این درحالی است که سال گذشته «کتاب کودک باتلاق» نوشته شبون داد برنده نشان طلایی شد، در پنجمین دوره هم مجموعه «رودخانه واژگون» نوشته ژان کلود مورلوا برنده لاکپشت طلایی شد و کتاب‌های تالیفی جایی در نشان طلایی نداشتند. اما در چهارمین دوره، نشان طلایی به كتاب «سگ‌سانان و کفتارها» نوشته علی گلشن و نشان نقره‌ای هم به كتاب‌های كتاب «تو لک‌لکی یا دارکوب» نوشته علی خدایی، «ریحانه دختر نرگس» نوشته جواد ماه‌زاده، «كنسرو غول» نوشته مهدی رجبی و «اقیانوس انتهای جاده» نوشته نیل گیمن اهدا شد. در سومین دوره به کتاب‌های «آواورزی با سی‌بی‌لک» و «الفباورزی با کاکاکلاغه» نوشته محمدهادی محمدی و «پدر اسلاگ» نوشته دیوید آلموند اهدا شد. در دومین دوره نشان طلایی به کسی اهدا نشد و برندگان نشان نقره‌آی دومین دوره لاکپشت پرنده هم فریدون عموزاده خلیلی برای نوشتن کتاب «کتاب کوچک برای داستان‌نویسی»، سیدنوید سیدعلی اکبر برای نوشتن کتاب «بابای من با سس خوشمزه است»، الهه هاشمی برای ترجمه کتاب‌های «پم: بهترین انتخاب زندگی» و «ورت: دختری که دوست نداشت جادوگر شود» نوشته ماری دپلوشن، هی نه بک برای تالیف کتاب «نان ابری» بودند. در نخستین دوره هم نشان طلایی لاکپشت پرنده به رضی هیرمندی نویسنده کتاب «هوگوکابره» و جمشید خانیان نویسنده کتاب «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» اهدا شد و نشان نقره‌ای لاکپشت پرنده به شهرداد میرزایی نویسنده کتاب «ما همه آزاد آفریده شده‌ایم»، فرهاد حسن‌زاده نویسنده رمان «هستی» و احمدرضا احمدی نویسنده کتاب «همه چراغ‌ها از نگاه‌ها روشن شده‌اند» تعلق گرفت که نشان دهنده توجه بیشتر به حوزه تالیف و همچنین غلبه تالیف بر ترجمه از نظر کیفیت است.
با نگاهی به برگزیده‌ها در دوره‌های مختلف لاکپشت پرنده متوجه می‌شویم که تا سال 1394 آثار تالیفی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، از نظر داوران حرفی برای گفتن داشته‌اند و شایسته دریافت نشان لاکپشت پرنده بوده‌اند اما از سال 1395 به بعد کتاب‌های تالیفی از نظر کیفیت سیر نزولی داشته‌اند و آثار ترجمه توانسته‌اند برآن‌ها غلبه کنند و در دو دوره متوالی برنده نشان طلایی لاکپشت پرنده باشند. اما در سال 1397 می‌بینیم حتی کتاب‌های ترجمه شده هم نتوانستند به نشان طلایی دست پیدا کنند که نشان دهنده ضعیف بودن آثار ترجمه از نظر هیات داوران است.
به‌طوری‌که وقتی به بیانیه هیات داوران در هفتمین دوره دقت کنیم، می‌بینیم که به این مسائل اشاره شده و داوران این نشان شامل معصومه انصاریان، محمود برآبادی، جعفر توزنده‌جانی، عذرا جوزدانی، شکوه حاجی‌نصرالله، مینا حدادیان، شیوا حریری، شادی خوشکار، فاطمه زمانی، علی‌اصغر سیدآبادی، گیسو فغفوری، حدیث لزرغلامی، نلی محجوب، مریم محمدخانی، فرمهر منجزی و رویا میرغیاثی معتقدند ادبیات کودک و نوجوان با وضعیتی کاملا تازه رو به رو شده است که نیاز به تحلیل و ارزیابی جدی دارد. و در میان انبوه کتاب‌هایی که در سال ۱۳۹۶ در ایران نوشته و منتشر شده است، به ندرت می‌توان کتاب‌هایی را پیدا کرد که لاکپشت پرنده با خیال راحت روی شانه‌شان بنشیند، و متاسفانه وضعیت ترجمه نیز چندان تفاوتی با وضعیت تالیف ندارد و یافتن کتاب با کیفیت دشوار شده است.
