به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) تصحیح متون و پژوهش‌های متنی یکی از حوزه‌های بسیار پراهمیت در ادبیات فارسی است. با تصحیح متون، علاوه بر یافتن آثار جدید، دریافت‌های تاریخی، فرهنگی زبانی و علمی ما از دوره‌های مختلف تاریخ روشن‌تر و دقیق‌تر خواهد شد. با خبر شدیم سعید شفیعیون، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان در حال تصحیح دیوان امیدی تهرانی است، او درباره شخصیت امیدی تهرانی می‌گوید: نام اصلی او ارجاسب، ملقب به سعدالدین مسعود است. که براساس قرائن تاریخی می‌توان فهمید که او متولد 865 هجری قمری است و از خاندان بسیار اصیل و کهن ری. او در اوان جوانی به شیراز می‌رود و در مکتب علامه محمد دوانی تحصیل می‌کند و اصلا نام مسعود، نامی است که این استاد بر او می‌گذارد.

ما از اوایل زندگی او غیر از این‌ها نمی‌دانیم. بیشترین اطلاعات از او مربوط به سال 927 است که او همراه اردوی سام میرزا، شاهزاده صفوی و درمش خان و خواجه حبیب‌الله ساوجی به هرات می‌رود و در هرات چند سالی می‌ماند و بسیار هم مورد توجه علمای آن دوره بوده است. فخری هروی وقتی ترجمه خودش از مجالس‌النفائس را می‌نویسد، از او در ضمن طبقه‌ای از علما که شعر هم می‌گویند یاد می‌کند. متاسفانه به‌خاطر مشکلاتی که با برخی متنفذین شهر ری، یعنی شاه‌ قوام‌الدین نوربخشی پیدا می‌کند، به قتل می‌رسد.

داستان بر سر دعوایی در مورد زمینی بوده است که شاه هم به آن نظر داشته است و در پی کدورتی دستور قتل او صادر می‌شود و شبانه کشته می‌شود. در تواریخ همان زمان اشاره‌ای به شاه قوام‌الدین نشده. بعدا که شاه طهماسب به تخت می‌نشیند، قوام‌الدین را به این دلیل و به دلایل دیگر محاکمه می‌کنند. سال مرگ او هم 930 است. در باب اهمیت تاریخی خاندان او هم بد نیست بدانیم که آن‌ها هم در حکومت صفوی و هم در حکومت بابریان هند بسیار متنفذ بودند و اهمیت تاریخی دارند.
 
شفیعیون درباره نسخه‌هایی که برای تصحیح دیوان بهره برده نیز گفت: اشعار او در زمان حیاتش تدوین نشده. مرگ زودهنگامش یکی از دلایل آن است. او بهترین قصیده‌سرای این دوره است و شعرش تا صد سال بد از او هم مورد توجه قرار می‌گرفته و شاعران به اقتفای او می‌رفتند. بنابراین نسخه‌ای که همزمان با حیات او باشد در دسترس نیست. در زمان پادشاهی شاه صفی، یعنی حدود سال 1038، فردی به اسم مسعود حسینی، به دستور شاه صفی اشعار پراکنده او را جمع می‌کند و در یک مجموعه تنظیم می‌کند. مسعود حسینی به مرارت‌هایی که در این راه برده است اشاره می‌کند.

تعداد نسخه‌هایی که مستقلا مخصوص امیدی بود، بسیار محدود بود. می‌توان به دو نسخه‌ای که در دانشگاه تهران و کتابخانه وزیری یزد موجود بود، اشاره کرد. مجموعه اشعار او به‌طور تام و تمام در جنگ‌ها و تذکره‌هایی مثل خلاصه‌الاشعار موجود بود. برخی جنگ‌ها هم تعدادی از اشعار او را در خود داشتند. بنابراین عملا می‌بایست تمام منابع خطی را که در آن‌ها از شعر امیدی یاد شده، بررسی کرد. از این باب ما سی نسخه را یافتیم که شامل این سه مورد می‌شد.

جنگ کتابخانه موزه لندن، نسخه موجود در کتابخانه دانشگاه استانبول، نسخه‌های بسیار موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، میکروفیلم‌ها های موجود در کتابخانه دانشگاه تهران قابل‌اشاره‌اند.
 
وی همچنین درباره ویژگی‌های سبکی این شاعر بیان کرد: باید بدانیم که امیدی با اینکه تعداد کمی شعر دارد، اما در اکثر قالب‌ها اشعار معروف دارد. هجده قصیده مدحی و شش غزل در سبک وقوعی، چند رباعی، یک ساقی‌نامه در قالب مثنوی. و چندین تک بیت. معروف‌ترین اشعارش همین ساقی‌نامه و قصایدش است. تصور همه این‌گونه است که شعر دوره تیموری بلافاصله وارد دوره صفوی می‌شود و به سنت قدما پشت می‌کند. اما این تصور غلطی است. برخی شعرا اصلا وارد شعر دوره صفوی نمی‌شوند و حتی اقبالشان به شعر دوره سلجوقی بیشتر است. شعر امیدی نمونه بارز این مسئله است. او از بهترین مقلدان ظهیر فاریابی است.

سلمان ساوجی هم یکی از مقلدان شعر ظهیر است. عملا امیدی خواسته است از برخی شعرهای سلمان تقلید کند و هم با او در سرودن شعرهای بهتری از اشعار شعرای قرن شش رقابت کند. در بعضی از منابع او را با سلمان مقایسه کرده‌اند و به امیدی لقب «ظهیر ثانی» داده‌اند. شاعری پیشه اصلی امیدی نیست و از این راه امرار معاش نمی‌کند. اما قصایدش در ستایش چند شخصیت برجسته دوره صفوی، که وزیران دوره شاه اسماعیل هستند، است. شعرهایش نازل نیست. بزرگ‌زادگی‌اش در آن‌ها قابل مشاهده است. اوضاع جامعه در شعرش مشهود است و شکوه‌های بسیاری از متنفذین شهرش می‌کند.

مضامین بسیار باریک و لطیف و زبان بسیار درستی دارد. نحوش در غزل و قصیده با هم متفاوت است. در رباعیاتش مضامین طنزآمیزی را بیان می‌کند. کمی هم هجو در آثارش دیده می‌شود. تفنن‌های شعری‌اش هم جالب است؛ مخصوصا در مضمون‌سازی و بدعت‌گذاری در قصیده. شعرش از نظر لغوی هم مورد توجه است. برخی لغات کم‌شاهد در آثارش وجود دارد. به فرهنگ عامه و عقاید علمی قدیم اشاراتی دارد. با اصلاحات دیوانی بسیار مضمون‌سازی کرده است. گاهی اوقات آن‌قدر از این اصلاحات به‌صورت متراکم استفاده کرده که شعر بسیار پرتناسب و تا حدی هم پرگره شده است.

این پژوهشگر درباره برنامه‌های آینده‌اش نیز اظهار کرد: تصحیح یکی از منتخبات اشعار صائب که توسط خودش و برخی هم‌روزگارانش تدوین شده را در برنامه دارم. این آثار مضامینی حول معشوق شعر فارسی دارد و در نوع خودش بسیار قابل‌توجه است و در کشف ساحات زیبایی‌شناسی و مفهومی شعر سبک هندی بسیار به کار می‌آید. انشاالله در وقت مناسب‌تری در باب آن بیشتر صحبت خواهیم کرد.