سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - فاطمه خداوردی: شعر یک نوع نوشتار از شاخه‌های ادبیات است که احساسات، تصاویر و افکار را به زیبایی و با استفاده از زبان خاصی بیان می‌کند. در شعر، کلمات با ریتم، قافیه و تصویرسازی خاصی کنار هم قرار می‌گیرند تا حس‌وحال خاصی را به خواننده منتقل کنند.
اما بیایید از این تعاریف کلی فاصله بگیریم و به دنیای شعر وارد شویم و اطلاعات بیشتری از ساختار آن به دست بیاوریم. در اولین قدم می‌خواهیم به پاسخ این پرسش برسیم که «شعر چه ویژگی‌هایی دارد؟»؛
- ویژگی اول شعر «قافیه» است. در بسیاری از اشعار، کلمات در انتهای خطوط به هم قافیه می‌شوند، یعنی صدای مشابهی دارند.
- ویژگی دیگر شعر «ریتم» است. شعر معمولاً دارای یک ضرب خاص است که می‌تواند خواندن آن را لذت‌بخش‌تر کند.
- «تصویرسازی» از دیگر ویژگی‌های شعر است. شاعران از توصیف‌های زیبا و تصاویری زنده استفاده می‌کنند تا احساسات و تصاویر را در ذهن خواننده ایجاد کنند.
- یکی از ویژگی‌های خوب شعر هم «احساسات» است. شعر معمولاً احساسات عمیق انسان‌ها را مانند عشق، غم، شادی و امید بیان می‌کند.
برای کسانی که دوست دارند شاعر شوند حتماً باید این پرسش هم مطرح شود که «شعرها در چه قالب‌هایی سروده می‌شوند؟»؛ آنها باید قالب‌های شعری را بدانند تا بتوانند در زمان و موقعیت مناسب از آن استفاده کنند. حتی مخاطبان شعر و شعردوستان هم باید درباره قالب‌های شعری مطلع باشند. در ادامه به طور مختصر قالب‌های شعری معرفی شده‌اند:
- «شعر آزاد» شعری است که هیچ قافیه یا ریتم خاصی ندارد و شاعر آزادانه احساسات خود را بیان می‌کند.
- شعری با قافیه و وزن مشخص که معمولاً درباره عشق و احساسات عاشقانه است «غزل» نام دارد.
- «قصیده» شعر بلندی است که معمولاً درباره موضوعات خاص مانند مدح و ستایش نوشته می‌شود.
- «رباعی» هم شعری چهارمصرعی است که معمولاً موضوعاتی فلسفی یا عاشقانه را مطرح می‌کند.
- آخرین قالب «نظم» است؛ یعنی همان شعری که در آن داستان یا ماجرایی روایت می‌شود و ممکن است قافیه و ریتم نیز داشته باشد.
وقتی در مدرسه به زنگ ادبیات می‌رسیدیم و شعر می‌خواندیم، نگران درس و معنی‌کردن شعر و امتحان و نمره بودیم؛ به جای لذت‌بردن از شعر یادمان می‌دادند که تعداد جمله‌های هر بیت را بشماریم، نهاد و گزاره را مشخص کنیم، فاعل و متمم و مسند و مفعول را بنویسیم، قافیه و ردیف و آرایه‌ها را پیدا کنیم. تازه بعد از همه این‌ها می‌رسیدیم به معنی شعر! و جمله‌هایی را به نثر می‌نوشتیم و می‌گفتیم این هم معنی آن شعر است؛ اما هیچ شاعری شعرش را برای یاددادن فاعل و مسند و متمم نمی‌نویسد؛ حتی برای آرایه‌های ادبی و قافیه و ردیف هم نمی‌نویسد. شعر برای آفریدن زیبایی است و زیبایی برای لذت‌بردن است. شعر می‌تواند به ما کمک کند تا احساسات خود را بهتر درک کنیم و دنیای اطراف‌مان را با دیدی متفاوت ببینیم.
اگر شما هم مانند من از دوست‌داران شعر هستید و شعر را با علاقه می‌خوانید و می‌خواهید از خواندن شعر لذت ببرید پیشنهاد می‌کنم کتاب «کارگاه شعر» از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را مطالعه کنید. این کتاب، با اینکه مباحث آموزشی دارد؛ اما یک کتاب درسی نیست. مباحث این کتاب از مقدمات ساده و عمومی آغاز شده و به تدریج به مباحث تخصصی رسیده است و به تناسب سطح بحث، لحن نوشته‌ها نیز تغییر کرده است. کتاب «کارگاه شعر» نوشته اسماعیل امینی یکی از آثار ارزشمند در زمینه آموزش و پرورش خلاقیت‌های ادبی به‌ویژه شعر است. این کتاب بخشی از مجموعه «کتاب‌های راهنمای مربیان» است که به کوشش انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شده است.
