغات و روابط عمومي سازمان عقيدتي سياسي ارتش/ 1373.
ـ شهر من پرواز کن‏ (خاطرات دانش‏آموزان سوسنگرد) / به کوشش رضا رئیسی / سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، دفتر ادبیات و هنر مقاومت‏ / 1373.
ـ سیری در جنگ ایران و عراق‏ (جلد 1: خونین‏شهر تا خرمشهر) / محمد درودیان‏ / سپاه پاسدران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ‏ / 1377.
ـ س‍وس‍ن‍گ‍رد، پ‍ای‍ت‍خ‍ت‌ غ‍ی‍رت‌ ج‍ه‍ان‌ (م‍ج‍م‍وع‍ه‌ ش‍ع‍ر)/ سيد نظام مولا هويزه/ م‍وس‍س‍ه‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ن‍خ‍ل‌‌های‌ س‍رخ‌/ ۱۳۷۸.
ـ ع‍م‍ل‍ی‍ات‌ طری‍ق‌ ال‍ق‍دس‌ (ک‍رب‍لا ۱؛ 8/9/1360 ال‍ی‌ 1/10/1360)/ مسعود بختياري/ ه‍یأت‌ م‍ع‍ارف‌ ج‍ن‍گ‌ و س‍ازم‍ان‌ ح‍ف‍ظ آث‍ار و ارزش‎های‌ دف‍اع‌‌م‍ق‍دس‌ آج‍ا/ 1379.
ـ حماسه حضور (نقش رهبری در دفاع مقدس‏) / به‏اهتمام علی شیخیان‏ / یاقوت‏ (قم) /1379.
ـ عملیات طریق‌القدس (آزاد‌سازی شهر مرزی بستان در آذر ۱۳۶۰)/ مسعود بختیاری/ هيات معارف جنگ سپهبد شهيد علي صيادشيرازي و انتشارات ايران‌سبز/ 1380.
ـ من و عکس او (سوسنگرد) / داوود بختیاری دانشور / سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، دفتر ادبیات و هنر مقاومت‏ / 1381.
ـ دشت آزادگان در جنگ (اطلس راهنما 4)/ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ/ 1381.
ـ سوسنگرد/ به کوشش خانه ادبیات و تاریخ پایداری / صریر / 1383.
ـ دشت آزادگان در هشت سال دفاع مقدس‏ / مولف حمید طرفی / نسیم حیات (قم) / 1384.
ـ تاریخ هویزه در هشت سال دفاع مقدس‏ / مولف حمید طرفی / نشر صریر / نسیم حیات (قم) / 1384.
ـ مجموعه داستان‌های جنوبی (شکست حصر سوسنگرد؛ شیخه، کدبانوی دشت آزادگان)/ عریبی(عرب) یلالی / سرزمین خوز/ 1385.
ـ آینه‌های روبرو (یادنامه شهدای زن شهرستان سوسنگرد)/ سیدقاسم یاحسینی و حبیب حبیب‌پور/ نيلوفران/ 1386.
ـ روز پنجاه و هفتم (روایت آزادسازی سوسنگرد در پنجاه و هفتمین روز جنگ) / جعفر شیرعلی‎نیا/ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس / 1389.
ـ مقاومت در سوسنگرد (خاطرات علی بالشی)/ مصاحبه و تدوین قاسم یاحسینی / سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، دفتر ادبیات و هنر مقاومت‏/ (در دست چاپ)

نبردهاي غرب اهواز و سوسنگرد از ديد ارتش
جلد دوم از مجموعه 6 جلدي "ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع‌مقدس" با محوريت "نبردهاي غرب اهواز و سوسنگرد" در سال 1373 و به همت اميرسرتيپ مسعود بختياري، محمدحسن لطفي و زنده‌ياد سيد يعقوب حسيني نوشته شده و معاونت تبليغات و روابط عمومي سازمان عقيدتي سياسي ارتش، اين اثر را در سال 1373 منتشر كرده است.

فعاليت‌هاي سياسي صدام قبل از آغاز تهاجم به ايران، ارتباط وی با بلوك شرق و غرب و همچنين كشورهاي منطقه براي جذب حمايت و بررسي اجمالي اقدامات نظامي عراق تا قبل از تهاجم گسترده، در فصل اول اين كتاب مطرح شده‌اند.

