خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- پس از بررسی آسیب‌شناسی ترجمه کتاب‌های سیاسی در گفت‌وگو با مترجمان، مولفان و استادان دانشگاه به سراغ ناشران و دست‌اندرکاران چاپ کتاب‌های ترجمه شده رفته‌ایم تا بررسی آسیب‌شناسی ترجمه آثار سیاسی در ایران دوسویه باشد و دیدگاه‌های این حوزه را نیز جویا شویم. آرمان رضاپور، مدیر تولید نشر صمدیه که بیشتر به چاپ کتاب‌های سیاسی (ترجمه و تالیف) می‌پردازند در این گفت‌وگو با تمرکز بر مشکلات ترجمه درباره عدم رعایت قانون کپی رایت سخن گفت. 

رضاپور عنوان کرد: مشکل اصلی، ترجمه و نشر کتاب‌ها بدون اجازه ناشر خارجی یا صاحب اثر است، این موضوع باعث می‌شود ناشران با نگاه بازاری کتاب را ترجمه کرده و کیفیت را فدای سرعت کنند زیرا ممکن است ناشر دیگری دست به ترجمه اين کتاب بزند و بازار را تصاحب کند‌. 

عدم رعایت قانون کپی رایت لطمه‌های بسیاری به ناشران می‌زند

وی به مثالی در این زمینه اشاره کرد و افزود: مشابه اتفاقی که در ترجمه پراشتباهِ کتاب «کودتا» نوشته «یرواند آبراهامیان» از سوی یکی از ناشران بزرگ صورت گرفت که کار نقد این ترجمه به مطبوعات نیز کشیده شد. گاهی کتابی مطرح از سوی ناشران مختلف (مانند کتاب «همه مردان شاه» نوشته استیفن کنینزر) منتشر می‌شود که اصلا مشخص نیست که آیا ديگر ناشران نیز این کتاب را ترجمه کرده‌اند یا صرفا با تغییر جملاتی از ترجمه نخست آن را ارایه داده‌اند. 

وی ادامه داد: مساله دیگر این‌ که معمولا این گونه ناشران صرفا با نگاه به بازار، قیمت کتاب را از سایر ناشراني كه پيش از آن، همان كتاب را به چاپ رسانيده‌اند، پایین‌تر می‌زنند تا بازار بلند مدت این اثر را در دست داشته باشند. چاپ بدون اجازه نويسنده کتاب یا عدم رعایت کپی رایت سبب شده تا امکان عرضه کتاب‌های ترجمه شده در نمایشگاه‌های بین‌المللی (نمایشگاه فرانكفورت و...) و فروش آن‌ها در سایت آمازون میسر نباشد. این موضوع سبب قطع ارتباط زبانی با 15 میلیون ایرانی خارج کشور و بیش از 50 میلیون همزبان تاجیک و افغانی شده است. 

رضاپور اظهار کرد: با توجه به پاره‌ای حساسیت‌های امنیتی برای ارتباط نهاد‌های فرهنگی داخلی، خارجی و مشکلات پیش رو لازم است وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان نهادی که متولی رونق این امر است به عنوان اهرمی موثر نقش مفیدی در ایجاد ارتباط کاری سودمند در بین ناشران ایرانی و خارجی بازی می‌کند و به توسعه بازار ترجمه علمی و مناسب با معیارهای بین‌المللی می‌پردازد. 

برخورد سلیقه‌ای با ناشران کتاب در صدور مجوز کتاب‌های ترجمه‌ کاهش یابد 

وی افزود: برخورد سلیقه‌ای با ناشران کتاب در صدور مجوز کتاب‌های ترجمه‌ای نیز باید برطرف شود و نام مترجم یا مدیر انتشارت نباید مسبب این موضوع شود که خلل  یا تاخیری در صدور مجوز کتاب به وجود آورد. به طور مثال نشر صمدیه خیلی زودتر از سایر ناشران درخواست مجوز ترجمه کتاب «کودتا» آبراهامیان را به ارشاد داده بود اما مجوز انتشار این کتاب به صمدیه داده نشد اما ناشران دیگر توانستند کتاب را چاپ کنند. این یکی از موارد نگاه سلیقه‌ای به ناشر و محتوای کتاب‌هاست. 