هدف اصلی این کتاب، ارائه ابزارها و روش‌هایی به مربیان و آموزگاران است تا بتوانند به کودکان و نوجوانان کمک کنند با دنیای شعر آشنا شوند و خلاقیت خود را در این زمینه پرورش دهند؛ اما این کتاب علاوه بر اولیا، مربیان و پژوهشگران، می‌تواند برای افراد علاقه‌مند به حوزه شعر هم مفید باشد. اسماعیل امینی به عنوان یک شاعر و نویسنده برجسته، تجربیات خود را در این کتاب به اشتراک گذاشته و به صورت عملی و نظری به مباحث شعر پرداخته است. کتاب شامل تمرینات، تکنیک‌ها و نکات آموزشی است که می‌تواند به مربیان کمک کند تا فضایی خلاقانه برای نوشتن شعر فراهم کنند. همچنین، این اثر به بررسی عناصر مختلف شعر مانند وزن، قافیه، تصویرسازی و احساسات می‌پردازد و با مثال‌ها و نمونه‌های کاربردی، مفاهیم را برای خوانندگان روشن‌تر می‌سازد.
به طور کلی، «کارگاه شعر» یک منبع مفید برای هر کسی است که به آموزش شعر و ادبیات به کودکان و نوجوانان علاقه‌مند است و می‌تواند به توسعه مهارت‌های زبانی و خلاقیت در آنها کمک کند. در پایان این را هم باید بدانیم که شاعران به دنیای کودکان نزدیک‌ترند تا دنیای بزرگسالان؛ یعنی وقتی حرف می‌زنند با تخیل و موسیقی و زیبایی حرف می‌زنند. همچنین شاعران مثل کودکان به دنیای اطراف خود نگاه می‌کنند، با چیزهایی که در اطراف‌شان می‌بینند دوست می‌شوند و حرف می‌زنند و قهر و آشتی می‌کنند. شاعران، تازه‌ها و زیبایی‌های دنیا را کشف می‌کنند و با ذوق و شوق از آن چیزهایی که کشف کرده‌اند، برای خودشان و دیگران حرف می‌زنند. پس شناختن شعر و خواندن سروده‌های شاعران خوب، می‌تواند پل ارتباطی مناسبی میان کودکان و نوجوانان‌مان با زیست در دنیای کودکانه‌شان باشد.
عناوینی که در کتاب «کارگاه شعر» در مورد آن می‌خوانید عبارت‌اند از:
- شعرخوانی (لذت شعر، خوانش صحیح شعر، بیان تفاوت‌های، نظم نثر و شعر)
- شعرخوانی (لذت شعر، خوانش صحیح شعر، تفاوت‌های بیان ادبی با بیان عادی و غیرشاعرانه)
- شعرخوانی (لذت شعر، خوانش صحیح شعر، درک معنا و توجه به زیبایی‌های شعر)
- آشنایی با قالب‌های پرکاربرد کهن
- شعر نیمایی را بشناسیم
- آشنایی با شعر سپید
- پرورش نگاه شاعرانه با بررسی صُور خیال و آرایه‌های ادبی
- کشف شاعرانه با بررسی نگاه و زاویه دید شاعران در اشعار
- پرورش حواس، متفاوت دیدن اشیا و عناصر و کشف روابط جدید بین آنها
- عناصر شعر را بشناسیم
- صورت‌های خیال
- آموزش آرایه‌های ادبی
- آشنایی با ساختار در شعر
- آشنایی با ویژگی‌های شعر کهن
- موسیقی کناری شعر
- آشنایی با وزن عروضی
- معرفی وزن‌های عروضی پُرکاربرد
- موسیقی شعر نو
- زبانِ شعر نو
- زیبایی‌شناسی شعر نو
- آشنایی با نیما یوشیج و شعر نیمایی
- وزن و تقطیع شعر نیمایی
- آشنایی با ویژگی‌های شعر سپید
- موضوع شعر در شعر نو و شعر سپید
- کشف در شعر نو و شعر سپید
- شناخت زبان شعر
- محور هم‌نشینی و محور جانشینی در زبان
- ترکیب‌سازی در شعر
- ایجاز و اطناب در شعر
- آشنایی‌زدایی در شعر
همچنین در پایان این کتاب منابعی برای مطالعه بیشتر در این زمینه نیز ذکر شده است.
نظرات