مهندس بازرگان همواره دارای مشی اعتدالی و روحیه آرامی بود، آن قدر که گاهی از سوی مخالفانش به محافظه‌کاری متهم می‌شد، این روحیه ایشان منبعث از چه چیزی بود؟
کسانی که چنین قضاوتی را مطرح می‌کنند روایت اشتباهی دارند! شورای انقلاب اسلامی چندین کاندیدا برای سمت نخست‌وزیری در نظر داشت اما در آن برهه زمانی مهندس بازرگان بیشترین آراء را به خود اختصاص داد و انتخاب شد چرا که در آن زمان همه معتقد بودند که ایشان بهتر از سایر کاندیداها می‌تواند کشور را اداره کند. مهندس بازرگان در آن جلسه‌ای که انتخاب شد طی سخنرانی گفت من کسی هستم که به‌تدریج کار را جلو می‌برم و این‌گونه نیست که کاری را نیمه‌کاره رها کنم این سیاست وی بعدها به روش برنامه‌ریزی پلکانی مشهور شد. از سوی دیگر ایشان مطرح کرد که من کسی هستم که تابع رأی اکثریتم و اگر اکثریت شورا روی موضوعی نظری بدهد من خلاف آن را انجام نخواهم داد. به‌هرحال روحیه ایشان براساس خرد جمعی بود و سیاست گام به گام مهندس بازرگان بعدها توسط سیاستمداران دیگر نیز به کار برده شد.
آیا این روایت که انتخاب مهندس بازرگان به نخست‌وزیری توسط شهید مطهری به امام خمینی پیشنهاد شده درست است؟
احتمال این روایت بسیار زیاد است اما مهندس بازرگان با رأی اکثریت شورای انقلاب انتخاب شد. البته رأی اعضا مخفی بوده و در این شورا افرادی چون آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، شهید باهنر و آیت‌الله موسوی اردبیلی حضور داشتند به‌هرحال آنچه که مشخص است این است که مهندس بازرگان بهترین انتخاب در آن دوره بود و طی 9 ماه نخست‌وزیری خود خدمات زیادی به ایران داشت.
انتخاب مهندس بازرگان در انتقال مسالمت‌آمیز قدرت باتوجه به اینکه دولت بختیار به اندیشه‌های دولت موقت نزدیک بود تا چه حد تأثیرگذار بود؟
درست است که بختیار عضو حزب ایران بود و با نهضت آزادی ایران روابط حسنه داشت ولی از اینکه دولت موقت توسط امام خمینی (ره) حمایت می‌شد رضایت نداشت و البته بختیار از سوی مهندس بازرگان نیز مورد انتقاد قرار می‌گرفت.
از راست مهدی بازرگان، هاشم صباغیان، امیرعباس انتظام و ابراهیم یزدی/کابینه دولت موقت
مهندس بازرگان طی 9 ماه نخست‌وزیری خود چه خدمات مهمی داشته است؟
آن زمان ایران دچار مشکلات فراوانی بود و تلاش بازرگان این بود که کشور را به‌صورت کلی آرام کند همان‌طور که می‌دانید کردستان، سیستان و بلوچستان درگیر اغتشاشات بود از سوی دیگر آذربایجان با حزب خلق مسلمان مشکلات دیگری را آفریده بود و در کنار همه اینها تلاش مهندس بازرگان این بود که به صورت مسالمت‌آمیز مشکلات را حل کند از سویی دیگر در آن مقطع مردم پول‌هایشان را به دلیل اینکه اعتماد نداشتند از بانک‌ها بیرون آورده بودند و اگر حجم نقدینگی کم می‌شد و بانکی اعلام ورشکستگی می‌کرد مشکلات بیشتری به‌وجود می‌آمد در همان زمان مهندس بازرگان نطق تلویزیونی کرد و از مردم خواست که پول‌هایشان را از بانک‌ها خارج نکنند و همین کار باعث شد که شرایط ایمنی به‌وجود بیاید.
مهمترین مشکلاتی که دولت موقت بازرگان با آن مواجه بود چه بود؟
همان‌طور که می‌دانید دولت موقت سه‌بار استعفا داد اما امام خمینی نپذیرفتند چراکه در آن زمان مشکلات اساسی وجود داشت، به‌طور مثال تعدد مراکز تصمیم‌گیری یکی از آنها بود. حزب جمهوری یک نوع تصمیم می‌گرفت. کمیته‌ها که در آن زمان نقش نیروی انتظامی را ایفا می‌کرد جور دیگری عمل می‌کرد بنابراین جمع‌آوری شرایط در آن زمان کار بسیار سختی بود. از سوی دیگر کارهای تولیدی در کشور شروع شده بود و کارگران ما با مسائلی روبه‌رو بودند. ارتش نیز با مشکلاتی چون عدم رعایت سلسله مراتب مواجه بود و عده‌ای در آن اخلال می‌کردند. خاطرم هست مهندس بازرگان روزی پیش امام رفت و شاهد مثال‌هایی درباره این موضوع با امام مطرح کرد امام نیز در نطقی اعلام کرد که هرکسی در ارتش سلسله مراتب را رعایت نکند در مقابل انقلاب ایستاده است.
مهندس بازرگان طی دوران زندگی خود کتاب‌های بسیاری نوشته است، از میان کتاب‌های او کدام یک از آثارش را تاثیرگذار‌تر و مهم‌تر می‌دانید؟
کتاب‌هایی که او طی عمر خود نگاشته هرکدام از یک جهت اهمیت داشته است اما کتاب «انقلاب ایران در دو حرکت» حاوی مطالب بسیار مهمی است که امروز هم می‌تواند برای مخاطب امروزی نکات بسیار مهمی داشته باشد از سوی دیگر مهندس بازرگان کتابی باعنوان «احتیاج روز» دارد که این کتاب نیز بسیار اثر مهمی است اکنون ما دچار مشکلات اخلاقی مهمی در جامعه هستیم و همان‌طور که می‌دانید اخلاق نقش اساسی در جامعه ایفا می‌کند و جامعه از بی‌اخلاقی و بداخلاقی ضربات سنگینی خورده تا آنجا که رسول اکرم می‌فرمایند من برای رعایت اخلاق در جامعه مبعوث شدم بنابراین مطالعه آثار مهندس بازرگان از این جهت نیز برای ما حائز اهمیت است.
با توجه به اینکه در دولت موقت وزیر کشور مهندس بازرگان بودید چه خاطره‌ای از آن دوران دارید؟
ایشان همواره بر رعایت بیت‌المال تاکید داشتند و می‌گفتند بیت‌المال متعلق به همه مردم است و اگر آن را رعایت نکنیم به همه مردم خیانت کرده‌ایم. خاطرم هست نخستین بار داریوش فروهر قرار بود به‌عنوان نماینده ایران به سازمان کنفرانس کار فرستاده شود و وزیر کار هم باید به این کنفرانس می‌رفت. مهندس بازرگان از ایشان پرسید که با چند نفر می‌خواهید به این کنفرانس بروید و ایشان در پاسخ گفت که با 4 نفر که شامل مسئول قوانین کار و مقررات بین‌الملل، رئیس دفتر و دو محافظ است. مهندس بازرگان هم در پاسخ گفت آن دو نفر را با خود ببرید اما دو محافظ نیاز ندارید چرا که ابتدا باید توکلتان به خدا باشد و بعد اینکه براساس قوانین بین‌المللی محافظت از مهمان به‌عهده کشور میزبان است و جالب است که بدانید همین کنفرانس سال بعد هم تشکیل شد و وزیر کار وقت با 30 نفر هیأت همراه به این کنفرانس رفت.
نظرات