خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): مرکز تبادل کتاب تهران ویترینی برای دیده‌شدن کتاب‌های دست دوم و بدون استفاده است. این مرکز، کتاب‌های بدون استفاده مردم یا کتاب‌های مازاد و جین شده کتابخانه‌ها را دریافت و در قبال اعطای اعتبار، افراد و صاحبان کتابخانه‌ها می‌توانند کتاب‌های جدیدی دریافت و کتابخانه خود را به روز‌رسانی کنند. کتاب‌های این مرکز در بخش‌های فنی و مهندسی، ادبیات (‌داستان ایرانی خارجی کلاسیک و شعر) پزشکی، کامپیوتر، هنر، مذهبی، زبان‌های خارجی، کمک آموزشی، دانشگاهی، روانشناسی، جامعه‌شناسی علوم سیاسی، مدیریت حسابداری اقتصادی و اصول معارف بخش‌بندی و قفسه‌بندی شده‌اند. 



بخش‌های جنبی مرکز تبادل کتاب نیز شامل گلخانه، تالار فرهنگ و بخش کودک و نوجوان است. تالار فرهنگ یا کافه هم بخشی است که علاوه بر ارائه خدمات کافه‌ای، از آن برای رونمایی تازه‌های نشر و دیدار با اهالی فرهنگ استفاده می‌شود. به گفته به گفته محمد ابک، مشاور رسانه‌ای مرکز تبادل، تالا فرهنگ مرکز تبادل کتاب تهران هر ماه دو مراسم رونمایی از کتاب را برگزار می‌کند که این فرصت، بیشتر به کتاب‌های نویسندگان نوقلم  اختصاص می‌یابد. البته این سالن، محل برگزاری نشست‌های تخصصی در حوزه کتابخوانی هم است. در کل؛ تلاش شده با ایجاد این بخش، مرکز تبادل کتاب تهران به یک پاتوق فرهنگی برای اهالی کتاب و فرهنگ شود. گلخانه یک بخش جداگانه مرکز تبادل کتاب است که مشتری‌ها می‌توانند در آن، سفارش گل بدهند؛ از همان گیاهانی که در سراسر مرکز تبادل کتاب قرار گرفته و حال و هوای خاصی را به مخاطبان و مشتریان القا می‌کند.


بخش روابط عمومی مرکز تبادل، اولین توفقگاه کتاب‌های ارسالی است. کارکنان این بخش، کتاب‌های تحویلی از مخاطبان را دسته‌بندی می‌کنند و مطابق با تقسیمات موجود، مشخصات و قیمت روی آ‌ن‌ها برچسب می‌شود. کتاب‌ها بعد از درج اطلاعات، به بخش ثبت سفارش کتاب که در انتهای سالن قرار دارند، وارد می‌شوند. 


بخش ثبت کتاب‌ها در انتهای سالن مرکز تبادل قرار گرفته است و حجم قابل توجهی کتاب در این بخش برای ورود به قفسه آماده‌سازی می‌شوند. در این بخش، لیبل مشخصات (شامل تاریخ ورود و قیمت تعیین‌شده) روی کتاب‌ها چسبانده می‌شود، سپس با براساس نام مولف اسم کتاب، اسم ناشر تاریخ چاپ، تاریخ ورود و سال چاپ در قفسه‌های مربوطه قرار می‌گیرند. در این بخش که در قسمت انتهایی مرکز تبادل کتاب قرار دارد، کتاب‌های تحویل داده شده براساس لیستی که مشتری‌ها پرکرده‌اند (شامل کد ملی و شماره تلفن مشتری)، در سیستم مرکز تبادل ثبت و پس از شماره‌گذاری و اختصاص بارکد، وارد قفسه‌ها فروش می‌شوند. از ثبت سفارش کتاب در مرکز تبادل کتاب تهران تا قرار گرفتن کتاب‌ها در قفسه‌های این مرکز، دو هفته زمان نیاز است.


