مستفید، نویسنده و پژوهشگر حوزه علوم قرآن و حدیث در ابتدای این نشست گفت: کار روی نسخه‌های خطی قرآن، انگیزه‌های مختلفی دارد. یکی از انگیزه‌ای مرکز طبع و نشر قرآن کریم برای انجام تحقیق حاضر، کار روی رسم‌الخط قرآن کریم بود. پیش از این مرکز در کار کتابخانه‌ای به بررسی کیفیت نگارش کلمات قرآن پراخته بود که در این پژوهش به‌صورت میدانی این کار صورت گرفت. یافته‌های کار میدانی در کنار تحقیق کتابخانه‌ای مصاحف کهن به ما نشان میدهد که نسخه‌هایی که امروز در اختیار داریم چقدر با نسخه‌های کهن انطباق یا چه تفاوت‌هایی دارند. خوشبختانه به نتایج خوبی رسیدیم و امیدواریم بتوانیم در ادامه کار نتایج را تکمیل کنیم.
وی ادامه داد: طیار آلتی قولاچ، پیش از این نیز روی مصحف‌های خطی از کتابخانه‌های سراسر دنیا مانند ترکیه، لندن، مصر و یمن کار کرده و به دلیل تجربیات در زمینه مصاحف شریف، از وی دعوت شد که در گام نخست مرکز برای تحقیق در این زمینه، در بررسی مصحف منسوب به امیرالمومنین (ع) موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با ما همکاری داشته باشد. آلتی قولاچ با توجه به تجربه و تخصص خود، یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود را برای این تحقیق برگزید. علاوه بر تحقیقات استاد در زمینه رسم‌الخط، مرکز هم تحقیقاتی در زمینه شماره‌گذاری و انطباق قرائت مصحف با دیگر مصاحف انجام داد.
هیچ تحریفی در قرآن صورت نگرفته است
در ادامه، طیار آلتی قولاچ با اشاره به اینکه در همکاری و وحدت این اثر به‌وجود آمده، بیان کرد: از همان دوران کودکی و به ویژه بعدها در دوره دانشجویی، اصلیت قرآن همواره ذهن مرا به خود مشغول می‌کرد. چیزی که از همه استادانم می‌شنیدم این بود که تورات و انجیل دچار تحریف شده‌اند، اما در قرآن تحریفی صورت نگرفته است. از همان دوران به‌عنوان یک جوان مسلمان با این ذهنیت همواره با غرور زندگی می‌کردم که کتاب دین ما دچار تحریف نشده است. بارها به کلیسا می‌رفتم و با کشیش‌ها در این زمینه به بحث می‌پرداختم.
وی افزود: دغدغه دیگر ذهنی من این بود که از کجا باید این اطمینان را بدست آوریم این قرآنی که امروز در دست ماست، از روی نوشته‌های صحابه پیامبر (ص) بوده یا نه؟ در کتاب مرحوم حمیدالله به این نکته رسیدم، از نسخه‌هایی که در زمان خلیفه سوم کتابت شده، سه نسخه به دوران ما رسیده‌اند که یکی در موزه توپکاپی استانبول، دیگری در موزه تاشکند و سومی در موزه لندن قرار دارد. همواره این دغدغه را در ذهن داشتم که آیا قرآنی که امروز تلاوت می‌کنیم، اصلیت همان نسخه‌ها را دارد یا نه. کار روی این نسخه‌ها را با تفاوت‌ها در املا، کتاب و الحان آغاز کردم و به این نتیجه رسیدم این نسخه‌ها اصل بودند.
این متخصص مصاحف کهن، گفت: انگیزه ما برای احیای این مصاحف، دفاع از وثاقت متن قرآن است. امروز اطمینان دارم هیچگونه تحریفی در قرآن صورت نگرفته، اما در طول قرن‌هایی که از صدر اسلام گذشته، در گذر زمان شاید تفاوت‌هایی ایجاد شده باشد، ولی نسخه‌های اصلی بدون تحریف باقی مانده‌اند. ترکیه هم مانند ایران یک کشور مسلمان است ولی مرکزی مانند مرکز طبع و نشر قرآن کریم که بتوان در آن اینگونه تحقیقات را انجام داد در ترکیه وجود ندارد. خوشحال می‌شوم با شما بیشتر همکاری داشته باشم و دیگر فعالیت‌هایم را نیز از طریق شما ارائه دهم.
