به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست مخاطب‌شناسی ادبیات دفاع مقدس با همکاری انتشارات صریر و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس در سالن کتاب‌نمای 2 نمایشگاه کتاب برگزار شد. در این نشست پژوهشگران و نویسندگان حوزه دفاع مقدس به ایراد سخنرانی پرداختند و از تجربیات خود در حوزه نویسندگی گفتند.
این نشست سه سخنران داشت که هر کدام از تجربه‌های خود در حوزه نویسندگی در ادبیات دفاع مقدس و موضوع مخاطب‌شناسی سخن گفتند.
اولین سخنران این نشست طاهره ایبد، نویسنده کتاب‌های صالح، شیشه‌های شکسته و خروس جنگی بود که یکی از کتاب‌های او با عنوان خانواده آقای چرخشی در سال 1385 به عنوان اثر برگزیده در جشنواره پروین اعتصامی شناخته شد.
وی در ابتدای صحبت‌هایش به ادبیات جنگ کودک و نوجوان جنگ پرداخت و گفت: کودک دایره واژگان محدودی دارد. یک نویسنده کودک باید به این دایره واژگان اشراف داشته باشد. از طرفی هم بتواند با این محدودیت دایره واژگانی و زبانی، مفاهیم موردنظر خود را انتقال بدهد.
بهره‌مندی از نشانه و نماد در ادبیات کودک
وی در ادامه، مفهوم نشانه در ادبیات کودک را تشریح کرد و از اهمیت آن گفت: نکته مهم دیگر در ادبیات کودک، بحث معناشناسی است. ما چگونه می‌توانیم مفهوم شهادت و اسارت را برای یک کودک مطرح کنیم؟ به همین خاطر است که ما در چنین مواقعی به سراغ نشانه می‌رویم و از آن برای انتقال معنا بهره می‌گیریم. نشانه‌ها چیزهایی هستند که کودک می‌تواند از طریق آن مفهوم نویسنده را درک کند.
ایبد ادامه داد: در سیر داستانی، نشانه به نماد تبدیل می‌شود تا کودک به درک درستی از مفهوم برسد. برای مثال داستان «کلاغ آبی» نوشته داوود غفارزادگان با موضوع دختری که پدری جانباز دارد، جزء داستان‌هایی است که نویسنده با بهره‌گیری از نشانه‌ها توانسته کودک را متوجه معنا و مفهوم مورد نظر خود کند.
وی ضمن اشاره به تفاوت زاویه دید کودک نسبت به بزرگسالان گفت: اگر قرار است اثری با عنوان ادبیات کودک نوشته شود و کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد، قطعا باید اثری باشد که نویسنده هنگام نوشتن، مخاطب اثرش را بشناسد و نسبت به آن آگاهی کامل داشته باشد.
به قهرمان‌پروری اعتقادی ندارم
ایبد با ذکر ویژگی‌های خاص دوره نوجوانی افزود: داستان‌های جنگ، داستان‌های ماجراجویانه هستند؛ داستان‌هایی که نوجوان دوست دارد خودش را در آن قهرمان بداند. من اعتقادی به قهرمان‌پروری در داستان‌های جنگ ندارم. قهرمان‌پروری بین اثر و مخاطب فاصله ایجاد می‌کند. همچنان که چنین اتفاقی برای داستان‌های مذهبی هم افتاده است. وقتی از ائمه اسطوره‌هایی غیرقابل دسترس می‌سازیم، آن‌ها را به قدری دور می‌بینیم که نمی‌توانیم شبیه آن شویم.
این کارشناس ادبی کودک و نوجوان در پایان صحبت‌هایش گفت: در قالب روایتی ماجراجویانه، نویسنده می‌تواند معنا و مفهوم مورد نظر خودش را انتقال بدهد زیرا نوجوان به سنی رسیده است که می‌تواند خودش معناسازی کند. برای مثال کتاب کودک، دریا، سرباز یکی از نمونه‌های موفق در ادبیات نوجوان با موضوع جنگ است.
جنگ دستمایه بسیاری از شاهکارهای ادبی
معصومه رامهرمزی، عضو شواری خاطره‌نویسی دفاع مقدس نیز به بحث مخاطب‌شناسی در ادبیات دفاع مقدس پرداخت و مخاطب‌شناسی را یکی از بحث‌های مهم در ادبیات دفاع مقدس دانست و گفت: جنگ‌ها در تمام دنیا منشأ اتفاقات فرهنگی و سیاسی هستند. وقتی جنگ رخ می‌دهد، فقط سیاستمدارها درگیر آن نمی‌شوند. بلکه این پدیده، پدیده‌ای فراگیر است. بعد از جنگ، آنچه در جنگ اتفاق افتاده، دستمایه موضوعاتی می‌شوند که در حوزه‌های مختلف، به محصولات فرهنگی تبدیل می‌شود که یکی از این محصولات، کتاب است.