مرکز تبادل کتاب تهران با فضایی بالغ بر 2000 متر مربع، ظرفیت جانمایی 40 تا 52 هزار جلد کتاب با 20 عنوان و 50 زیر‌مجموعه(تایتل) را دارد. این مرکز روزانه 1600 جلد و ماهانه حدود 45 هزار جلد کتاب را تحویل می‌گیرد. مرکز تبادل کتاب به‌طور میانگین روزانه 200 تا 300 نفر بازدیدکننده دارد و این افراد در فصل گرما تا 600 نفر هم می‌رسند. در مجموع  به‌طور متوسط مرکز تبادل کتاب تهران ماهانه 9000 نفر بازدیدکننده دارد. این مرکز بیش از 13 هزار نفر عضو فعال دارد. ابک، مرکز تبادل کتاب را این طور معرفی می‌کند: «عضو فعال مرکز تبادل کتاب، کسانی هستند که به‌طور فعال و منظم هم در چرخه تبادل کتاب شرکت می‌کنند؛ یعنی کتاب می‌آوردند و سپس با اعتبار جدید، کتاب جدید خریداری کردند و در عین حال به صورت حضوری و نقدی هم کتاب خریداری‌ می‌کنند»

 
مخاطبانی که دارای اعتبار در مرکز تبادل کتاب هستند، می‌توانند در قبال اعتبار دریافتی، کتاب جدید دریافت کنند و در صورت نداشتن اعتبار می‌توانند کتاب‌های خود را با 30 درصد تخفیف و ارزان‌تر از بازار، در این مرکز بخرند. به گفته مشاور رسانه ای مرکز تبادل کتاب؛ یکسال پیش به درخواست برخی ناشران، بخشی به نام «کتاب‌های نو» در این مرکز ایجاد شد و در آن، کتاب‌های ناشران به‌صورت اعتباری با قیمت پشت جلد فروخته می‌شود. بر اساس فروش اعتباری این‌کتاب‌ها، ناشران می‌توانند برای خود یا خریداران کتاب‌های خودشان، آثار جدید تهیه کنند. اعتبار نقدی در این فروش برای ناشران وجود ندارد.
 
ابک در این زمینه گفت: «مرکز تبادل نمی‌خواهد رقیب ناشر باشد و از سبد خرید آن‌ها بکاهد اما ارتباط با ناشران و فروش کتاب‌‌های آنان در این مرکز یک تبلیغ دو طرفه است که باعث می‌شود در عین دیده شدن کتاب‌‌های ناشران در ویترین مرکز تبادل، ناشران و خریداران کتاب‌های آنان بتوانند کتاب‌هایی که نمی‌توانند از بازار کتاب‌های نو تهیه کنند، از این مرکز با اعتبار کتاب‌های فروخته شده، تهیه کنند.»

قیمت‌گذاری کتاب‌ها با رعایت انصاف
کتاب‌ها بعد از ورود به مرکز تبادل کتاب تهران بررسی و در صورت ثبت سفارش وارد قفسه‌های مرکز می‌شود. کتاب‌ها بعد از وارد‌شدن به مرکز ارزش‌گذاری می‌شوند؛ درواقع قیمت‌گذاری کتاب‌ها در این مرکز براساس قیمت‌های روز کتاب در سایت‌های معتبر و رقم پشت جلد کتاب‌ها تعیین می‌شود؛ به‌طوری که کتاب‌ها 10 تا 40 درصد پایین‌تر از قیمتشان در بازار، قیمت‌گذاری می‌شوند. در این بین، البته میزان فرسودگی و آسیب‌دیدگی‌های احتمالی نیز در کاهش قیمت، تاثیر دارند.
 
کتاب‌ها در مرکز تبادل از زمان ثبت تا سه هفته با قیمت ارزش‌گذاری شده ابتدایی، به فروش گذاشته می‌شوند و بعد از آن، در هفته چهارم با 30 درصد تخفیف، از هفته پنجم با 50 درصد و در نهایت در هفته ششم با 70 درصد تخفیف به فروش می‌رسند. به‌طور کلی، کتاب‌ها دو سال برای فروش در مرکز تبادل کتاب قرار می‌گیرند و اگر صاحبان کتاب‌ها پیشمان شوند، بعد از هشت ماه می‌توانند برای پس‌گرفتن کتاب خود اقدام کنند. اما اگر کتابشان در هر مقطع زمانی فروخته شود، 20 درصد از فروش کتاب‌ها به تعلق می‌گیرد.