سپس وضعيت طبيعي جبهه مياني در خوزستان و توانايي نظامي ايران و عراق در منطقه خاورميانه، در ابتداي فصل دوم كتاب "ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع‌مقدس" بيان شده و سپس حوادث روزهاي اول تا دوازدهم مهر ماه سال 1359 و ميزان پيشروي نيروهاي بعثي عراق به سمت سوسنگرد، به تصوير كشيده‌اند.
 
شرح آزادسازي سوسنگرد، عمليات‌ نصر، طرح استفاده از آب رودخانه كارون براي ايجاد آب گرفتگي در جنوب غربي اهواز و طرح‌ريزي نبردهاي آفندي و سپس عمليات طريق‌القدس در فصل‌هاي سوم و چهارم كتاب، خواندني هستند. 

این كتاب با استفاده از اسناد موجود در آرشيو سازمان عقيدتي سياسي ارتش و ستاد نيروهاي سه‌گانه ارتش تدوين شده و با اين وجود محتواي نظامي آن نثر روانی دارد.

"نبردهاي غرب دزفول"، "اشغال خرمشهر و شكستن حصر آبادان"، "نبرد بيت‌المقدس، آزادسازي خرمشهر"، "نبردهاي غرب كشور (1361ـ1359) و "عمليات رمضان و محرم"، عناوين کتاب های دیگر مجموعه 6 جلدي "ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع‌مقدس" هستند.

شرح عمليات‌ها و نتايج آن‌ها، از جمله مباحث مطرح شده در اين مجموعه پژوهشي‌اند و نقشه‌هاي عملياتي و تصاوير شهداي ارتش در هر عمليات، در بخش ضميمه هر جلد منعكس شده‌اند.

اطلس جنگ دشت‌آزادگان
چهارمين مجلد از مجموعه اطلس‌هاي راهنماي مركز اسناد و تحقيقات دفاع‌مقدس با عنوان "دشت آزادگان در جنگ" در سال 1381 منتشر شده و به مرور نبردهاي صورت گرفته در شهرهاي تابع اين منطقه پرداخته است. 

در 4 فصل اين كتاب وقايع 10 روز اول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و همچنين جغرافياي دشت آزادگان، بحران‌ها و اقدامات خرابكارانه و ايذايي ارتش صدام و دست‌نشاندگان آن‌ها قبل از آغاز رسمي جنگ، به تصوير كشيده اند.

شرح اتفاقات ديگري مانند اشغال مجدد بستان و محاصره ناموفق سوسنگرد و حملات پي در پي دشمن و مقاومت مدافعان در روزهاي آغازين جنگ، عمليات‌هاي ايذايي و محدود نيروهاي ايراني با هدف انهدام دشمن و عقب راندن آن‌‌ها، آزادسازي بستان و هويزه و نبردهاي رخ داده در دشت آزادگان تا پايان جنگ، محتواي ديگر بخش‌هاي اطلس "دشت آزادگان در جنگ" را شكل داده‌اند.

در صفحه 61 اين اثر و در توصيف چگونگي طراحي عمليات آزادسازي سوسنگرد آمده است: "طرح شكستن محاصره سوسنگرد در جلسه‌اي با شركت فرماندهان ارتش، سپاه و ستاد جنگ‌هاي نامنظم، نماينده امام در شوراي عالي دفاع و استاندار خوزستان آماده شد... عمليات در ساعت 6:30 روز 26/8/59 آغاز شد. در محور جاده حميديه ـ سوسنگرد، همزمان با اجراي آتش توپخانه روي عقبه دشمن، نيروهاي عمل‌كننده با پيشروي به موازات جاده، روستاي ابوحميظه را آزاد كردند... و در نتيجه محاصره جنوب و شرق شهر (سوسنگرد) شكسته شد و در ساعت 11، اولين دسته از تانك‌هاي عراق به سمت جنوب گريختند..." 

اطلاعات کامل از مهم‌ترين عمليات های انجام شده در محور دشت‌آزادگان مانند "غيوراصلي: آزادسازي جاده حميديه ـ سوسنگرد)"، "امام‌ مهدي(عج): آزادسازي غرب سوسنگرد" و "نصر" و سازمان‌هاي عمل كننده در قالب جملات مختصر و نقشه‌هاي عملياتي و تصاوير مرتبط، ويژگي‌ اطلس "دشت آزادگان در جنگ" است.

اين اطلس با تكيه بر 17 عنوان كتاب منتشر شده توسط سپاه، ارتش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح و همچنين مدارك موجود در مركز اسناد و تحقيقات دفاع‌مقدس تهیه شده است.