به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، دكتر محمدجعفر ياحقي رییس قطب علمي فردوسي‌شناسي دانشگاه فردوسي مشهد در نشست رونمايي «منظومه كهن علي نامه» گفت: منظومه «علي نامه» قرن‌هاست كه ناشناخته مانده است. شايد بتوان نشانه‌ها و رد پاهايي از «علي نامه» را در منظومه‌هاي مذهبي ديگر يافت و ريشه ارتباطي آن را با كتاب‌هاي ديگر پيدا كرد. هر چند خود منظومه بسيار مهجور و ناشناخته به نظر مي رسد و  يك بخش آن هم از بين رفته است. 

وي كه عصر روز گذشته (14 شهريورماه) در مركز پژوهشي ميراث مكتوب سخن مي‌گفت، افزود: در سال 1379 بود كه مقاله‌اي از استاد شفيعي كدكني در مجله دانشكده ادبيات مشهد درباره منظومه «علي نامه» منتشر شد. آن مقاله انعكاس چنداني نداشت و حتي خود من آن را جدي نگرفتم. چرا كه در نگاه نخست سخن گفتن درباره حماسه‌اي شيعي آن هم متعلق به 482 هجري قمري شگفت‌انگيز به نظر مي‌رسيد. مي‌دانيم كه اين تاريخ نزديك به 70 سال پس از مرگ فردوسي است. در آن موقع متوجه نبوديم كه با پديده جديدي در حماسه‌سرايي مواجه‌ايم. 

اين استاد برجسته ادبيات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان كرد: به نظر من برخي پيش داوري‌ها سبب مي‌شود كه بسياري از واقعيت‌ها را ناديده بگيريم. از بس خوانده‌ايم و شنيده‌ايم كه صفويه تشيع را رواج دادند، اين سخن نادرست را باور كرده‌ايم. در حالي كه پديده‌هايي همانند منظومه «علي نامه» به ما نشان مي‌دهند كه بايد در باره چنين پيشداوري‌هايي تجديد نظر كنيم و بدانيم كه فرهنگ شيعه تاريخي كهن‌تر دارد. پس منظومه «علي نامه» پاسخي است به چنين ذهنيتي كه برخي از ما داريم. 

نويسنده كتاب «بهين نامه باستان، خلاصه شاهنامه فردوسی» يادآور شد: اميدوارم با بررسي بيشتر «‌علي نامه»، حلقه مفقوده‌اي كه قبلا با «ابن حسام» و منظومه «خاوران نامه» او آغاز مي‌شد، پيدا شود. نكته شگفت‌آور ديگر اين است كه پس از اين كه شادروان مجتبي مينوي عكسي از اين نسخه را به تهران فرستاد و در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران نگهداري شد، كسي متوجه اهميت «علي نامه» نشد.
مدير قطب علمی فردوسی‌شناسی و ادبات خراسان خاطرنشان كرد: من مجموع «علي نامه» را نقيضه‌اي براي شاهنامه فردوسي مي‌دانم. البته اثبات اين سخن محتاج به تحقيق بيشتر است و بايد دلايل نسخه‌شناسي و خط‌شناسي را هم در نظر گرفت. 

مولف كتاب «ديبای خسروانی، کوتاه شده تاريخ بيهقی» افزود: شاعر منظومه «ربيع» نام دارد و متولد 420 هجري قمري است. كتاب بسيار مهمي درباره ادبيات شيعي به نام «النقض» داريم كه در 556 هجري نوشته شده و نام بسياري از شاعران شيعي را آورده است. اما اسمي از ربيع و منظومه او در اين كتاب نمي‌بينيم. 

اين استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: به هرحال «علي نامه» 12هزار بيت دارد و در 62 سالگي شاعر نوشته شده است. اين دوره‌اي است كه تشيع استحكام مي‌يابد و در آن تاريخ به چهره‌هاي برجسته‌اي از علويان و شيعيان برمي‌خوريم. در خراسان، با آمدن امام رضا (ع) به آنجا، موجي از گرايش به تشيع پديد مي‌آيد و علويان در خراسان، دامغان، سمنان و ري گسترش مي‌يابند. 

وي به كتاب «تاريخ بيهقي» اشاره كرد و افزود: اگر كتاب «‌تاريخ بيهقي» را نگاه كنيد نام بسياري از آن علويان را خواهيد يافت. بنابراين وجود تشيع در خراسان و نيز در مركز ايران زمينه مناسبي براي پيروان اين مذهب فراهم مي‌كرد تا كتاب‌هايي همانند «علي نامه» را پديد بياورند. 

اين استاد دانشگاه فردوسي مشهد خاطرنشان كرد: از سوي ديگر مسأله «مناقبيان» را داريم كه پيدايش آنها پديده‌اي مهم در تاريخ خراسان است و سبب ساز برخورد فكري شيعيان و اهل سنت شده است. تصور مي‌كنم كه ربيع، شاعر «علي نامه»، با مناقبيان و علويان ارتباط داشته است. 

وي با اشاره به خراساني بودن سراينده «علي نامه» گفت: دلايلي در دست است كه نشان مي‌دهد ربيع اهل خراسان بوده است. مواردي در منظومه او مشاهده مي‌شود كه متاثر از گويش خراساني سروده شده و واژه‌هاي آن اثر پذيرفته از آن گويش است. 

ياحقي در ادامه سخنانش افزود: اما مي‌توان پرسيد كه حس‌هاي ملي در اين منظومه تا چه اندازه است؟ در «علي نامه» كلمه ايران تنها يك بار به كار رفته است، رستم 9 بار، فرهاد 3 بار، كيقباد يك بار و شهنامه 5 بار. در حالي كه نام معاويه بيش از 300 بار در «علي نامه» آمده است. 

وي افزود: درست است كه «علي نامه» منظومه‌اي ديني است و شايد طبيعي به نظر بياييد كه نام‌هاي مذهبي در آن بيشتر به كار رفته باشد، اما هر جا مقايسه‌اي ميان پهلوانان ايراني با دلاوران عرب در ميان بوده، اعراب برتر از ايرانيان دانسته شده اند. پيداست كه «ربيع»؛ شاعر «علي نامه»، ابدا روح ملي نداشته است. در منظومه‌هاي متأخر بسيار بيشتر از علی نامه، روح ملي مي‌توان سراغ گرفت. 

وي در پايان سخنانش تأكيد كرد: من «علي نامه» را نقيضه‌اي براي شاهنامه فردوسي مي‌دانم. ربيع خواسته است كه با تقليد از شاهنامه، توفيقي در شعرگويي بيابد و مقامي را كه فردوسي داشته است، با چنين نقيضه‌سازيي، به دست بياورد. اما بايد گفت كه در اين كار به هيچ وجه موفق نبوده است.