مرکز تبادل کتاب در دوران کرونا
مرکز تبادل کتاب در دوران کرونا فقط یک هفته تعطیلی داشت و بقیه روزها را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی خدمات حضوری ارائه می‌داد زیرا مخاطبان برای خرید کتاب یا تحویل کتاب‌های کمتر از 50 جلد فقط باید حضوری مراجعه کنند. البته برای تحویل سفارش‌های بیشتر از 50 جلد، پیک مرکز تبادل کتاب رایگان به مشتریان خدمات می‌دهد. از طرف دیگر در سال‌های اخیر با توجه به افزایش قیمت کاغذ و کتاب مخاطبان بیشتری از قشر دانشجو و دانش‌آمو برای تهیه کتاب‌های مورد نیاز خود به مرکز تبادل کتاب مراجعه می‌کنند. ساعت فعالیت این مرکز از شنبه تا پنجشته از ساعت 9 صبح تا 8 شب است. سایت مرکز تبادل کتاب تبادل به نشانی http://tabadolketab.com است و امکان تبادل آنی کتاب هم در این مرکز وجود ندارد.

پرفروش‌ها کدامند؟
مشاور رسانه‌ای مرکز تبادل کتاب تهران درباره حوزه‌های پرطرفدار مرکز در بخش تحویل و خرید گفت: «مرکز تبادل کتاب تهران در بخش ادبیات و کمک آموزشی بیشترین فروش را دارد اما در بخش تحویل؛ بیشتر کتاب‌ها در حوزه علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، کتاب‌های حوزوی و تخصصی و مذهبی‌اند. بر اساس رتبه‌بندی، ابتدا کتاب‌های کمک آموزشی حوزه‌های علمیه، کمک آموزشی فنی و مهندسی و سپس کتاب‌های زبان بیشترین درخواست را برای ورود به مجموعه مرکز تبادل دارند.»
 
مرکز تبادل کتاب تهران در بخش دریافت منابع مازاد و وجین کتابخانه‌ها هم درخواست زیادی دارد؛ به‌طوری که بر اساس گفته‌های ابک، از 1600 جلد کتابی که روزانه وارد مرکز تبادل کتاب تهران می‌شوند، حدود یک سوم آن‌ها از سوی کتابخانه‌های مدارس مساجد و حوزه‌‌های علمیه است.

بخش کودک و نوجوان مرکز تبادل کتاب
بخش کودک و نوجوان مرکز تبادل کتاب با یک قفسه پر از مجله‌های کودکان -مانند «برهان»، «دانش آموز» و «اتل متل توتوله» و «سلام بچه‌ها»- که در وردی آن‌ قرار گرفته، بازدیدکنندگان را به دنیای کودکان می‌برد. در این بخش، قفسه‌ها در تقسیم‌بندی‌های رمان‌های خارجی و ایرانی، شعر، داستان‌ و قصه برای کودکان از هم تفکیک شده‌اند. این بخش از مرکز تبادل کتاب در بخش خرید مشتقان زیادی دارد؛ به‌خصوص که وسایل بازی و کتابدار کودک در این بخش، پذیرای آن‌هاست. پجشنبه‌ها بخش کودک بسیار شلوغ  است و والدین با فرزندانشان می‌توانند در این مرکز هم کتاب بخرند و هم فرزندانشان فرصت کتاب‌خوانی، بازی و نقاشی را دارند.

 
ایجاد شعبه شهرستانی مرکز تبادل کتاب
مشاور رسانه‌ای مرکز تبادل کتاب از امضای یک تفاهم‌نامه با مدیر کل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران خبر داد و در این زمینه گفت: «بر اساس این تفاهم‌نامه، قرار است فعالیت مرکز تبادل تا دو سال آینده به صورت پایلوت و‌ آزمایشی در سایر شهرستان‌های استان، گسترش پیدا کند اما هنوز برای ایجاد نمایندگی و سازوکار‌های اداری آن از نظر حقوقی و اجرایی به توافق نرسیده‌ایم.» به گفته ابک؛ مرکز تبادل کتاب تهران اکنون از شهرستان‌های اراک، کاشان و مشهد برای اعطای نمایندگی درخواست دارد و مشارکت برای چگونگی ایجاد این مراکز در شهرستان‌ها، هنوز در دست بررسی است.