فضا برای انتشار آثار تالیفی سخت شده است
هیات داوران لاکپشت پرنده چنین وضعیتی را حاصل عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی می‌دانند و می‌گویند «برخی از دستگاه‌های دولتی که پیش از این منابعی را برای حمایت از تولید و انتشار کتاب کودک و نوجوانان اختصاص داده بودند، فعالیت‌های خود را شدیدا کاهش داده‌اند. این کاهش منابع برای کتاب کودک و نوجوان ایران که بخش بزرگی از آن به منابع دولتی وابستگی دارد، شرایط دشواری را فراهم آورده است. همزمان موجی از کتاب‌های پرفروش ترجمه‌ای که از الگوهای یکسان شکلی و محتوایی پیروی می‌کنند، با تبلیغات بسیار ویترین‌های کتابفروشیها را پر کرده است و وسوسه چاپ‌های متعدد آن کتاب‌ها باعث شده است، برخی نویسندگان نیز به مترجمان یا شبیه‌سازان این آثار تبدیل شوند. افزایش هزینه‌های انتشار در پی گرانی‌هایی که از یک سال پیش شروع شده و امسال به اوج خود رسیده است، نیز فضا را برای انتشار آثار تالیفی سخت‌تر از همیشه کرده است. افزایش هزینه تولید کتاب‌های تالیفی از یک سو و کم هزینه بودن کتاب‌های ترجمه‌ای به دلیل نپرداختن حقوق ناشر و نویسنده خارجی به دلیل عضو نبودن در کنوانسیون برن(کپی رایت) و تضمین فروش کتاب‌های ترجمه‌ای مد روز و نمونه‌های شبیه‌سازی شده داخلی آنها باعث شده است که ناشران نیز اقبالی به کتاب‌های تالیفی نشان ندهند. به این پدیده باید فضای مایوس و ناامیدی منتشر در جامعه را نیز بیافزاییم که خود عامل برخی از مسایل و مشکلات است.»
آثار ترجمه بازار را نظر کیفیت و کمیت قبضه کرده‌اند
محمود برآبادی از اعضای هیات داوران لاکپشت پرنده، در این باره می‌گوید: متاسفانه بعد از بررسی کتاب‌هایی که در سال 1396 منتشر شد، کارهای تالیفی خیلی ضعیف بود و نتوانستیم کتابی را برای نشان طلایی انتخاب کنیم. شاید علت این مساله این‌است که کارهای ترجمه بازار را هم از نظر کیفیت و هم از نظر کمیت قبضه کرده‌اند و عامل دیگر هم رکود بازار نشر است که سبب گرایش بیشتر ناشران به آثار ترجمه شده که امتحان خود را پس داده‌اند و کمتر به کتاب‌های تالیفی می‌پردازند. متاسفانه امروزه هر نویسنده‌ای را می‌بینم تعداد زیادی کار تالیفی دارد که نتوانسته ناشری برایشان پیدا کند. قطعا در بین این آثار، می‌توان داستان‌های خوبی پیدا کرد، اما منتشر نشده‌اند و این مساله به دلیل توجه زیاد به حوزه ترجمه است.
این نویسنده و منتقد ادبی در ادامه با نگاهی به کتاب‌های برنده نشان نقره‌ای جایزه لاکپشت پرنده درباره آنها می‌گوید: در بین آثار لاکپشت نقره‌ای سعی کردیم کتاب تالیفی هم باشد و مجموعه «پتشخوارگر» نوشته آرمان آرین را انتخاب کردیم. این کتاب رمانی چندجلدی است، که تاکنون سه جلد آن منتشر شده. نویسنده با خلق جهان داستانی بدیع و منحصر به فرد و به شدت ایرانی، از اسطوره‌ها و افسانه‌های کهن ایرانی الهام گرفته است. نویسنده واقعیت و خیال را درهم می‌آمیزد و ماجراهای پی‌درپی خواننده را غافلگیر می‌کند، آن‌گونه مجالی برای نفس کشیدن پیدا نمی‌کند و تا پایان او را به دنبال خود می‌کشد.