وی در ادامه افزود: این اتفاقات در فرانسه، روسیه به شکل جامع نمود پیدا کرده است. برای مثال ادبیات روس، ادبیاتی است که از جنگ‌ها و انقلاب‌های مهم در این کشور، نشأت گرفته است. شاهکارهای ادبی این کشور با موضوع جنگ است.
تفاوت مخاطب‌شناسی و مخاطب‌سازی
این نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس در ادامه صحبت‌هایش به موضوع مخاطب‌شناسی و مخاطب‌سازی در حوزه ادبیات ادبیات پرداخت و گفت: مخاطب‌شناسی با مخاطب‌سازی تفاوت دارد. مخاطب‌شناسی یعنی سنجیدن توقعات، انتظارات و خواسته‌های مخاطب اما مخاطب‌سازی یعنی خودمان ذائقه‌ای را به مخاطب منتقل کنیم و مخاطب را در یک سطح نگه داریم، اما نگاه درست در ادبیات نگاهی است که هم به مخاطب‌سازی توجه داشته باشد و هم مخاطب‌شناسی.
جنگ در ادبیات کودک
نویسنده کتاب راز درخت‌های کاج درباره موضوع جنگ در ادبیات کودک سخن گفت و بحث خود را با این سؤال آغاز کرد که آیا می‌توانیم با توجه به تلخی موضوع جنگ در ادبیات کودک به آن بپردازیم؟
سپس در ادامه به این سؤال پاسخ داد: ما نمی‌توانیم به صرف اینکه موضوع جنگ تلخ است، به آن نپردازیم. بلکه می‌توانیم به این موضوعات با نگاهی عالمانه و متخصصانه و با حفظ نمادها و نشانه‌ها وارد شویم.
وی مجموعه کتاب‌های ستاره‌های دنباله‌دار را که با سرپرستی خودش با موضوع جنگ نوشته شده است، کتاب‌هایی می‌داند که با چنین رویکردی برای مخاطب کودک تهیه شده‌اند.
مخاطب‌شناسی خاطرات دفاع مقدس
رامهرمزی که چندین دوره داور کتاب سال دفاع مقدس بوده است در ادامه به موضوع کتاب‌های خاطره دفاع مقدس پرداخت و گفت: از دهه 60 که کتاب‌های خاطره دفاع مقدس منتشر شد، مخاطبان آن تنها دوستداران دفاع مقدس بودند. مخاطبان چنین کتاب‌هایی افراد درگیر جنگ، رزمندگان و خانواده‌های آن‌ها بودند. اما مخاطبان این کتاب کم‌کم گسترش یافتند و ما در سال‌های بعد شاهد خاطرات زنان هم بودیم.
توجه به مخاطب‌شناسی آثار دفاع مقدس
شاه‌رضایی به عنوان آخرین سخنران بحث خود را با این سؤال شروع کرد: آیا برای مخاطبان ادبیات دفاع مقدس نقشه کلی ترسیم کرده‌ایم؟ آیا می‌دانیم باید به چه موضوعاتی بپردازیم و چه موضوعاتی قابل پرداخت نیستند؟
وی در ادامه افزود: گاهی کودکان و نوجوانان درباره مفاهیمی چون شهادت و جنگ به دلیل مطالعه آثار نازل دچار بدفهمی شده‌اند اما آنچه در زمینه مخاطب‌شناسی باید به آن توجه کرد، فرصت‌های دانشگاهی و دانشگاه است. باید بدانیم که دانشگاهیان، نخبگان، و فرهیختگان ما چه نسبتی با کتاب‌های دفاع مقدس دارند؟ آیا آماری در این باره داریم که چه کتاب‌هایی در دانشگاه مورد استقبال قرار گرفته است؟ آیا آمار دقیقی از تیراژ کتاب‌های دفاع مقدس داریم.
شاه‌رضایی در پایان سخنانش به ضرورت دانستن و پاسخگویی درست و صحیح به این سؤالات اشاره کرد.
این نشست با پرسش برخی از علاقه‌مندان ادبیات دفاع مقدس و پاسخگویی نویسندگان و پژوهشگران حاضر به پایان رسید.
پنجشنبه ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۶ - ۱۱:۲۰
معصومه رامهرمزی، عضو شواری خاطره‌نویسی دفاع مقدس گفت: جنگ‌ها در تمام دنیا منشأ اتفاقات فرهنگی و سیاسی هستند. وقتی جنگ رخ می‌دهد، فقط سیاستمدارها درگیر آن نمی‌شوند. بلکه این پدیده، پدیده‌ای فراگیر است و دستمایه موضوعاتی می‌شوند که یکی از آن‌ها شاهکارهای ادبی است.
نظر شما