مدیر تولید نشر صمدیه به بحث ممیزی نیز اشاره کرد و گفت: در بحث ممیزی (نگاه بررس‌ها) به اثر ترجمه شده، شاهد نوعی نگاه خاص هستیم به طور نمونه می‌توان به کتاب «بینش استراتژیک؛ آمریکا و بحران قدرت جهانی» اثر زیبیگنیو برژینسکی با ترجمه علی بهفروز اشاره کرد. در ترجمه این کتاب که برای مجوز به ارشاد داده شده بود. ممیز ارشاد یک برگه اصلاحی به ما تحویل داد که هر جا واژه اسرائیل نوشته شده باید به رژیم صهیونیستی تبدیل شود. ما باید علاوه بر متن به محتوای ترجمه نیز وفادار باشیم زمانی که بخواهیم 1700 بار این واژه را از زبان برژینسکی بیاوریم صورت مطلوبی ندارد و محتوای ترجمه کاملا عوض می‌شود در حالی که همه می‌دانیم به عنوان مسلمان ما هم اسرائیل را غیر مشروع تلقی می‌کنیم.

وی افزود: در بخش ویراستاری فنی ترجمه‌ها نیز بسیار ضعیف هستیم اگر ترجمه‌های یکسان برخی کتاب‌ها را با هم مقایسه کنیم از لحاظ زبان ویرایش و محتوایی متفاوت و گاه ضعیف است و این به دلیل سرعت در انتشار یک اثر است که به دلیل عدم رعایت قانون کپی رایت در ایران سرعت تولید آثار فرهنگی بی‌کیفیت در بازار نشر حاکم است. در حوزه ویراستاری فنی باید مترجم به سراغ ترجمه کتاب‌هایی برود که به آن اشراف داشته باشد. مثلا کسی که به سراغ ترجمه یک کتاب تاریخی سیاسی می‌رود باید به هر دو حوزه تا حدودی مسلط باشد  یا از یک ویراستار فنی در ترجمه یک کتاب استفاده کند تا در معنی واژه‌ها و اصطلاحات تاریخی بیشتر بیندیشد و توضیحاتی را در پانوشت برای درک بیشتر مخاطب بیاورد. 

برگزیده‌های کتاب فصل (در بخش ترجمه) مبنای کار ناشران شود

رضاپور ادامه داد: در امر ترجمه باید به این موضوع توجه داشت که با ترجمه کتاب از زبان‌های مختلف، ادبیات و فرهنگ‌های مختلفی وارد کشور می‌شود؛ نگاه خاصی بر این حوزه حاکم است که ناشران خیلی ترغیب به ورود به این حوزه نمی‌شوند.

وی گفت: مراحل طولانی صدور مجوز کتاب‌های ترجمه حوزه سیاسی یکی دیگر از مشکلات این حوزه است. همچنین در حوزه خرید وزارت ارشاد از کتاب‌های ترجمه‌ای خرید مناسبی را انجام نمی‌دهد بنابراین بازار ترجمه چندان رونقی ندارد بنابراین مترجم‌ها خود را بازنشسته می‌کنند و به دارالترجمه‌های رسمی می‌پیوندند.

وی در پاسخ به این پرسش که اهرم‌های تشویقی برای ترجمه کتاب‌های سیاسی را چه می‌دانید، گفت: جایزه‌های کتاب فصل در بخش ترجمه کتاب‌های مهمی را انتخاب می‌کند و این کتاب‌ها می‌تواند مبنایی برای ترجمه باشد زیرا اعضای هیات داوران در بخش ترجمه بسیار مهم هستند. این هیات باید متشکل از افراد صاحب نظر در ترجمه باشند و علاوه بر کارشناسان زبان انگلیسی و عربی، کارشناسان سایر زبان‌های مطرح نیز حضور داشته باشند. اگر افراد صاحب نام در هیات داوران جایزه ترجمه حضور داشته باشند، این موضوع سبب ارتقای سطح مسابقات خواهد شد.