داستان تقابل دو نوع طرز تلقی از زندگی در «مراقبم باش»
وی در ادامه به کتاب‌های ترجمه برنده نشان نقره‌ای اشاره می‌کند و می‌گوید: دو کتاب دیگر در حوزه ترجمه بودند. یکی از آنها «همه آنها یک گربه دیدند» با نویسندگی و تصویرگری برندن و منز و ترجمه کیوان عبیدی آشتیانی بود. «همه آنها یک گربه دیدند» کتابی تصویری است که تصویرهای زیبا به درک و فهم داستان کمک می‌کند. نویسنده در این داستان تمثیلی نشان می‌دهد که چگونه هرکس از نگاه خود واقعیت بیرونی را می‌بیند و قضاوتش بر مبنای درک محدود و مشخصی است که از واقعیت بیرونی دارد که می‌تواند کامل نباشد. این کتاب داستان گربه‌ای را بیان می‌کند که در چشم هرکسی یک گونه است. مشابه این تمثیل در ادبیات خودمان حکایت فیل در تاریکی است که مولوی به آن پرداخته است. کتاب «مراقبم باش» نوشته سورنز پائولی نیز اثر بعدی است که با ترجمه نگین تکال منتشر شده است. این کتاب داستان تقابل دو نوع طرز تلقی از زندگی است. کودکی که می‌خواهد از قوانین تبعیت کند و بزرگسالی که به قوانین اعتماد و اطمینان ندارد. با کمک فانتزی جاری در داستان، خواننده می‌تواند مشکلات و ترس‌هایش را کنار گذاشته و راهی برای شاد بودن پیدا کند.
واقعیت این است که ضعف تالیف داریم
معصومه انصاریان نیز از داوران جایزه لاکپشت پرنده در این باره می‌گوید: نظر من دقیقا همان چیزی است که در بیانه هیات داروان آمده است. واقعیت این است که ما ضعف تالیف داریم و در بین کتاب‌های تالیفی اثر قابل توجهی ندیدیم. البته این مساله فقط مربوط به تالیف نمی‌شود. در حوزه ترجمه هم اثر قوی نداشتیم. سال گذشته تعداد نامزدها زیاد بود و تعداد کتاب‌هایی که امتیاز بالایی داشتند زیاد بود و ما زمان زیادی صرف بررسی این آثار کردیم اما امسال دستمان خالی بود و تعداد آثار قابل رقابت خیلی کم بود. از جایی‌که ما هر دوهفته یکبار جلسه داریم و با سایر داوران بحث و تبادل نظر می‌کنیم، فرآیند داوری در جایزه لاکپشت پرنده، کاملا حرفه‌ای است.
کتاب های امسال همانطور که در بیانیه هم گفته شد از نظر کیفی چندان مطلوب نبود. متاسفانه این سال‌ها شاهد تولید انبوه کتاب‌هایی هستیم که بیشتر سرگرم کننده و یک بار خوان هستند. کتاب هایی که در سطح می مانند. خواننده را می خندانند، شاید یک لحظه شادش می کنند، اما عمق ندارند. کودک و نوجوانی که این کتاب ها را می خواند به فکر فرو نمی رود. جایی برای گفت و گو نمی گذارد، چون اصولاً موضوع خاصی را طرح نمی کند. ظاهراً نویسنده ها هم تحت تاثیر ترجمه ها و استقبال مخاطب از این کتاب ها، به این سمت رفته اند. و اینگونه است که به سختی می توان کتابی را پیدا کرد که در بالای فهرست قرار گیرد.
ویژگی آثار برگزیده متفاوت دیدن و درباره تفاوت‌ها گفت‌وگو کردن بود
فرمهر منجزی هم همین نظر را دارد و معتقد است آثار تالیفی در این دوره ضعیف بودند و درباره ویژگی‌های آثار برگزیده نیز می‌گوید: در کتاب‌های برگزیده امسال، می‌توان تقویت نگاه متفاوت به جهان و توجه به جزییات، متفاوت دیدن و درباره تفاوت‌ها گفت‌وگو کردن را دید. مثلا در کتاب «پتش خوارگر» که رمانی ایرانی و مناسب برای نوجوانان است، مخاطب با اسطوره‌های ایرانی آشنا می‌شود. خواننده نوجوان در می‌یابد که می‌توان اسطوره‌ها را به زیبایی وارد فضای فانتزی کرد. در این رمان پرماجرا و رویارویی نیروهای اهریمنی و زمینی را می‌بینیم. خواننده داستان‌سرایی و تصویرسازی زیبایی از بکارگیری اسطوره‌ها می‌بیند.
این نویسنده می‌افزاید: «مراقبم باش» هم کتابی است که رابطه والد و کودک را به تصویر می‌کشد، و این بار پدر را. گفت‌وگو و نزدیکی پدر و فرزند و مهارت زندگی و شناخت را می‌توان در این کتاب تصویری به زیبایی دید. همچنین تصاویر زیبا و شاد و هنرمندانه این کتاب، حس زیبایی‌شناسی را در کودک بیدار می‌کند. کودک در این کتاب در فضایی شاد لذت کشف خود را تجربه می‌کند. در کتاب تصویری «همه آن ها یک گربه دیدند» هم بزرگترها علاوه بر نکات گفته شده، این امکان را به دست می‌آورند تا درباره موضوعات مختلف و دیدگاه‌های کودکان با آنها گفت‌وگو کنند.
نظرات