به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این کتاب دوجلدي چندی پیش طی جلسه‌ای در محل تالار مهر حوزه هنری با حضور یوسفعلی میرشکاک و منصور فارسی نقد و بررسی شد. میرشکاک در اين جلسه نقد و بررسي، با اشاره به تتابع اضافات و کاربردهای نادرست صفت تفضیلی و چند مسئله دیگر در متن، به نقد اين كتاب پرداخت.

محمد رفيع ضيايي مولف «پرونده كاريكاتور» در ارتباط با اين موضوع به خبرنگار «ايبنا» گفت: بدنيست كه ويرايش اين كتاب در چاپ‌هاي بعدي دقيق‌تر صورت بگيرد ولي مشكل ويرايشي در آن به شدتي كه آقاي ميرشكاك مطرح كرد، نيست. من نكته‌هايي كه ايشان مطرح كردند را نمي پذيرم، زيرا مسايل كاريكاتور به هم پيوسته است و كسي بايد در مورد چنين كتابي اظهار نظر كند كه خودش در اين زمينه تخصص داشته و درگير آن باشد.

وي ادامه داد: در اين كتاب به اين دليل مكاتب مختلف هنري توضيح داده شده كه كاريكاتوريست‌هاي نقاط مختلف جهان در دوره‌هاي مختلف تحت تاثير و يا پيرو مكاتب هنري بوده‌اند و گاه حتي از سردمداران آن مكتب به‌حساب مي‌آمدند؛ ضمن اين‌كه مخاطب كاريكاتور ممكن است با اين مكاتب آشنايي نداشته باشد و من لازم ديدم اين توضيحات را در كتاب بياورم. من نخواستم در آن جلسه پاسخ آقاي ميرشكاك را بدهم چون عقيده دارم خود اين كتاب جواب منتقدان را مي‌دهد. طبيعتا بخش‌هايي كه در اين كتاب آمده مقولاتي مربوط به كاريكاتور است كه من تشخيص داده‌ام بايد اين‌طور گنجانده شوند. من اصولا هجو و هزل و طنز را در كاريكاتور از هم جدا مي‌كنم و در اين مورد هم نقد آقاي ميرشكاك را نمي‌پذيرم.

ضيايي مجددا تاكيد كرد: كسي كه انتقاد مي‌كند بايد بر مسايل حوزه‌اي كه در آن به‌نقد مي‌پردازد احاطه داشته باشد، اگر يك كتاب درباره معدن مس باشد متخصص آن‌كار بهتر مي‌تواند آن‌را نقد كند و بهتر بود در جلسه نقد اين كتاب هم از دوستاني كه در زمينه كاريكاتور تخصص داشتند دعوت به نقد مي‌شد. طبيعتا يك ويراستاري خوب به متن كمك مي‌كند ولي به‌طور كلي اتفاق اصلي در متن براي مخاطب مي‌افتد؛ شايد مشكل متن اين كتاب اين است كه در آن توضيح واضحات نداده‌ايم.

وي در مورد نقد ميرشكاك در استفاده از تركيب ژانر-گونه گفت: خيلي از منابع اين كتاب فرانسوي بوده و فكر مي‌كنم بيشتر از آقاي ميرشكاك به زبان فرانسه تسلط داشته باشم و خوب مي‌دانم كه ژانر يك كلمه فرانسوي به معناي گونه است. من در متن اين كتاب از خط تيره به‌جاي پرانتز استفاده كرده‌ام و در واقع خواسته‌ام بگويم «ژانر يا گونه».

اين كاريكاتوريست اضافه كرد: در هر صورت از نظر من اين كتاب قابل مراجعه و استفاده براي پژوهشگران و دانشجويان اين حوزه است. متن اين كتاب چند بار حروف‌چيني و غلط‌گيري شده و با همه مشكلاتي كه داشته و دارد، من باز هم راضي هستم و تلاش مي‌كنم ادامه اين مجموعه بهتر ارايه شود.

ضيايي درباره لزوم تاليف چنين كتابي گفت: اين كتاب به پيشنهاد پژوهشكده فرهنگ و هنر اسلامي تنظيم شد و چون يك كتاب جامع در حوزه كاريكاتور و كارتون ايران و جهان در ايران وجود نداشت و تنها مطالب جسته گريخته‌اي در اين مورد يافت مي‌شد، پژوهشكده پيشنهاد كرد اين كتاب فهرست نسبتا كاملي از كاريكاتوريست‌ها و مجلات و نشريات فكاهي باشد. 