آلتی قولاچ در ادامه با اشاره به مصحف منسوب به امیرالمومنین علی (ع) موجود در کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اظهار کرد: این مصحف، نهمین نسخه‌ای است که روی آن کار کرده‌ام. در تحقیقات به این نتیجه رسیدم که نسخه‌های موجود در موزه‌های پاریس و لندن در شام کتابت شده، نسخه‌های یمن و توپکاپی در مدینه و نسخه آستان قدس رضوی به احتمال زیاد در منطقه بصره کتابت شده است. این مصاحف در نقاط جغرافیایی دور از هم نوشته شده‌اند و کاتبان آن‌ها یکدیگر را نمی‌شناختند و ابعاد و سطربندی مصاحف هم با هم متفاوت است. این مصاحف در موارد بسیاری تفاوت دارند، ولی در یک مورد هیچ تفاوتی بین آن‌ها دیده نمی‌شود. وقتی آیات و سوره‌های این نسخه‌ها را مقایسه کردم، هیچ تفاوتی از لحاظ املایی نداشتند.
وی درباره شبهه‌ای مبنی بر اینکه وی این نسخه را منسوب به عثمان می‌داند نه حضرت علی (ع)، افزود: من گفتم این نسخه از روی نسخه بصره نوشته شده نه اینکه منسوب به عثمان است، بلکه آن‌را منسوب به حضرت علی (ع) می‌دانم. البته اطلاعی در تاریخ وجود ندارد که امیرالمومنین با خط خود آن‌را نوشته باشد، ولی اطلاعات زیادی وجود دارد که ایشان قرآن را حفظ بوده و آن‌را جمع‌آوری کرده است. البته احتمال اینکه حضرت علی (ع) نسخه‌ای را نوشته باشد، وجود دارد. در انتهای نسخه‌های 458، مشهد، قاهره و توپکاپی، عبارت «کتب علی بن ابی‌طالب» دیده می‌شود.
این نسخه‌شناس در این‌باره توضیح داد: چیزی که چندان با عقل جور درنمی‌آید این است که حضرت سال‌ها مسئول حکومت بوده و فرصت این را نداشته که خودش مصحفی را کتابت کند. به احتمال زیاد فردی از روی نسخه بصره در زمان امیرالمومنین نوشته و حضرت علی (ع) روی آن نظارت و آن‌را تایید کرده و به این دلیل به ایشان منسوب شده است.
حضرت علی (ع)، کاتب وحی بود
محمدعلی خواجه‌پيری، از فعالان قرآنی کشور در پاسخ به سخنان آلتی قولاچ، مبنی بر ابهام در منسوب بودن این نسخه از قرآن به امیرالمومنین علی (ع)، گفت: براساس اسناد و منابع موثق، قطعا یکی از کاتبان وحی، حضرت علی (ع) بوده، پس احتمال اینکه آن حضرت در مدت 23 سال نزول وحی، یک قرآن نوشته باشد، وجود دارد. همچنین امیرالمومنین (ع) مدت 20 سال مسئول حکومت نبوده و در این مدت نیز می توانست قرآنی را کتابت کرده باشد. البته نباید به همین مقدار تحقیق در این زمینه کفایت کرد و لازم است تحقیق در این زمینه ادامه پیدا کند.
وی ادامه داد: اعتقاد شیعه و تاکید ائمه شیعه این است که قرآنی که در دست ما است، عینا همانی است که نزد پیامبر (ص) بود. در سیر تاریخی از پیامبر (ص) و خلفاء و ائمه و در نهایت زمان ما، یک قرآن واحد بوده که همه آن را تایید کرده‌اند، پس در اینکه قرآنی به خط امیرالمومنین (ع) باشد، ابهامی وجود ندارد.
کار بیشتر در زمینه تحقیق روی مصاحف کهن
مرتضی توکلی از دیگر پژوهشگران این تحقیق نیز در بخش پایانی نشست، بیان کرد: علیرغم داشتن میراث بزرگی از مصاحف کهن و پیشینه تحقیقاتی جامع در این حوزه‌ها، ولی در مقایسه با دیگر کشورها و حتی برخی کشورهای مسلمانان و مستشرقان، در این زمینه ضعف و کاستی داریم. لذا مرکز طبع و نشر قرآن کریم، تحقیق درباره نسخه‌های خطی قرآن را در دستور کار خود قرار داد.
مدیر تولید مرکز طبع و نشر قرآن کریم، افزود: تحقیق روی نسخه‌های کهن جای کار بسیار دارد. برخی مستشرقین با صرف هزینه‌های بسیار در این زمینه تحقیق می‌کنند و در این زمینه گوی سبقت را از ما ربوده‌اند. مرکز در گام نخست با همکاری کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و شورای توسعه فرهنگ قرآنی و مشارکت استاد طیار آلتی قولاچ، تحقیق در این عرصه را شروع کرده و در این مسیر کار را ادامه خواهد داد.
نظر شما