وی همچنین از راه‌اندازی بخش فروش اینترنتی از خردادماه سال آینده خبر داد و افزود: «در تلاش هستیم فروش اینترنتی مرکز تبادل کتاب را برای کل کشور ایجاد کنیم و با همکاری تیباکس و پست شهری کتاب‌ها را برای مخاطبان در کشور ارسال کنیم. هر چند این خدمت اکنون به صورت درخواست تلفنی برای تهران و شهرستان‌ها انجام می‌شود.»
 
امضای تفاهم‌‌نامه با دانشگاه تهران و مترو تهران به زودی
مرکز آموزش عالی، یکی از حوزه‌های اصلی فعالیت مرکز تبادل است. ابک در این‌باره گفت: «قصد داریم تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه تهران منعقد کنیم و براساس آن با اعطای تخفیف 10 درصدی، دانشجویانشان بتوانند کتاب‌های مورد نیاز خود را از مرکز تبادل تهیه کنند. کتاب‌های مازاد نیز به مرکز تحویل داده شود. این ارتباط، یک همکاری دو سویه برای تبلیغ مرکز تبادل در میان جامعه هدف دانشگاهی یعنی دانشجویان و همکاری با دانشگاه‌هاست. در واقع دانشگاه‌ها با خرید نقدی از طریق تخفیف 10 درصدی یا تحویل کتاب‌های مازاد و دریافت اعتبار در چرخه تبادل کتاب شرکت می‌کنند و در مقابل  مرکز تبادل کتاب در میان جامعه دانشگاهی تبلیغ می‌شود.»
 
او همچنین از امضای تفاهم نامه با مترو تهران در آینده‌ای نزدیک خبر داد و افزود: «مرکز تبادل کتاب تهران  قرار است با مترو تهران هم تفاهم‌نامه‌ای امضا کند و بر اساس آن قرار شده در استندها، بیلبوردها و پیام‌های تبلیغاتی در واگن‌ها که بر روی نمایشگر قطارها نقش می‌بندد در زمینه معرفی مرکز تبادل کتاب همکاری کند و مرکز تبادل هم در مقابل برای آن‌ها بن تخفیف خرید کتاب در نظر بگیرد.»
 
مرکز تبادل کتاب و حذف دلالان کتاب
ابک درباره نوع فعالیت مرکز تبادل کتاب و تشابهی که با فعالیت مراکز کتاب‌های دست دوم دارد، گفت: «از سال 94 تاکنون مهم‌ـرین دغدغه‌ای که داشتیم بحث دلالی کتاب بود. سودجویان و واسطه‌ها کتاب‌های نفیس کتابخانه‌های شخصی یا مراکز دیگری که اهدا می‌شود را به چندین برابر قیممت می‌فروشند و ازاین راه امرارمعاش می‌کنند اما مرکز تبادل کتاب‌های دریافتی را از طریق دسته‌بندی مناسب به دست مخاطب نیازمند به کتاب از نظر فرهنگی می‌رساند. در واقع هدف مرکز تبادل کتاب رساندن کتاب به قشر متوسط و ضعیف است.»

وی ادامه داد: «مرکز تبادل نسبت به دلالان حساس است و کتاب را فقط به مصرف‌کننده می‌فروشد و کسانی که با خرید و فروش کتاب سود می‌کنند جامعه هدف ما نیستند و مرکز تبادل به آن‌ها کتاب نمی‌فروشد. این مرکز قصد ندارد با دست‌به‌دست کردن کتاب و سود آن کار اقتصادی کند و تلاش می‌کند کتاب را با حداقل قیمت در این مرکزبه فروش برساند و کتاب را فقط به مصرف‌کننده واقعی برساند. مرکز تبادل کتاب تهران حداقل قیمت را برای فروش کتاب در نظر می‌گیرد زیرا دوست ندارد مجموعه‌ای وجود داشته باشد که کتاب را با قیمت بالاتری به فروش برساند، زیرا این وضعیت دلالی است و مرکز تبادل نمی‌خواهد از طریق دست‌به‌دست شدن کتاب‌ها سود و منفعتی کسب کند.»