وي توضيح داد: اين كتاب در واقع يك كتاب مرجع است و از آن‌جا كه كاريكاتور در اكثر مواقع در نشريات طنز و فكاهي چاپ مي‌شده و تاريخچه‌اي دارد كه نشان مي‌دهد از كجا شروع شده و چگونه گسترش پيدا كرده، در اين كتاب تقريبا نام همه نشريات طنز و فكاهي مشهور جهان و تاريخ كاريكاتور در كشورهاي مختلف جهان هست. همچنين تاريخچه مفصلي از نشريات طنز و كاريكاتور در ايران و كاريكاتوريست‌هاي قديمي ايران و جهان در آن موجود است و به‌همين جهت نسبت به كتاب‌هاي موجود مي‌تواند يك مرجع به ‌حساب آيد؛ البته به دليل فاصله‌اي كه بين زمان نگارش و چاپ كتاب وجود داشته، كاريكاتوريست‌هاي جوان در آن حضور ندارند. حضور جوانان و جريانات جديد كاريكاتور در ايران و جهان ما را به تاليف كتاب‌هاي ديگر در اين مجموعه ملزم مي‌كند.

اين نويسنده داستان‌هاي كودك و نوجوان از جمع‌آوري اطلاعات مربوط به كاريكاتوريست‌هاي جوان و اقدام به تاليف كتاب سوم «پرونده كاريكاتور» خبر داد و درباره انتشار بسياري از كاريكاتورها در نشريات اينترنتي گفت: من در تقسيم‌بندي كاريكاتور جديد در ايران، هم به كاريكاتورهاي چاپ شده در نشريات طنز و فكاهي و نشريات جدي و هم به آثار منتشر شده در سايت‌هاي متعلق به كاريكاتوريست‌ها اشاره كرده‌ام؛ ولي اين به‌عنوان يك مبحث پژوهشي در اين كتاب آمده و به مسايل ريز در آن پرداخته نشده است.

ضيايي درباره بخش قابل توجهي از كاريكاتور جهان كه هزل ناميده مي شود گفت: در اين كتاب براي رعايت شئونات اجتماعي و شخصي از پرداخت مفصل به اين گونه كاريكاتور پرهيز شده و تنها از آن تحت عناويني نامبرده شده است. در مورد كاريكاتورهاي سياسي نيز از آن‌جا كه اين‌ ژانر، جزيي از تاريخ كاريكاتور است و به نشريات فرانسوي سال 1370 بازمي‌گردد در اين كتاب به آن پرداخته شده است.

وي اضافه كرد: چون ذات كاريكاتور انتقادي است، از آن در جريان‌هاي سياسي بسيار استفاده شده و بيشتر كاريكاتورها سياسي يا اجتماعي هستند. در كشورهاي ديگر كاريكاتور مذهبي نيز به چشم مي‌خورد ولي ايرانيان از آن‌جا كه احترام بسيار براي مذهب قايل‌اند آن را وارد كاريكاتور نمي‌كنند.

ضيايي در مورد فعاليت‌هاي آتي خود گفت: مجموعه داستان‌هاي من براي كودكان در مجموعه «آدم اينجوري» همچنان ادامه دارد و در حوزه طنز نيز مجموعه‌اي از داستان‌هاي طنز را با همكاري غلامرضا كياني جمع‌آوري كرده‌ام كه در نشريات قديم ايران از دوره دهخدا و مشروطه به‌بعد چاپ شده است و شامل آثار داستاني طنز از حدود 70 نويسنده اين دوران است. اين كتاب با نام احتمالي «منتخبي از داستان‌هاي طنز و فكاهي ايران» توسط انتشارات «نويد شيراز» مراحل اداری انتشار را سپری می‌کند.

محمد رفيع ضيايي، كاريكاتوريست، متولد 1327 شمسي در شهر اوز لارستان (در جنوب استان فارس)، با سابقه‌اي بيش از30 سال فعاليت مطبوعاتي، با بسياري از نشريات طنز و فکاهي همكاري كرده است؛ از جمله با مجله ماهنامه فکاهيون به مسووليت ابوالقاسم صادقي، مجله خورجين به مسووليت دکتر فريدون گل‌افرا و نيز همكاري با موسسه گل‌آقا به مسووليت کيومرث صابري.

وي همچنين عضو هيات تحريريه مجله فكاهي و طنز فكاهيون، عضو هيات تحريريه و معاون سردبير در مجله فكاهي و طنز خورجين و عضو هيات تحريريه در نشريات موسسه گل‌آقا در هفته‌نامه، ماه‌نامه و سال‌نامه گل‌آقا و كتاب كاريكاتور بوده و تاكنون بيش از 25 كتاب براي كودكان و نوجوانان منتشر كرده است.

كتاب دوجلدي «پرونده كاريكاتور» تالیف محمدرفیع ضیایی توسط پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی با همکاری انتشارات سوره مهر در 1106 صفحه در قطع خشتي به‌صورت مصور با قيمت 13900 تومان عرضه شده است. 

اين كتاب در هجده فصل به تعريف كاريكاتور، تاريخچه كاريكاتور و معرفي كاريكاتوريست‌ها و نشريات طنز ايران و جهان پرداخته است و به اعتقاد مولف، اولين كتاب مرجع در حوزه كاريكاتور در ايران است.